Το «Μάτι της Κωνσταντινούπολης»: Οι εμβληματικές φωτογραφίες του θρυλικού Αρά Γκιουλέρ που «έφυγε» στα 90 του

«Η φωτογραφία αποσπά ένα μέρος της ζωής και το καθιστά αθάνατο», συνήθιζε να λέει ο Αρά Γκιουλέρ, ο θρυλικός φωτογράφος που έφυγε από τη ζωή σε ηλικία 90 ετών, νοσηλευόμενος σε νοσοκομείο της Κωνσταντινούπολης, έπειτα από έμφραγμα που υπέστη. Ο Γκιουλέρ υπέφερε, επίσης, από νεφρική ανεπάρκεια και χρειαζόταν να μπαινοβγαίνει στο νοσοκομείο τρεις φορές την εβδομάδα για θεραπεία.

Το «Μάτι της Κωνσταντινούπολης», όπως χαρακτηριστικά αποκαλείτο ο Γκιουλέρ, προσπαθούσε με τον φωτογραφικό φακό του να συλλάβει τις γρήγορες εναλλαγές των προσώπων της Κωνσταντινούπολης: τον άνθρωπο που μοχθεί, εργάζεται, ξεκουράζεται, προσεύχεται ή διασκεδάζει. 

«Ο κόσμος με αποκαλεί φωτογράφο της Κωνσταντινούπολης, όμως εγώ είμαι πολίτης του κόσμου. Είμαι ένας φωτογράφος του κόσμου», έλεγε ο ίδιος.

Το 2015 ήταν ο άνθρωπος που τοποθέτησε απέναντι από το φακό του τον πρόεδρο της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν για μία σειρά φωτογραφιών με τον ίδιο και την οικογένειά του. Ο Τούρκος πρόεδρος επικοινώνησε με την οικογένεια του Γκιουλέρ για να εκφράσει τα συλλυπητήριά του, επισημαίνοντας ότι θα μείνει πάντα στη μνήμη όλων για τη δουλειά του. 

Στις 16 Αυγούστου, εγκαινιάστηκε  μουσείο με το όνομά του στην Κωνσταντινούπολη και οι διοργανωτές πραγματοποίησαν την εκδήλωση  με αφορμή τα 90ά του γενέθλια, χαρίζοντάς του μία τούρτα.

Ένα παιδί που μεγάλωσε μέσα στην Τέχνη

Ο Αρά Γκιουλέρ γεννήθηκε στις 16 Αυγούστου 1928 στο Μπέγιογλου (Πέρα) και ήταν γόνος μίας  οικογένειας  διανοουμένων. Η μητέρα του προερχόταν από μία αρμενική οικογένεια, στην οποία ανήκαν αρκετά σπίτια γύρω από τη συνοικία του Πέρα. Ο πατέρας του διατηρούσε φαρμακείο, όπου καλλιτέχνες πήγαιναν για να αγοράσουν είδη μακιγιάζ για τις παραστάσεις και εκεί γνωρίστηκε με τον ιδρυτή του σύγχρονου θεάτρου, Μουχσίν Ερτουρούλ.

Το όνειρο του πατέρα του ήταν να τον δει να συνεχίζει το φαρμακείο ή στην καλύτερη περίπτωση  με την ιατρική ποδιά. Το όνειρο του Αρά ήταν να γίνει σκηνοθέτης και αποφάσισε να ξεκινήσει την καριέρα του από τον κινηματογράφο.  Όταν ήταν στο λύκειο, απασχολούνταν σε κινηματογραφικά στούντιο και συμμετείχε σε μαθήματα δραματικής τέχνης με  τον Ερτουρούλ.

Ωστόσο, εγκατέλειψε το σινεμά για χάρη της δημοσιογραφίας και προσελήφθη στην Yeni Istanbul ως φωτορεπόρτερ το 1950, ενώ την ίδια χρονική περίοδο σπούδαζε οικονομικά στο Πανεπιστήμιο της Κωνσταντινούπολης. Στη συνέχεια πήρε «μεταγραφή» για την εφημερίδα Hürriyet.

Εν έτει 1958, ο αμερικανικός όμιλος Τime–Life άνοιξε παράρτημα στην Τουρκία και ο Γκιουλέρ έγινε ο πρώτος ανταποκριτής για την Εγγύς Ανατολή. Σύντομα ανέλαβε αποστολές από τα Paris Match, Stern και The Sunday Times στο Λονδίνο. Αφότου ολοκλήρωσε τη στρατιωτική του θητεία το 1961, ο Γκιουλέρ εργάστηκε στο τουρκικό περιοδικό Hayat ως διευθυντής του φωτογραφικού τμήματος.

Η γνωριμία με τον Ανρί Καρτιέ Μπρεσόν και τον Μαρκ Ριμπού

Εκείνη τη χρονική περίοδο γνώρισε τους «γκουρού» της φωτογραφίας, Ανρί Καρτιέ Μπρεσόν και Μαρκ Ριμπού, οι οποίοι τον προσέλαβαν στο πρακτορείο Magnum Photos, αν και αργότερα παραιτήθηκε. Την ίδια χρονιά παρουσιάστηκε στο Βρετανικό Ημερολόγιο Φωτογραφίας, ενώ έγινε δεκτός από το American Society of Magazine Photographers (ASMP) ως το μοναδικό μέλος από την Τουρκία. Μάλιστα, το ελβετικό περιοδικό Camera τον τίμησε με ένα αφιερωματικό τεύχος.

