Αφιέρωμα «Τα ήσυχα βράδια του Νικήτα Μιχάλκοφ» στην Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης

Τα ανεκπλήρωτα όνειρα για μια άλλη ζωή, οι ελπίδες που  διαψεύστηκαν, η σύγκρουση του παλιού και του νέου κόσμου και τα σκληρά χτυπήματα των κρίσιμων ιστορικών στιγμών, όπως τα κατέγραψε ο φακός του διακεκριμένου ρώσου δημιουργού Νικήτα Μιχάλκοφ, παρουσιάζει το νέο αφιέρωμα της Ταινιοθήκης Θεσσαλονίκης με τίτλο «Τα ήσυχα βράδια του Νικήτα Μιχάλκοφ».

Το αφιέρωμα θα πραγματοποιηθεί από την Πέμπτη 8 Μαΐου έως και την Κυριακή 11 Μαΐου 2014 στην αίθουσα Τάκης Κανελλόπουλος (Μουσείο Κινηματογράφου – Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης, Αποθήκη Α’, Λιμάνι).

Αξίζει να θυμηθούμε ότι:

Η ταινία Τα Μηχανικά Πιάνα που τιμήθηκε μεταξύ άλλων με το Μεγάλο βραβείο στο Φεστιβάλ του Σαν Σεμπαστιάν θεωρείται μια από τις καλύτερες κινηματογραφικές μεταφορές του κόσμου του Τσέχωφ στην μεγάλη οθόνη.
Η ταινία Μερικές μέρες από τη ζωή του Ομπλόμοφ είναι η πρώτη μεγάλη παραγωγή του δημιουργού και μια από τις καλύτερές του.  
Μια αλληγορία γύρω από τη σχέση Τέχνης και Εξουσίας, αλλά και μια ταινία για την μαγεία του ίδιου του σινεμά είναι η ταινία Η Σκλάβα της Αγάπης.
Η ταινία Πέντε βράδια είναι βασισμένη στο ομότιτλο θεατρικό έργο του Αλεξάντρ Βολόντιν , γραμμένο  το 1959.

Πώληση εισιτηρίων: Μουσείο Κινηματογράφου – Ταινιοθήκη Θεσσαλονίκης (Αποθήκη Α΄, Λιμάνι, τηλ. 2310-508.398, cinematheque@filmfestival.gr)
Τιμή εισιτηρίου: 4 ευρώ (γενική είσοδος), 3 ευρώ (για τα μέλη).
Κάρτα μέλους: 1 ευρώ.


Πρόγραμμα προβολών:
8/5 ΠΕΜΠΤΗ
19.00 Πέντε βράδια
21.30 Μερικές μέρες από τη ζωή του Ομπλόμοφ
9/5 ΠΑΡΑΣΚΕΥΗ
19.00 Τα μηχανικά πιάνα
21.30 Σκλάβοι της αγάπης
10/5 ΣΑΒΒΑΤΟ
19.00 Μερικές μέρες από τη ζωή του Ομπλόμοφ
21.30 Τα μηχανικά πιάνα
11/5 ΚΥΡΙΑΚΗ
19.00 Σκλάβοι της αγάπης
21.30 Πέντε βράδια


Οι ταινίες αναλυτικά:

