Ρίτσαρντ Νιβ: «Πώς θα ανέπλαθα τον Μεγαλέξανδρο»

Ο άνθρωπος που μαζί με τους συνεργάτες του ανακατασκεύασε το 1981 το πρόσωπο του βασιλιά Φιλίππου Β’ της Μακεδονίας παρακολουθεί από απόσταση αλλά με ενδιαφέρον τις εξελίξεις γύρω από τις αρχαιολογικές ανασκαφές στον τύμβο Καστά. Πρόκειται για τον συνταξιούχο πλέον καθηγητή του Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ Ρίτσαρντ Νιβ, ο οποίος μέχρι σήμερα έχει αναπλάσει πολλά ιστορικά πρόσωπα, δίνοντάς μας την ευκαιρία να δούμε την όψη τους αιώνες μετά τον θάνατό τους.

Θεωρείται πρωτοπόρος στην ιατροδικαστική ανακατασκευή προσώπων, μια που για δεκαετίες υπήρξε καθηγητής Τέχνης στο τμήμα Ανατομίας του Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ. Χρησιμοποιώντας κρανία, προχώρησε στην ανάπλαση προσώπων είτε για ιστορικούς λόγους είτε για εγκληματολογική έρευνα.

Μιλώντας στο «ΘΕΜΑ» ο κ. Νιβ έδειξε ενημερωμένος για όλα όσα έχει φέρει στο φως η αρχαιολογική σκαπάνη στην Αμφίπολη. «Τον λόγο έχουν μόνο οι αρχαιολόγοι και οι επιστήμονες», λέει με νόημα σχολιάζοντας τα σενάρια για την ταυτότητα του νεκρού που βρέθηκε στο βάθος του τρίτου θαλάμου. «Πάντως, αν όντως υπήρχε μια πιθανότητα να είναι του Μεγάλου Αλεξάνδρου, θα ήταν πρόκληση για μένα να αναπλάσω το πρόσωπο», λέει, συμπληρώνοντας ότι μέχρι σήμερα δεν του έχει γίνει καμία κρούση από την Ελλάδα.

Ο συνταξιούχος πλέον καθηγητής του Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ Ρίτσαρντ Νιβ

Το 1981 ο καθηγητής Νιβ συμμετείχε στην ομάδα ανάπλασης του προσώπου του Φιλίππου Β’, με βάση μια πρωτοποριακή τεχνική που ο ίδιος εφάρμοσε για πρώτη φορά το 1973 σε μια αιγυπτιακή μούμια στο Πανεπιστήμιο του Μάντσεστερ.
 
Μαζί με τους συναδέλφους του Τζον Πραγκ και Τζόναθαν Μασγκρέιβ, καθηγητές Αρχαιολογίας και Ανατομίας αντίστοιχα, εξέτασαν διεξοδικά το κρανίο που βρέθηκε μέσα στη χρυσή λάρνακα στον τάφο ΙΙ της Βεργίνας, επιβεβαιώνοντας πλήρως τη θεωρία του Μανόλη Ανδρόνικου ότι ανήκει στον Φίλιππο Β’. Θέση που εκείνη την εποχή είχε αμφισβητηθεί ευθέως από πολλούς αρχαιολόγους και όχι μόνο, οι οποίοι διατύπωσαν την άποψη ότι ο νεκρός ήταν ο Φίλιππος Γ’ ο Αριδαίος, ετεροθαλής αδελφός του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

«Ο καθηγητής Ανδρόνικος απευθύνθηκε στον κ. Πραγκ και αναλάβαμε δράση. Τα πιο σημαντικά ιατροδικαστικά στοιχεία ήταν το σημάδι ενός σοβαρού τραυματισμού στο δεξί μάτι και τα μάγουλα, το οποίο προκλήθηκε από βαρύ χτύπημα που του κόστισε και την όραση από τη δεξιά πλευρά», λέει ο κ. Νιβ. Αν και το σώμα του νεκρού βασιλιά αποτεφρώθηκε, διατηρήθηκαν σε καλή κατάσταση υπολείμματα του μετωπιαίου, του δεξιού ζυγωματικού και της δεξιάς άνω γνάθου. Εκεί διακρίνονται οι τραυματικές βλάβες από τις ουλές τόσο στο άνω και πλάγιο της δεξιάς οφθαλμικής κόγχης όσο και στην περιοχή της δεξιάς παρειάς.

