Οταν ο Σωκράτης συνάντησε την Πάτι Σμιθ στο Μανχάταν

Χαραγμένα από πάνω μέχρι κάτω, σε όλους τους τοίχους του θεάτρου, τα λόγια του Περικλή, του πραγματικού ηγέτη της πόλης των Αθηνών, σε έναν ημιφωτισμένο χώρο που φιλοξένησε στη σκηνή του τον Πλάτωνα, τον Σωκράτη, τον Αριστοφάνη προκαλούν τουλάχιστον δέος. «Χρώμεθα γὰρ πολιτείᾳ οὐ ζηλούσῃ τοὺς τῶν πέλας νόμους, παράδειγμα δὲ μᾶλλον αὐτοὶ ὄντες τισὶν ἢ μιμούμενοι ἑτέρους» (Εχουμε δηλαδή πολίτευμα το οποίο δεν αντιγράφει τους νόμους άλλων, μάλλον δε εμείς οι ίδιοι είμαστε υπόδειγμα σε μερικούς παρά μιμούμαστε άλλους») διαβάζω σε έναν τοίχο ενός από τα πιο ονομαστά θέατρα του Μανχάταν, του «Public Theater», ασφυχτικά γεμάτου από τους Νεοϋορκέζους που ήρθαν να τιμήσουν την παγκόσμια πρεμιέρα του «Socrates». Πρόκειται για την παράσταση η οποία εμπνέεται από τον φιλόσοφο που πρώτος τόλμησε να αμφισβητήσει την ισχύ και τη λειτουργία της Δημοκρατίας και τώρα επαναφέρει ολοζώντανα τα ερωτήματά του στην καρδιά του Μανχάταν εγκαινιάζοντας δυναμικά το μεγάλο φεστιβάλ «Democracy is coming» με την υπογραφή του Ιδρύματος Ωνάση και την αγαστή συνέργεια του Public Theater και του La MaMa.

Για 19 ημέρες, και συγκεκριμένα στις 10-28 Απριλίου, επανέρχεται στο επίκεντρο της συζήτησης το θέμα της Δημοκρατίας από τα αρχαία χρόνια μέχρι σήμερα και το μέλλον, μέσα από διαφορετικούς τρόπους έκφρασης και σκέψης στέλνοντας ένα μήνυμα σε ολόκληρο τον πλανήτη.

Στο «Public Theater», όπου ανεβαίνει η παράσταση, δεν βλέπουμε μόνο Νεοϋορκέζους οι οποίοι δεν χάνουν ούτε παράσταση, ούτε συζήτηση: μια κυρία με κόκκινα μαλλιά όχι μόνο παρακολούθησε το θεατρικό, αλλά ξύπνησε μετά από δύο ημέρες νωρίς το πρωί προκειμένου να βρεθεί στο brunch όπου δύο κορυφαίοι εκφραστές της σύγχρονης σκέψης μαζί με έναν από τους πρωταγωνιστές του «Sopranos» και των «Καλών Παιδιών» του Μάρτιν Σκορσέζε, ο οποίος διάβασε σχετικά αποσπάσματα, άνοιξαν έναν μεγάλο διάλογο για τη Δημοκρατία και τα αδιέξοδά της, την αρχαία τραγωδία, αλλά και την Ελλάδα του σήμερα. Εκεί, σε ένα διαφορετικό πρωινό με συνοδεία Bloody Mary, ανταλλάξαμε απόψεις και χαζέψαμε τους διάσημους επισκέπτες του φεστιβάλ, όπως τον Ντέιβιντ Μπερν των Talking Heads, επιβεβαιώνοντας τη σκέψη πως αν είχε νόημα ένα ζωντανό σωκρατικό συμπόσιο σήμερα θα ήταν έτσι ακριβώς. Η συμμετοχή και η ανταπόκριση δεν μπορεί να μη συγκινούν τώρα που η Δημοκρατία, τα ερωτήματά της, οι ανοιχτές μορφές έκφρασης που αυτή επέβαλε, τα συνθήματά της όπως το «People have the power» που ακούσαμε να μας τραγουδάει λίγες ημέρες αργότερα η Πάτι Σμιθ, έρχονται ξανά στο προσκήνιο μέσα από το «Democracy is coming / Onassis Festival 2019» στην πόλη που ταυτίστηκε με την ανοιχτή έκφραση των ιδεών και τη σύγχρονη Δημοκρατία.