Τα μηχανικά πιάνα (Σοβιετική Ένωση, 1977)
 (Μεγάλο βραβείο στο Φεστιβάλ του Σαν Σεμπαστιάν, Βραβείο David di Donatello)
Ρωσία, αρχές του 20ου  αιώνα. Μια όμορφη καλοκαιρινή ημέρα, η Άννα Πετρόβνα, χήρα στρατηγού, καλεί στο εξοχικό της τον γαμπρό της και την κόρη της, Σοφία Γιεγκόροβνα, κάποιους γείτονες γαιοκτήμονες, ένα γιατρό και τον δάσκαλο, Μιχαήλ Βασίλιεβιτς Πλατόνωφ. Ο Μιχαήλ είναι παντρεμένος με τη Σάσενκα και ζει μια ήρεμη ζωή. Σ’ αυτό το κάλεσμα ξανασυναντά ύστερα από χρόνια τη Σοφία, που υπήρξε ο μεγάλος νεανικός του έρωτας και το παρελθόν ξαναζωντανεύει καθώς αρχίζουν να ανασκαλίζουν τις αναμνήσεις τους για τον ανεκπλήρωτο έρωτά τους, που τερματίστηκε άδοξα. Παντρεμένοι τώρα και οι δύο, και με τους συζύγους τους παρόντες στο εξοχικό, το μόνο που μπορούν να κάνουν είναι να αναπολούν τις ωραίες τους στιγμές. Όταν όμως, στη διάρκεια της γιορτής, ο Πλατόνωφ εξομολογείται στη Σοφία ότι το παλιό του ερωτικό πάθος δεν έχει σβήσει, εκείνη, παρορμητικά, του προτείνει να εγκαταλείψουν  τα πάντα και να φύγουν  μαζί. Μια κρίσιμη και καθόλου εύκολη απόφαση που απειλεί να καταστρέψει τα πάντα και να έχει τραγικές συνέπειες.     

Τα Μηχανικά πιάνα, τρίτη ταινία του Νικήτα  Μιχαλκωφ,  είναι η  κινηματογραφική μεταφορά του Πλατόνωφ, ενός νεανικού θεατρικού έργου του Τσέχωφ, που  ο μεγάλος θεατρικός συγγραφέας έγραψε το 1881 και το οποίο βρέθηκε στα χειρόγραφά του, μετά το θάνατό του. Πρόκειται για την πρώτη (από τις τρεις) αναμετρήσεις του σκηνοθέτη με το έργο του ρώσου δραματουργού. Ο Μιχάλκοφ μάς μεταφέρει στα τέλη του 19ου αιώνα, αποτυπώνοντας με μεγάλη ευαισθησία και ακρίβεια την χαρακτηριστική τσεχωφική ατμόσφαιρα σκιαγραφώντας τέλεια το ιστορικό πλαίσιο: την παρακμιακή προεπαναστατική αριστοκρατία  μιας  εποχής που νομοτελειακά βαδίζει προς το τέλος της, καθώς δεν μπορεί να αντισταθεί στον επερχόμενο εκσυγχρονισμό που έρχεται από το μέλλον. Ο Μιχάλκοφ χρησιμοποιώντας και στοιχεία από άλλα έργα του Τσέχωφ (κυρίως τα διηγήματα), διεισδύει  στον πυρήνα της προβληματικής του: τα όνειρα για μια άλλη ζωή  που  δεν εκπληρώθηκαν, οι ελπίδες που  διαψεύστηκαν, το κενό που παραμονεύει στο κέντρο της ύπαρξης, η θλίψη για το εφήμερο της ζωής και το παροδικό των ανθρώπινων πραγμάτων και κυρίως,  το άπιαστο πουλί του έρωτα και το ανέφικτο της ευτυχίας.  Ισορροπώντας την ταινία ανάμεσα στην ειρωνεία, στην μελαγχολία, στην νοσταλγία, στη φάρσα, στη χαρά και στη λύπη, συλλαμβάνει με επιτυχία αυτήν την μοναδική και ιδιάζουσα αίσθηση της «ποίησης της καθημερινότητας» του Τσέχωφ. Η ταινία γυρισμένη εξ ολοκλήρου  σ’ ένα τυπικό τσεχωφικό περιβάλλον -μια αγροικία δίπλα σε μια μικρή λίμνη, απομονωμένη από τη γύρω περιοχή- και βασισμένη στέρεα στις ερμηνείες όλων των ηθοποιών, θεωρείται μια από τις καλύτερες κινηματογραφικές μεταφορές του κόσμου του Τσέχωφ στην μεγάλη οθόνη.