Ιστορικές πηγές επιβεβαιώνουν πως όντως ο βασιλιάς Φίλιππος Β’ είχε χάσει την όραση στο δεξί του μάτι μετά από βέλος που δέχτηκε στη διάρκεια μάχης το 354 π.Χ. για την κατάκτηση της Μεθώνης στην Πιερία. Η πρώτη ανάπλαση του κρανίου του Φιλίππου τον παρουσίαζε με αποτροπιαστικό τραύμα στο πρόσωπο γύρω από το δεξί του μάτι. Ωστόσο στη συνέχεια υπήρξε διόρθωση.

Βασιζόμενοι στα όσα υποστηρίζει ο Πλίνιος, πως ναι μεν ο Φίλιππος τραυματίστηκε και έχασε την όρασή του αλλά ο γιατρός του Κριτόβουλος κατάφερε να παρέμβει ώστε να μην παραμορφωθεί το πρόσωπό του, ο κ. Νιβ και οι συνεργάτες του κατέληξαν στην τελική τους ανάπλαση, η οποία παρουσιάζει τον πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου μόνο με μια ουλή στο δεξί μάτι.

Οπως λέει ο καθηγητής, η ανάπλαση του προσώπου του Φιλίππου Β’ ήταν ιδιαίτερα δύσκολη διαδικασία αφού προηγήθηκε αποτέφρωση: «Μερικά μέρη του κρανίου είχαν χαθεί, αλλά καταφέραμε να τα επανενώσουμε και να συνθέσουμε το πρόσωπο του νεκρού».
Πρόσφατα ο δρ Τζόναθαν Μασγκρέιβ, καθηγητής Ανατομίας στο Πανεπιστήμιο του Μπρίστολ, μέλος της ομάδας που το 1984 ανέλαβε την ανάπλαση του προσωπείου του Φιλίππου Β’, δημοσίευσε το πόρισμα πολυετούς έρευνας για τα οστά της χρυσής λάρνακας της Βεργίνας, με την οποία επιβεβαιώνει ότι ανήκουν στον πατέρα του Μεγάλου Αλεξάνδρου.

Το σύνολο των οστών που αποκάλυψε η ανασκαφή του 1977 στο εσωτερικό του τάφου εξετάστηκε στο Κέντρο Συγκριτικής και Κλινικής Ανατομίας του Πανεπιστημίου του Μπρίστολ. Σύμφωνα με τον κ. Μασγκρέιβ, τα δεδομένα που προκύπτουν από τα οστά είναι συμβατικά με τις πληροφορίες που δίνουν οι ιστορικές πηγές για τη ζωή, τον θάνατο και την ταφή του Φιλίππου Β’.

Η λεγόμενη Μέθοδος Μάντσεστερ βασίζεται στον συνδυασμό δύο τεχνικών. Η πρώτη είναι η χρήση δεικτών ή καρφίδων που υποδεικνύουν το πάχος των ιστών, εκφράζοντας το μέσο πάχος των ιστών του προσώπου και λαμβάνοντας υπόψη την προέλευση, το φύλο, τις συνθήκες διαβίωσης και την ηλικία, ενώ η άλλη τεχνική είναι το σκάλισμα των υποκειμένων μυών του προσώπου, εξασφαλίζοντας ότι η ανάπλαση του προσώπου και η αύξησή του πραγματοποιείται από την επιφάνεια του κρανίου και προς τα έξω. Συγκεκριμένα, οι μύες και οι ιστοί του προσώπου σκαλίζονται, ενώ οι καρφίδες χρησιμοποιούνται ως ένας βασικός οδηγός για το πόσο παχύς θα είναι ο γλυπτικός πηλός που θα εφαρμοστεί. Το σχήμα και το μέγεθος των ματιών και της μύτης μπορούν να υπολογιστούν από το μέγεθος των οφθαλμικών κoγχών και της ρινικής κοιλότητας. Επίσης, οι αναλογίες και το σχήμα του υπό ανάπλαση προσώπου προκύπτουν από τις υποκείμενες αναλογίες του κρανίου.

