Εθνικό Θέατρο 1930-1941: Ίντριγκες, συμμαχίες και κόντρες στα παρασκήνια του ιστορικού θεάτρου

Όσα συνέβαιναν στα παρασκήνια του Εθνικού Θεάτρου, καλά κρυμμένα μυστικά που γνώριζαν οι καλλιτεχνικοί κύκλοι της εποχής, βγαίνουν στο «φως» στη νέα έκδοση του Μορφωτικού Ιδρύματος Εθνικής Τραπέζης (ΜΙΕΤ) με τίτλο «Εθνικό Θέατρο 1930-1941» που διατρέχει την ιστορία του θεάτρου, από την έναρξη της λειτουργίας του μέχρι τη διακοή της καλλιτεχνικής του πορείας, εξαιτίας της γερμανικής κατοχής.

Η Κυβέλη

Λαμπερές στιγμές της ιστορίας του Εθνικού αλλά και  οι «συμμαχίες», οι αντιδικίες και όλο το
παρασκήνιο του θεάτρου που φιλοξένησε κορυφαία ονόματα όπως είναι η Μαρίκα Κοτοπούλη, η Κυβέλη, ο Αιμίλιος Βεάκης, ο Μάνος Κατράκης, ο Δημήτρης Ροντήρης, ο Αλέξης Μινωτής, η Βάσω Μανωλίδου και κάποιες από τις αρτιότερες παραστάσεις που ύμνησε ο εγχώριος και διεθνής τύπος, ζωντανεύουν μέσα από τις σελίδες του βιβλίου.

Η Κατίνα Παξινού

Τα κείμενα του βιβλίου υπογράφουν οι ο Δημήτρης Σπάθης, η Κωνσταντίνα Σταματογιαννάκη, ο Κώστας Γεωργουσόπουλος και η Αντιγόνη Μανασσή. Όπως πληροφορεί τους αναγνώστες η Κωνσταντίνα Σταματογιαννάκη: «Το 1930, με τον νόμο 4615 περί ιδρύσεως Εθνικού Θεάτρου, η αστική δημοκρατία πιστώθηκε μ΄ένα σημαντικό θεσμικό επίτευγμα στον τομέα της τέχνης... Δύο χρόνια αργότερα, το ευτύχημα για την κρατική σκηνή ήταν ότι πρόλαβε να ξεκινήσει τη λειτουργία της προτού να λήξει η βενιζελική τετραετία και το φιλόδοξο εκσυγχρονιστικό της πρόγραμμα...».

Το 1932, ο Φώτος Πολίτης γίνεται ο πρώτος σκηνοθέτης του Εθνικού Θεάτρου που μαζί με τον γενικό διευθυντή Ιωάννη Γρυπάρη, και τον γενικό γραμματέα του θεάτρου Κωστή Μπαστιά, παίρνουν όλες τις σημαντικές αποφάσεις. Σε 32 μήνες, από την εναρκτήρια παράσταση του Αγαμέμνονος -στις 19 Μαρτίου 1932-έως τον πρόωρο θάνατό του τα ξημερώματα της 4ης Δεκεμβρίου 1934, ο Φώτος Πολίτης ανέβασε τριάντα πέντε έργα των σημαντικότερων δημιουργών όπως οι Αισχύλος, Σοφοκλής, Ευριπίδης, Σαίξπηρ, Μολιέρος, Γκολντόνι, Σίλλερ, Μυσσέ, Ίψεν και άλλων και σκηνοθέτησε τους μεγαλύτερους πρωταγωνιστές.

Ωστόσο, ο Φώτος Πολίτης δεν έχαιρε της εκτίμησης της Κατίνας Παξινού. Η μεγάλη πρωταγωνίστρια του ελληνικού θεάτρου, τον Μάρτιο του 1930, προτού να δημοσιευτεί ο ιδρυτικός νόμος του Εθνικού Θεάτρου, δεν δίστασε να προχωρήσει σε μία «μυστική» συμμαχία με την διάσημη καλλιτεχνική της «αντίπαλο», Κυβέλη. Οι δύο σπουδαίες πρωταγωνίστριες είχαν θέσει όρο να μην συμμετέχουν σε παράσταση του Εθνικού, αν αυτή έχει Έλληνα σκηνοθέτη,. Θα έπαιζαν μόνο υπό την σκηνοθετική καθοδήγηση κάποιου ξενου σκηνοθέτη
υποσκάβοντας με αυτόν τον τρόπο την θέση του Πολίτη. «Σκηνοθέτης δεν υπάρχει δυστυχώς κανείς στην Ελλάδα» δήλωνε η Μαρίκα Κοτοπούλη που ζητούσε ανοιχτά να φύγει ο Πολίτης από το Εθνικό. Η Κυβέλη θα χαρακτηρίζε την εργασία του Πολίτη, ότι της «λείπει η πνοή». Ο υπουργός Παιδείας της κυβέρνησης Βενιζέλου Γεωργίος Παπανδρέου, που ανέλαβε καθήκοντα στις 2 Ιανουαρίου 1930, για την δημιουργία ενός Εθνικού Θεάτρου, προόριζε για σκηνοθέτη τον Σπύρο Μελά ενώ στον θίασο απαιτούσε να συμμετέχουνη Κυβέλη, η Μαρίκα Κοτοπούλη και ο Αιμίλιος Βεάκης.

Δημήτρης Ροντήρης

Στα τέλη του 1930 δημοσιεύτηκε ο Οργανισμός (εσωτερικός κανονισμός) του Εθνικού Θεάτρου. Δημοσίευμα της «φιλικής» προς την κυβέρνηση εφημερίδα "Ελεύθερον Βήμα" αμφισβήτησε το έργο και τις επιλογές της διοίκησης του Θεάτρου. Το θέμα πήρε διαστάσεις σκανδάλου, αναγκάζοντας τη διοίκηση να προχωρήσει στην μαζική απόλυση του  καλλιτεχνικού  προσωπικού και να αναστείλει λειτουργία του Εθνικού Θεάτρου. Τον Νοέμβρη του 1931 ο Ιωάννης Γρυπάρης ανακοίνωσε την επανέναρξη των εργασιών του Εθνικού. Λίγους μήνες αργότερα  παραιτείται ο Νικόλαος Λάσκαρης από πρόεδρος του Διοικητικού Συμβουλίου, προφασιζόμενος λόγους υγείας. Οι αντιδικίες ανάμεσα στα μέλη της διοίκησης του Θεάτρου είχαν προκαλέσει τον έντονο προβληματισμό του Γεώργιο Παπανδρέου που ενεργοποίησε προεδρικό διάταγμα, με το οποίο μετέτρεπε το δεκαπενταμελές Διοικητικό Συμβούλιο σε νέο, εξαμελές, και καταργούσε την εκτελεστική Επιτροπή.

Αιμίλιος Βεάκης

Δημοσιογραφικός πόλεμος κατά του Εθνικού
Με την παραίτηση της κυβέρνησης Βενιζέλου στις 26 Μαΐου 1932, το Εθνικό Θέατρο χάνει τον ιδρυτή-υπουργό του Γεώργιο Παπανδρέου, δύο μήνες και μία εβδομάδα μετά την έναρξη των παραστάσεων. Όταν, δέκα μέρες αργότερα, ο Βενιζέλος σχηματίζει νέα κυβέρνηση, ο Παπανδρέου δεν μετέχει πλέον του νέου σχήματος. Σχεδόν δέκα μέρες μετά την αποχώρηση του Βενιζέλου από την πολιτική σκηνή,  ξεκίνησε από την μεταξική εφημερίδα Πολιτεία., η πιο οργανωμένη και ισχυρή επίθεση κατά του Φώτου Πολίτη και του Εθνικού Θεάτρου. «Το Εθνικό Θέατρο εκπληρεί τον προορισμό του;» έγραφαν τα πρωτοσέλιδα της εποχής/ Επί κεφαλής της καμπάνιας ήταν ο Γεώργιος Παπανδρέου, όπου στην εναρκτήρια συνέντευξή του κατηγόρησε το Εθνικό ότι παρέκκλινε από τις αρχικές κατευθύνσεις, φυσικά τις δικές του, στρέφεται εναντίον του Φώτου Πολίτη και προτείνει ως μόνη λύση την επαναφορά του Σπύρου Μελά και των πρωταγωνιστριών Κυβέλη και Κοτοπούλη .Σύντομα η Κοτοπούλη και η Κυβέλη και ο Μελάς θα έμεναν έξω από το Εθνικό Θέατρο. Σε αυτή τη μάχη θα επικρατούσε ο Φώτος Πολίτης.


Μετά τον αιφνίδιο θάνατο του Πολίτη, το 1934, τη θέση του σκηνοθέτη ανέλαβε ο σπουδαίος Δημήτρης Ροντήρης. «Αξίζει ωστόσο να σημειώσουμε ενδεικτικά ότι αμέσως μετά την ανατροπή της αβασίλευτης δημοκρατίας, τον Οκτώβριο του 1935, το Εθνικό Θέατρο μετονομάστηκε εσπευσμένα κι έγινε Βασιλικόν Θέατρον» αναφέρει το βιβλίο. «Στη διάρκεια της μεταξικής δικτατορίας, ο κρατικός παρεμβατισμός ενισχύθηκε κι εκφράστηκε στο πεδίο του πολιτισμού από τον Κωστή Μπαστιά... Ο κραταιός "γενικός" του Θεάτρου διέθετε την αναγκαία πείρα και απολάμβανε την προσωπική εκτίμηση του Ιωάννη Μεταξά.».

Η πρώτη παράσταση του «Εθνικού»
Για την πρώτη παράσταση του Εθνικού, τον «Αγαμέμνονα» του Αισχύλου, σε σκηνοθεσία Πολίτη, με πρωταγωνιστές τους Αιμίλιο Βεάκη, Κατίνα Παξινού, Αλέξη Μινωτή γράφει ο Κώστας Γεωργουσόπουλος «Ο Φώτος Πολίτης, με σκηνογράφο τον Κλώνη, που
έχτισε ένα σκηνικό που παρέπεμπε σε εικαστικούς χώρους του γερμανικού εξπρεσιονιστικού κινηματογράφου (Φριτς Λανγκ), και κοστούμια του Φωκά, έστησε μια παράσταση με ασπρόμαυρες φωτοσκιάσεις, εξπρεσιονιστική εικαστική και χωρίς ίχνος λυρισμού,
αφού δεν υπήρχαν αδόμενα χορικά παρά πλήθος μαζών και μουσική υπόκρουση, όπως στη Μητρόπολη του Λανγκ. Οι πρωταγωνιστές μετέφεραν ο καθένας τη μανιέρα του, αποκτηθείσα στο νατουραλιστικό, ηθογραφικό και ρομαντικό θέατρο του πρώτου τετάρτου
του 20ού αιώνα».