Πέντε βράδια (Σοβιετική Ένωση, 1979)
Η δράση εκτυλίσσεται στη Μόσχα, γύρω στο 1960. Ο Αλεξάντρ Ίλιν εγκαταλείπει  τη νεαρή ερωμένη του και επισκέπτεται την παλιά του ερωμένη Ταμάρα, που είχε να δει εδώ και 15 χρόνια. Οι δυο τους  είχαν ζήσει στο παρελθόν μια παθιασμένη ερωτική σχέση που  διακόπηκε  στην διάρκεια του Β’ Παγκοσμίου Πολέμου, επειδή ο νεαρός, φοιτητής τότε, Αλεξάντρ Ίλιν αρνήθηκε να συμμορφωθεί και ήρθε σε σύγκρουση με τους σταλινικούς μηχανισμούς και απομακρύνθηκε βίαια από τη Μόσχα. Ο Αλεξάντρ λοιπόν,  ξαναβρίσκει την παλιά του αγάπη που έχει παραμείνει  ανύπαντρη, όπως κι ο ίδιος, και νοικιάζει ένα δωμάτιο στο σπίτι της, όπως και τότε. Η Ταμάρα, εργοδηγός σ' ένα εργοστάσιο, ζει με τον νεαρό ανιψιό της, ενώ ο Αλεξλαντρ δηλώνει πως είναι μηχανικός σε χημική βιομηχανία. Τώρα πια είναι και οι δύο  κοντά στη μέση ηλικία, κουρασμένοι και απογοητευμένοι από τη ζωή. Όταν συναντούνται, με δυσκολία συγκρατούν την συγκίνησή τους. Μέσα στα πέντε βράδια που μένει σπίτι της θα παιχτεί το  δράμα της ύπαρξής τους σε πέντε πράξεις. Το πρώτο βράδυ οι δύο πρώην εραστές θα προσποιηθούν τους άγνωστους, σαν να βλέπει ο ένας τον άλλο για πρώτη φορά στη ζωή του. Το δεύτερο βράδυ ο Αλεξάντρ οργανώνει ένα γιορτινό δείπνο, που η Ταμάρα το χαλάει απότομα και αναίτια. Το τρίτο βράδυ ο άντρας  αποφασίζει να…

Το θεατρικό έργο του Αλεξάντρ Βολόντιν Πέντε βράδια, γραμμένο  το 1959, στο οποίο βασίστηκε η ομότιτλη ταινία του Νικήτα Μιχάλκοφ, προσέδωσε  στο θέατρο των αρχών της δεκαετίας του ’60, την ελεύθερη πνοή της πρόσφατης  αποσταλινοποίησης. Οι «θετικοί ήρωες» του «σοσιαλιστικού ρεαλισμού», όπως και οι υποχρεωτικοί ύμνοι στο καθεστώς και στην δημιουργία του «νέου ανθρώπου» απουσιάζουν και βασικά αυτό που εντυπωσιάζει, είναι η επανεμφάνιση στη θεατρική  σοβιετική σκηνή της τσεχωφικής ατμόσφαιρας και θεματολογίας. Ο Μιχάλκοφ, το μεταφέρει με επιτυχία  στη μεγάλη οθόνη,  διατηρώντας τη περίτεχνη θεατρική του δομή με τον ίδιο τρόπο που προσέγγισε τον Τσέχωφ στην προηγούμενη ταινία τα Μηχανικά πιάνα και μας μιλά για τις χαμένες ζωές που παρασύρθηκαν βίαια από τον ρου της Ιστορίας, για τα   θρυμματισμένα όνειρα  που θυσιάστηκαν  στον βωμό μια αδύνατης επανάστασης και για την συναισθηματική και σωματική, φθορά που προκαλεί το πέρασμα του χρόνου. Θα μπορέσουν τα πέντε βράδια να καλύψουν το κενό των 15 χρόνων που χωρίζουν τους δύο πρώην εραστές; Θα καταφέρουν να βγουν από την μοναξιά τους  και να αναζωπυρώσουν την σβησμένη ερωτική τους σπίθα; Με μεγάλη σκηνοθετική δεξιοτεχνία και σε ελεγειακούς τόνους ο Νικήτα Μιχάλκοφ κινηματογραφεί το κυνήγι της ευτυχίας και  το προαιώνιο παιχνίδι της αγάπης και του έρωτα, επιβεβαιώνοντας το μεγάλο του ταλέντο.