Η Μέθοδος Μάντσεστερ δεν χρησιμοποιείται μόνο για αρχαιολογικούς-ιστορικούς σκοπούς, αλλά και για τη διαλεύκανση εγκληματικών ενεργειών.

Πολλά εργαστήρια διεκδικούν την έρευνα

Στον «Δημόκριτο» η ανάλυση του DNA του σκελετούπου βρέθηκε στον τρίτο θάλαμο του τάφου

του Βασίλη Τσακίρογλου

Η απόφαση του υπουργού Πολιτισμού Κώστα Τασούλα να μη γίνει εξαγωγή σε ερευνητικά εργαστήρια εκτός Ελλάδας του ανθρώπινου σκελετού που αποκαλύφθηκε στον τύμβο Καστά έδωσε το σήμα εκκίνησης για μια άτυπη κούρσα ανάμεσα στους υποψηφίους.

Ακριβώς τη στιγμή που είχαν αρχίσει να γίνονται συστάσεις στο ευρύτερο κοινό της βιομοριακής αρχαιολογίας όπως εφαρμόζεται στα εξειδικευμένα εργαστήρια π.χ. του Πανεπιστημίου του Μάντσεστερ, αίφνης οι προβολείς στράφηκαν στο εγχώριο μελετητικό δυναμικό ιδρυμάτων όπως ο «Δημόκριτος», το Πανεπιστήμιο Αιγαίου, το Ιδρυμα Τεχνολογίας και Ερευνας του Πανεπιστημίου Κρήτης και το Εργαστήριο Αρχαιομετρίας του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου. Οι επιστημονικοί φορείς της ελληνικής περιφέρειας περνούν στην αντεπίθεση, επιδεικνύοντας επί τη ευκαιρία τις ερευνητικές τους δυνατότητες.

Σε ό,τι αφορά το πιο ευαίσθητο και ενδεχομένως πιο σημαντικό εύρημα από την ανασκαφή στον τύμβο Καστά, τον σκελετό, εκτός από τη σχεδόν αυτονόητη επιλογή του Εργαστηρίου Αρχαιομετρίας του «Δημόκριτου» στην Αθήνα, το DNA του νεκρού θα μπορούσε κάλλιστα να αναλυθεί στα μικροσκόπια του Ινστιτούτου Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του Πανεπιστημίου Κρήτης.

Ο καθηγητής Μοριακής Βιολογίας Συστημάτων στην Ιατρική Σχολή του Πανεπιστημίου Ηρακλείου και διευθυντής του εν λόγω ινστιτούτου Νεκτάριος Ταβερναράκης δηλώνει στο «ΘΕΜΑ» ότι το εργαστήριό του διαθέτει τεχνογνωσία, εμπειρία αλλά και τον απαραίτητο εξοπλισμό ώστε να φέρει εις πέρας την πολυαναμενόμενη εργασία ανάγνωσης του DNA.

