Γιατί οι Σφίγγες της Αμφίπολης είχαν στραμμένο το κεφάλι;

Σε μια νέα μεγάλη ανακάλυψη προχώρησε η ομάδα των αρχαιολόγων που διεξάγει την ανασκαφή στον τάφο της Αμφίπολης.

Αυτή τη φορά, οι έρευνες στον τρίτο ταφικό θάλαμο οδήγησαν στην ανακάλυψη της κεφαλής της μίας από τις δύο Σφίγγες, Που κοσμούσαν την είσοδο του εντυπωσιακού τάφου.

Η στροφή της προς τον θεατή, τα αρμονικά, νεανικά αλλά γυναικεία χαρακτηριστικά, κυρίως όμως η ανεξιχνίαστη έκφραση, καθιστούν αξιοθαύμαστο και εξίσου αξιοπερίεργο το τελευταίο εύρημα της ανασκαφής στον τάφο της Αμφίπολης.

Το κεφάλι της Σφίγγας, με το οποίο αποκαθίσταται η μορφή των αγαλμάτων που δεσπόζουν στην είσοδο του μνημείου, είναι σμιλεμένο με τέτοιο τρόπο στο μάρμαρο ώστε να στρέφεται προς τον επισκέπτη.

Ένα πρώτο συμπέρασμα είναι το αυτονόητο, ότι οι Σφίγγες του πρώτου διαφραγματικού τοίχου δεν ήταν αντικρυστές. Κοίταζαν προς τα έξω και επιβάλλονταν με την παρουσία και το ύφος τους σε όποιον ετοιμαζόταν να εισέλθει στο μνημείο.

Ακριβώς επειδή πρόκειται για τάφο, οι Σφίγγες δεν κοίταζαν η μία την άλλη, αλλά έστρεφαν το βλέμμα τους στον έξω κόσμο: με απορία, με νοσταλγία, με διάθεση να δηλώσουν ότι απαιτούν σεβασμό -η έκφραση του εντελώς ανθρωπόμορφου προσώπου τους είναι ανοιχτή σε κάθε ερμηνεία. Σε αυτό το στοιχείο έγκειται ο ακαταμάχητος μαγνητισμός που ασκούν -και σίγουρα ασκούσαν όσο βρίσκονταν στη θέση τους- στον παρατηρητή.

Σε απόλυτη συμμετρία με τις Καρυάτιδες του δεύτερου διαφραγματικού τοίχου, οι Σφίγγες, όπως πλέον γνωρίζουμε, έφεραν την «πόλο» στην κορυφή του κεφαλιού τους. Με τον ένθετο καλαθίσκο υποδύονταν το ρόλο των Καρυατίδων κατά κάποιο τρόπο, εφόσον και αυτές στήριζαν την καμάρα της οροφής.

Ταυτόχρονα όμως με την εξαιρετική εντύπωση που δημιουργεί το εύρημα των ανασκαφέων της Αμφίπολης, εγείρονται και τα πάγια, ακανθώδη ερωτηματικά. Διότι το υπέροχο κεφάλι της ανατολικής (δεξιάς, κοιτάζοντας από έξω προς τα μέσα) Σφίγγας, επαναφέρει το σενάριο που όλοι απεύχονται από την αρχή της ανασκαφής, δηλαδή αυτό της εισβολής τυμβωρύχων στον Τύμβο Καστά.

Είναι προφανές ότι το κεφάλι της Σφίγγας δεν θα μπορούσε να έχει τοποθετηθεί εκεί κατά τη διάρκεια της κατασκευής του μνημείου. Κάτι τέτοιο θα στερούνταν παντελώς νοήματος. Το πιθανότερο είναι ότι μεταφέρθηκε σε δεύτερο χρόνο και αφού είχαν συντελεστεί καταστροφές στο εσωτερικό του Τύμβου, από φυσικές ή μη αιτίες. Επιπλέον το κεφάλι αφέθηκε μπροστά στο κατώφλι του ταφικού θαλάμου, αφού προηγουμένως ο συγκεκριμένος χώρος είχε επιχωθεί («μπαζωθεί»).

Επί του παρόντος είναι εξαιρετικά δύσκολο να γίνει μια «αναπαράσταση» των ενεργειών, τόσο των εισβολέων που ενδεχομένως αποκεφάλισαν τα αγάλματα της εισόδου, όσο και εκείνων που προσπάθησαν να περισώσουν ό,τι μπορούσαν, είτε από περαιτέρω βανδαλισμούς, είτε από την αρπαγή.

Το εάν θα βρεθεί και το δεύτερο κεφάλι, της δυτικής Σφίγγας, είναι κάτι για το οποίο επί του παρόντος δεν γίνεται καμία εικασία από την επικεφαλής της ανασκαφής, την κα Κατερίνα Περιστέρη.