Μερικές μέρες από τη ζωή του Ομπλόμοφ (Σοβιετική Ένωση, 1980)
Ένας άεργος ευγενής, ο Ομπλόμοφ, κλασικός καλόκαρδος  τεμπέλης της αριστοκρατικής παλιάς σχολής και ο Στoλτς, ένας δυναμικός και φιλόδοξος  επιχειρηματίας, ποτισμένος με το πνεύμα του ορθολογισμού και της προόδου  είναι φίλοι από τα παιδικά τους χρόνια. Ο Ομπλόμοφ παραμένοντας προσκολλημένος στις αξίες ενός  παλιού κόσμου που χάνεται, αρνείται πεισματικά να αποδεχτεί τη στάση  ζωής του φίλου του και την απορρίπτει ως ματαιόδοξη, κυνική και επιφανειακή. Βέβαια, βαθιά μέσα του υποφέρει, γιατί γνωρίζει ότι έχει ήδη ξεπεραστεί από τα πράγματα και πως δεν έχει θέση σ’ έναν καινούριο νέο κόσμο, που αλλάζει ραγδαία.  Όταν ανάμεσά τους μπαίνει η όμορφη Όλγα, οι ζωές τους και η σχέση τους θα δοκιμαστούν.

Η ταινία είναι κινηματογραφική μεταφορά του μυθιστορήματος Ομπλόμοφ, γραμμένο το 1859, από τον Ιβάν Αλεξάντροβιτς Γκοντσάροφ (1812-1891), που μαζί με τον Γκόγκολ θεωρείται από τους θεμελιωτές της ρεαλιστικής παράδοσης στη ρώσικη λογοτεχνία. Ο Γκοντσάροφ είναι οξυδερκής παρατηρητής των αλλαγών που επέφερε στο ρωσικό πνεύμα, στην ψυχή και στη νοοτροπία, η εισβολή του Ναπολέοντα στην Ρωσία, καθώς και των συνεπειών της αντίστροφης πορείας του ρωσικού στρατού προς τα δυτικά, διότι σ’ αυτές τις ιστορικές διαδρομές, ήρθαν σε επαφή για πρώτη φορά  και συγκρούστηκαν δύο διαφορετικοί κόσμοι: οι παραδοσιακές  απηρχαιωμένες φεουδαρχικές δομές της Ανατολής με τον ατομικισμό, τον ορθολογισμό, το επιχειρηματικό πνεύμα  και τις επιστημονικές κατακτήσεις της Δύσης. Στην ταινία αυτή - την πρώτη του  μεγάλη παραγωγή- και μια από τις καλύτερές του, ο Μιχάλκοφ κατορθώνει να συλλάβει και να αποτυπώσει στην οθόνη, με μεγάλη σαφήνεια και διαύγεια την αντιπαράθεση, την σύγκρουση καθώς και τις αντιφατικές όψεις του παλιού και του νέου κόσμου, μέσα από τους αντιδιαμετρικά αντίθετους κεντρικούς χαρακτήρες. Ο έξοχα σκιαγραφημένος Ομπλόμοφ -ένας προδρομικός τσεχωφικός ήρωας- συμβολίζει την ράθυμη και ονειροπόλα  αιώνια  ρωσική ψυχή,  γεμάτη εξάρσεις  και συναισθηματισμούς, ενώ ο θετικιστής Στολτς, είναι το επιθετικό, στεγνό και ενεργητικό πνεύμα της νέας εποχής, που θα κερδίσει όχι μόνο το παιχνίδι, αλλά και την καρδιά της Όλγας. Ταινία με βελούδινη σκηνοθεσία, γεμάτη λυρισμό, ποίηση και με εκπληκτική  κινηματογράφηση των φυσικών τοπίων, μεταφέρει την ιστορική σύγκρουση, ανάμεσα στο παρελθόν που υποχωρεί  και στο μέλλον που προελαύνει ακάθεκτο, στο εσωτερικό της σχέσης των κεντρικών χαρακτήρων. Ο Μιχάλκοφ καταφέρνει, μ’ έναν μοναδικό τρόπο να αποτυπώσει τις κρίσιμες ιστορικές αλλαγές, στα εσωτερικά τοπία των ηρώων, ακριβώς την στιγμή που ο ένας χάνεται στα απόνερα της Ιστορίας και ο άλλος βρίσκει το πέρασμα προς το μέλλον. Σπουδαία η ερμηνεία του Όλεγκ Ταμπακόφ στο ρόλο του Ομπλόμοφ.   