Συγκεκριμένα, ο κ. Ταβερναράκης εξηγεί ότι «στο Ινστιτούτο Μοριακής Βιολογίας και Βιοτεχνολογίας του Ηρακλείου Κρήτης, ήδη από τη δεκαετία του ’80, έχουμε τη δυνατότητα αναλύσεων DNA. Εχουμε συμμετάσχει στην αλληλουχία διαφόρων οργανισμών αλλά ακόμη και του ανθρώπινου γενετικού υλικού. Διαθέτουμε το εξειδικευμένο προσωπικό αλλά και τα τεχνικά μέσα, τα οποία ανανεώνουμε αυτή την περίοδο, ώστε να είμαστε σε θέση να μελετήσουμε ταυτόχρονα χιλιάδες οργανικά ευρήματα. Το εργαστήριο εξειδικεύεται σε αναλύσεις αρχαιοβιολογίας και, εκτός του ανθρώπινου DNA, αναλύουμε επίσης κάθε είδους βιολογικό υλικό, όπως σπόρους. Αυτό είναι κάτι εξαιρετικά σημαντικό προκειμένου να είμαστε σε θέση να διαγνώσουμε τις αρχαίες συνήθειες, καλλιέργειες, και ενδεχομένως να αναστήσουμε μερικές από αυτές. Να εντοπίσουμε στη σύγχρονη βιόσφαιρα της Κρήτης αρχαίες ποικιλίες».

Γιατί ΗΠΑ και όχι Καλαμάτα;

Οπως ανακοινώθηκε από τους εκπροσώπους του ΥΠΠΟ, το «καρότο», δηλαδή το δείγμα από την επίχωση εντός του τύμβου Καστά, έχει σταλεί στις ΗΠΑ, σε εξειδικευμένο γεωλογικό εργαστήριο, για την ενδελεχή μελέτη και χρονολόγησή του. Ωστόσο, όπως διαβεβαιώνει το «ΘΕΜΑ» ο αναπληρωτής καθηγητής στο τμήμα Ιστορίας, Αρχαιολογίας και Διαχείρισης Πολιτισμικών Αγαθών του Πανεπιστημίου Πελοποννήσου Νίκος Ζαχαριάς, υπό την ιδιότητά του ως διευθυντή του οικείου Εργαστηρίου Αρχαιομετρίας που βρίσκεται στην Καλαμάτα, «θα μπορούσε να συμβάλει με τη χρονολόγηση των ιζημάτων που κάλυψαν το εσωτερικό του τάφου, ενώ παράλληλα με τη χρονολόγηση θα βρίσκαμε και την προέλευσή τους, δηλαδή εάν είναι χώματα που τοποθετήθηκαν από ανθρώπους (μπάζα) ή από πλημμυρικό φαινόμενο, νεροποντή κ.ά. ταυτόχρονα με το πότε έγινε η κάθε ιζηματοκάλυψη. Επίσης, για τα γυάλινα κτερίσματα, η ανάλυσή τους θα έδινε την προέλευσή τους, δηλαδή εάν είναι κατασκευές εργαστηρίων του ελληνικού χώρου ή από την Ανατολή, πληροφορίες πολύ σημαντικές για την ολοκλήρωση της ιστορίας και της ταυτότητας του νεκρού». Ως απόδειξη της επάρκειας του Αρχαιομετρικού Εργαστηρίου της Καλαμάτας, ο κ. Ζαχαριάς τονίζει ότι «η δουλειά μας είναι γνωστή κυρίως από τη χρονολόγηση ιζημάτων με την τεχνική της φωταύγειας (π.χ. χρονολόγηση του τείχους του σπηλαίου της Θεόπετρας, προϊστορικών θέσεων στην Πελοπόννησο και την Κρήτη, αρχαιολογικών θέσεων σε Ισπανία, Τουρκία κ.ά.). Επίσης, το εργαστήριο της Καλαμάτας ψηφίστηκε να αναλάβει τη διοργάνωση του επόμενου παγκόσμιου συμποσίου για το 2016. Ο “ανταγωνισμός” περιελάμβανε ιστορικά βρετανικά πανεπιστήμια όπως της Οξφόρδης και του Σέφιλντ. Τον Μάιο του 2016 που θα κατακλυστεί η Καλαμάτα από αρχαιομέτρες, αρχαιολόγους και τεχνικούς επιστήμονες, θα περιμένουμε ανάμεσα στα τόσα άλλα, ειδικά εμείς οι Ελληνες, να ακούσουμε με πολύ ενδιαφέρον τα αποτελέσματα των αναλύσεων της Αμφίπολης».