Η εργασία της αποχωμάτωσης συνεχίζεται στον τρίτο θάλαμο, με τη μέγιστη προσοχή αλλά με σταθερό ρυθμό. Το ύψος της επίχωσης παραμένει μεγάλο, περί τα 2.5 μέτρα, φαίνεται όμως ότι αναμένονται πολύ ενδιαφέρουσες εκπλήξεις -και μάλιστα σύντομα.

Αναλυτικά η ανακοίνωση του υπουργείου Πολιτισμού

Συνεχίζονται οι ανασκαφικές εργασίες από την ΚΗ Εφορεία Προϊστορικών και Κλασικών Αρχαιοτήτων, στον Τύμβο Καστά, Αμφίπολης.

Το Σάββατο (18/10) και τη Δευτέρα (20/10) προχώρησε η ανασκαφή σε όλη την επιφάνεια στο εσωτερικό του τέταρτου χώρου (4,5Χ6μ.) και σε βάθος μέχρι 5,20 μ. από την κορυφή της θόλου.

Σήμερα, πραγματοποιήθηκε δοκιμαστική τομή (2Χ2μ.), στην είσοδο του τέταρτου χώρου, και σε βάθος 0,45μ.

Μπροστά στην είσοδο, στο χώρο αυτό, αποκαλύφθηκαν δυο τμήματα, από το δυτικό θυρόφυλλο, τα οποία και συνανήκουν .  Το πρώτο έχει διαστάσεις 0,89Χ1,49Χ0,15 και το δεύτερο 0,89Χ1,30Χ0,15.  

Επίσης, αποκαλύφθηκε το βόρειο τμήμα του μαρμάρινου κατωφλίου, το οποίο έχει συνολικά μήκος 2,15μ. πλάτος 1,6μ. και πάχος 0,25μ..



Φέρει κυρτές βαθύνσεις, για την ένθεση των μεταλλικών τροχιών που διευκολύνουν την κίνηση των μαρμάρινων θυροφύλλων. Όπως προκύπτει από την συγκεκριμένη τομή, εδώ υπήρχε δάπεδο από πωρόλιθους, που έφεραν λευκό επίχρισμα. Εκατέρωθεν του κατωφλίου εντοπίστηκαν, κατά χώραν, οι πωρόλιθοι του δαπέδου. Στην ανατολική πλευρά της τομής το δάπεδο φαίνεται ότι έχει υποστεί καθίζηση, ενώ δυτικότερα το δάπεδο είναι κατεστραμμένο και οι λίθοι του πεσμένοι στο εσωτερικό της τομής.



Σε βάθος 0,15μ. από την επιφάνεια του κατωφλίου εντοπίστηκε και αποκαλύφθηκε το μαρμάρινο κεφάλι Σφίγγας. Είναι ακέραιο με ελάχιστη θραύση στη μύτη. Έχει ύψος 0,60 μ. Το κεφάλι ταυτίζεται και αποδίδεται στον κορμό της ανατολικής Σφίγγας, όπου ήταν ένθετο. Στρέφεται προς την είσοδο και φέρει πόλο.

Το κεφάλι της δυτικής Σφίγγας ακριβώς στη θέση όπου βρέθηκε. Εκτός από τη σπασμένη μύτη, είναι σχεδόν ακέραιο.

Εντύπωση προκαλούν τα έντονα, μάλλον σαρκώδη χείλη και η δυσερμήνευτη έκφραση του προσώπου.

Πυκνά, κυματιστά μαλλιά και ίχνη κόκκινου χρώματος. Μετά από την Περσεφόνη του ψηφιδωτού, άλλη μία (εις διπλούν) κοκκινομάλλα στον τάφο της Αμφίπολης;

Προσεγμένη κόμμωση, με λεπτή ταινία που συγκρατούν τα μαλλιά. Είναι εμφανής η συστροφή του λαιμού, ώστε η Σφίγγα να κοιτάζει προς τα έξω.

Στο κάτω μέρος του λαιμού σώζεται ακέραιη η διατομή της έδρασης στο σημείο ένθεσης στον κορμό της. Έχει κυματιστούς βοστρύχους, που φέρουν ίχνη κόκκινου χρώματος, οι οποίοι πέφτουν στον αριστερό ώμο της, ενώ συγκρατούνται από λεπτή ταινία. Πρόκειται για γλυπτό εξαιρετικής τέχνης. Βρέθηκαν, επίσης, θραύσματα από τα φτερά των Σφιγγών.

Τις επόμενες ημέρες έχει προγραμματιστεί η αφαίρεση πεσμένων πωρόλιθων από το εσωτερικό του τρίτου χώρου  καθώς και των τμημάτων της θύρας τα οποία περιγράψαμε. Συγχρόνως, θα ενισχυθούν οι υποστυλώσεις, προκειμένου να συνεχιστεί η ανασκαφική έρευνα στην υπόλοιπη έκταση του τρίτου χώρου.