Στη δεκαετία του 1960, οι φωτογραφίες του Αρά Γκιουλέρ χρησιμοποιήθηκαν για την εικονογράφηση βιβλίων σπουδαίων συγγραφέων, ενώ εκτέθηκαν σε διάφορες εκθέσεις σε όλον τον κόσμο.

Οι δουλειές του παρουσιάστηκαν, επίσης, το 1968 στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης της Νέας Υόρκης και στο Photokina Fair της Κολωνίας. Δύο χρόνια αργότερα, το 1970, εκδόθηκε το βιβλίο του «Türkei» στη Γερμανία.

Φωτογράφισε από τον Τσώρτσιλ και τον Χίτσκοκ μέχρι την Κάλλας και τον Νταλί

Ο Αρά Γκιουλέρ είχε ταξιδέψει στις χώρες που μπορούν να δώσουν εξαιρετικά ερεθίσματα  σε ένα ανήσυχο φωτογραφικό πνεύμα. Ιράν, Καζακστάν, Αφγανιστάν, Ινδία, Πακιστάν, Κένυα, Νέα Γουινέα, Βόρνεο και σχεδόν όλα τα σημεία της Τουρκίας. Στη δεκαετία του 1970 φωτογράφισε εμβληματικές προσωπικότητες της πολιτικής και της τέχνης.

Ανάμεσά τους, οι Γουίνστον Τσώρτσιλ, Ίντιρα Γκάντι, Μαρία Κάλλας, Μπέρτραντ Ράσελ, Βίλι Μπραντ, Άλφρεντ Χίτσκοκ, Μαρκ Σαγκάλ, Σαλβαδόρ Νταλί και Πάμπλο Πικάσο. Κριτικοί τέχνης θεωρούσαν ότι οι περισσότερες από τις φωτογραφίες του κυριαρχούνταν από το μελαγχολικό ασπρόμαυρο και είχαν ληφθεί κυρίως από μηχανή Leica στην Κωνσταντινούπολη, κυρίως τις δεκαετίες του '50 και του '60.

Το 1975 έβαλε τη σκηνοθετική υπογραφή του στο ντοκιμαντέρ με τίτλο «The End of the Hero», βασιζόμενο στην ιστορία της αποσυναρμολόγησης του πλοίου του Α' Παγκομσίου Πολέμου TCG Yavuz.

Το αρχείο του περιέχει 800.000 φωτογραφικά slides. Έδινε τεράστια σημασία στην ανθρώπινη παρουσία στις φωτογραφίες του και περιέγραφε τον εαυτό του ως «οπτικό ιστορικό».

«Κάθε εικόνα πρέπει να έχει κάτι να πει»

Ο Γκιουλέρ είχε κατά καιρούς κατηγορηθεί ότι παρουσίαζε την άσχημη πλευρά της Κωνσταντινούπολης. Όμως, ο ίδιος πίστευε ότι η φωτογραφία ήταν «πιο πολύ οπτική ιστοριογραφία, παρότι τέχνη»

«Όταν τραβάω μία φωτογραφία της Αγιά Σοφιάς, αυτό που μετρά είναι το πρόσωπο που περνά δίπλα της. Εγώ και οι φωτογραφίες μου είμαστε λίγο ρομαντικοί. Δεν βγάζω φωτογραφίες ποτέ με κανονικό φωτισμό. Είτε κατά την ανατολή του ηλίου, είτε στη δύση του, είτε νωρίς το πρωί. Επιθυμώ να εξηγώ κάτι σε κάθε καρέ. Κάθε εικόνα πρέπει να έχει κάτι να πει», έλεγε ο ίδιος.

Πίστευε ότι η φωτογραφία πρέπει να προδίδει τη μνήμη των ανθρώπων, της ζωής  τους και ιδιαίτερα του πόνου τους. Ενώ θεωρούσε ότι η τέχνη είναι ένα ψέμα, πίστευε ότι η φωτογραφία μόνο μπορούσε να αποτυπώσει την πραγματικότητα. Είχε ενστερνιστεί την ταυτότητα του φωτορεπόρτερ, επειδή δεν έδινε αξία στη φωτογραφία μόνο ως καλλιτεχνικό σκοπό.

«Η φωτογραφία αποσπά ένα μέρος της ζωής και το καθιστά αθάνατο», συνήθιζε να λέει.

Το 1962 κέρδισε τον διάσημο τίτλο «Master of Leica» και, το 1979, πήρε το πρώτο βραβείο ρεπορτάζ του Συλλόγου των Τούρκων δημοσιογράφων. Το 1999, του απονεμήθηκε στην Τουρκία ο τίτλος του «Φωτογράφου του αιώνα».

Η ζωή και το έργο του είχαν καταγραφεί στο ντοκιμαντέρ «The Eye Of Istanbul».

Δείτε μερικές από τις πιο εμβληματικές φωτογραφίες του: