Το άρμα του μωσαϊκού δείχνει επιστροφή στη Μακεδονία

Έως το τέλος της εβδομάδας, σύμφωνα με τις πληροφορίες από την ανασκαφή, το ψηφιδωτό θα έχει αποκαλυφθεί πλήρως. Αυτό σημαίνει ότι για τις επόμενες τρεις-τέσσερις ημέρες θα προτείνονται κάθε είδους ερμηνείες από επιστήμονες και μη, τόσο σε σχέση με το ίδιο το μωσαϊκό αριστούργημα, όσο και με τις πληροφορίες που δίνονται στη δημοσιότητα από το υπουργείο Πολιτισμού (ΥΠΠΟ). Η φορά της σύνθεσης από δεξιά προς τα αριστερά συμβολίζει την πορεία από τη ζωή προς την οριστική απώλεια.

Ένας επιφανής Μακεδόνας, ενδεχομένως ένας από τους επιτελείς του Μεγάλου Αλεξάνδρου ή ακόμη και κάποιο μέλος της δυναστείας του, των Τημενιδών, έρχεται στην Αμφίπολη. Είναι νικητής, τροπαιούχος (όπως δηλώνει το δάφνινο στεφάνι στο κεφάλι του αρματηλάτη) και οπωσδήποτε πλούσιος. Εγκαταλείποντας την Ανατολή, επιστρέφει στη γενέθλια γη της Μακεδονίας, στη Δύση. Ωστόσο, το ότι αναπόφευκτα θα ταφεί στην Αμφίπολη δεν σημαίνει απαραιτήτως ότι θα παραδοθεί στον Αδη αμαχητί. Η έκφραση στο πρόσωπο του ηνιόχου, αν μη τι άλλο, δηλώνει πολεμικές διαθέσεις.




Η ίδια η γενική γραμματέας του ΥΠΠΟ, κυρία Λίνα Μενδώνη, διατύπωσε την άποψη ότι το ψηφιδωτό συνιστά ένδειξη σύνδεσης με τον οίκο των Τημενιδών, δηλαδή με τον Μέγα Αλέξανδρο και την ευρύτερη οικογένειά του. Αυτή η θεωρία ίσως προσφέρει το κλειδί για την αποκωδικοποίηση της εικόνας του μωσαϊκού, ανεξαρτήτως εάν ο οδηγός του άρματος είναι ο Πλούτων που έχει αρπάξει την Περσεφόνη, ένας άλλος θεός, ημίθεος, μυθολογικός ήρωας κλπ, ή ένας θνητός που, όμως, απεικονίζεται σαν θεός.

Διότι ο καλλιτέχνης που δημιούργησε την εικόνα, θα μπορούσε επίτηδες και από υπερβάλλουσα φιλοτιμία, να φιλοτεχνήσει τη μορφή του αρματηλάτη δανειζόμενος στοιχεία από ένα υπαρκτό πρόσωπο. Έτσι λοιπόν, ακόμη και εάν ο γενειοφόρος ηνίοχος έχει στην αγκαλιά του την Περσεφόνη που χτυπιέται προσπαθώντας να ξεφύγει και άρα είναι ο Πλούτων πέραν πάσης αμφιβολίας, τα χαρακτηριστικά του θα μπορούσαν να ανήκουν στον νεκρό ή ακόμη και σε έναν ένδοξο βασιλιά, εν προκειμένω τον Φίλιππο. Χωρίς αυτό να σημαίνει, βέβαια, ότι ο Τύμβος είναι απαραιτήτως αφιερωμένος στον πατέρα του Αλεξάνδρου.




Το να χρησιμοποιούν οι καλλιτέχνες αληθινούς ανθρώπους ή ακόμη και τον ίδιο τον εαυτό τους σαν μοντέλα, είναι μια πρακτική τόσο παλιά, σχεδόν όσο και η τέχνη. Θα μπορούσε επίσης να ισχύει η εκδοχή ότι το ψηφιδωτό αποδίδει στο δάπεδο του Τύμβου Καστά μια σκηνή η οποία προηγουμένως είχε ζωγραφιστεί σαν «πίνακας», σαν εικαστικό έργο. Εάν μάλιστα αυτό το είχε φιλοτεχνήσει ένας διαπρεπής ζωγράφος, όπως πχ ο θρυλικός Απελλής ο οποίος ανήκε στην αυλή του Μεγάλου Αλεξάνδρου, τότε η καλλιτεχνική ελευθερία του δημιουργού θα μπορούσε να περιορίζεται μόνο από τις απαιτήσεις του εντολέα και πελάτη του.




Η ταυτότητα του ηνιόχου δεν είναι η μόνη που προβληματίζει αρχαιολόγους και κοινό, καθώς ορισμένοι στο άλογο που απεικονίζεται σε πρώτο πλάνο διέκριναν τον Βουκεφάλα, το αγαπημένο θεσσαλικό άτι του Αλέξανδρου. Το βασικό επιχείρημα είναι τα μάτια του ζώου, τα οποία εμφανίζονται διαφορετικά. Και, όντως, σύμφωνα με κάποιες πηγές, ένα από τα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά του Βουκεφάλα ήταν η διχρωμία ίριδας στους οφθαλμούς του, ίσως όμως η αναγνώρισή του στο μωσαϊκό της Αμφίπολης να είναι παρακινδυνευμένη επί του παρόντος.

Οι ειδικοί φαίνεται να συμφωνούν ότι δεν ήταν κάτι συνηθισμένο το να υπάρχουν μέσα σε τάφους ψηφιδωτά -και μάλιστα τέτοιας καλλιτεχνικής ποιότητας. Το παράδοξο όμως είναι ότι έχουν βρεθεί προηγουμένως ψηφιδωτά σε δύο μακεδονικούς τάφους, με το παλαιότερο από αυτά να αποκαλύπτεται ακριβώς στον Λόφο Καστά της Αμφίπολης. Επρόκειτο για μια γεωμετρική σύνθεση, η οποία χρονολογείται περί το τέλος του 4ου π.Χ. αιώνα.




Όπως είχε συμβεί επίσης στην περίπτωση των Σφιγγών και των Καρυάτιδων, οι ανασκαφείς εκφράζουν την πάγια βεβαιότητα ότι τα κατεστραμμένα μέρη των ευρημάτων θα αποκατασταθούν, σχεδόν εντελώς. Υποτίθεται ότι το ίδιο ισχύει και για το ψηφιδωτό, καθώς έχει ανευρεθεί μεγάλος αριθμός από πολύχρωμες ψηφίδες. 

Παρόλ' αυτά η, παγκόσμια πλέον, αδημονία επικεντρώνεται, όχι τόσο στο κυκλικό κομμάτι του ψηφιδωτού που λείπει από το κέντρο της εικόνας, όσο στα πλάγια τμήματά του. Ιδιαίτερα, δε, στο δεξιό του άκρο, εκεί όπου ο αρματηλάτης εξακολουθεί να κρύβει το μυστικό του μέσα στην επίχωση.