Σκλάβα της αγάπης, Σοβιετική Ένωση, 1976
Kριμαία 1917. Η επανάσταση των μπολσεβίκων είναι σε εξέλιξη και οι εξεγερμένοι Κόκκινοι έχουν ήδη επικρατήσει στη Μόσχα, ενώ οι δυνάμεις των Λευκών, στα δυτικά, προσπαθούν να κρατήσουν τον εδαφικό έλεγχο της περιοχής. Εν μέσω λοιπόν της εμφύλιας σύρραξης και ενώ όλη η χώρα βρίσκεται σε κατάσταση αναταραχής και εμφύλιου σπαραγμού, στην Κριμαία ένα κινηματογραφικό συνεργείο προσπαθεί να ολοκληρώσει τα γυρίσματα μιας ταινίας με τίτλο «Η σκλάβα της αγάπης», που αφηγείται μια δακρύβρεχτη και πονεμένη ερωτική ιστορία. Το μόνο που ενδιαφέρει τους ανθρώπους της παραγωγής -παρόλο το χαμό που επικρατεί- είναι πώς να καταφέρουν να βρουν το φιλμ που χρειάζονται για να μπορέσουν να τελειώσουν την ταινία και μοιάζει να αδιαφορούν για τα κοσμοϊστορικά γεγονότα που λαμβάνουν χώρα γύρω τους. Στον χρόνο της αναμονής, μέχρι την εύρεση του σελυλόιντ, ο οπερατέρ Βίκτορ πολιορκεί και κατακτά ερωτικά την πρωταγωνίστρια της ταινίας, την όμορφη Όλγα. Όμως η Ιστορία, ενδεδυμένη την στολή της Επανάστασης, θα εισβάλλει βίαια  στο κινηματογραφικό πλατώ και οι συνέπειες θα είναι  τραγικές…

Η δεύτερη ταινία του Νικήτα Μιχάλκοφ,  που τον έκανε γνωστό έξω από την Σοβιετική Ένωση, τραβώντας  πάνω του τα βλέμματα της διεθνούς κριτικής, δεν είναι μονάχα μια αλληγορία γύρω από τη σχέση Τέχνης και Εξουσίας, αλλά και μια ταινία για την μαγεία του ίδιου του σινεμά. Ο 30χρονος  δημιουργός της, κινηματογραφεί εκπληκτικά την ζωή των ανθρώπων του κινηματογραφικού συνεργείου, τις δυσκολίες και τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν στην διάρκεια των γυρισμάτων, αλλά και τις σχέσεις ανάμεσά τους, τα πάθη, τις εμμονές και τις μικρές τους ιστορίες. Ταυτόχρονα όμως,  την ίδια στιγμή που οι καλλιτέχνες ζουν μέσα στη φενάκη της βιοτεχνίας των ονείρων, έξω, στην πραγματική ζωή, η μεγάλη Ιστορία καραδοκεί, απειλητική μέχρι να σαρώσει τα πάντα στο βίαιο πέρασμά της. Η σκλάβα της αγάπης,  δεν εκπέμπει μονάχα ένα παθιασμένο σήμα ελευθερίας, που εμπεριέχεται σε κάθε μορφή τέχνης, αλλά και μας «προσγειώνει» στην σκληρή πραγματικότητα,  μιλώντας μας και  για το πώς η Ποίηση, η Ομορφιά και το Όνειρο, συχνά δεν αντέχουν και καταρρέουν στα σκληρά χτυπήματα των κρίσιμων ιστορικών στιγμών.