Διθύραμβοι από τους «New York Times»

Δεν είναι τυχαίο ότι γι’ αυτό το φεστιβάλ έχουν ήδη κάνει λόγο προτού αρχίσει κορυφαία έντυπα όπως το «New Yorker» και οι «New York Times», τα οποία μάλιστα έπλεξαν το εγκώμιο του «Socrates» γράφοντας στην κριτική τους μετά την πρεμιέρα ότι η «αλογόμυγα» της Αθήνας (όπως αυτοχαρακτηριζόταν ο ίδιος ο Σωκράτης) λειτούργησε μοναδικά και για εκείνους: «Αυτή η αλογόμυγα της αγοράς φοράει κουρέλια. Επίμονα ταπεινός στην εμφάνιση, αν και γεροδεμένος, συνήθως ξυπόλητος και με σανδάλια που δείχνουν να είναι με έναν επιθετικό τρόπο εντελώς απλά. Δείχνει ωστόσο να διαθέτει με τρόπο επίμονο προφορικά ρητορικά προσόντα θέτοντας μοναδικά ερωτήματα, όπως ‘‘Τι είναι έρωτας; Τι σημαίνει σοφία; Τι είναι αλήθεια;”» γράφει στο σχόλιό της η κορυφαία εφημερίδα.

Τον ομώνυμο ρόλο ερμηνεύει ο σπουδαίος Μάικλ Στάλμπαργκ, γνωστός πρωταγωνιστής των αδελφών Κοέν, αλλά και των πρόσφατων οσκαρικών «Η μορφή του νερού» και «Να με φωνάζεις με τ’ όνομά σου». Οσο για το έργο το έχει γράψει ο ηθοποιός, σκηνοθέτης και θεατρικός συγγραφέας που γνωρίζει από πρώτο χέρι τον Σωκράτη ως μελετητής της αρχαίας γραμματείας Τιμ Μπλέικ Νέλσον. Τη σκηνοθεσία υπογράφει ο βραβευμένος με Tony, Νταγκ Χιουζ, με ένα τεράστιο καστ από ηθοποιούς να ξαναζωντανεύουν σε ένα παραστατικό σκηνικό που σε μεταφέρει κατευθείαν στην αρχαία Αγορά της Αθήνας τους πλατωνικούς διαλόγους σε μια παράσταση δυόμισι ωρών. Η συγκίνηση, καθώς τα σωκρατικά λόγια ακούγονται ξανά με την ίδια δύναμη, είναι μεγάλη για έναν ακόμα λόγο: βγαίνοντας από το θέατρο, στη γωνία, στην πιο πολυσύχναστη trendy περιοχή του Σόχο, δεσπόζει η εγκατάσταση ενός ακόμα Ελληνα: του Κώστα Βελώνη, ο οποίος με ανάθεση και παραγωγή του Onassis Culture στο πλαίσιο του Onassis Festival έφτιαξε ένα μαύρο αμφιθέατρο συνδέοντας το θέμα της Δημοκρατίας με την αρχαία τραγωδία. Περνώντας ύστερα από δύο ημέρες από το ίδιο σημείο και βλέποντας δύο νεαρούς να το χαζεύουν πίνοντας τις λεμονάδες τους και κρατώντας τα σκέιτ τους, σκέφτομαι πως ίσως κάπως έτσι πρέπει να λειτουργεί σήμερα ένα έργο τέχνης.

«Η δύναμη στον κόσμο»

«Η Δημοκρατία ισχύει τελικά εκεί όπου μπορεί να ανθήσει και να αποφέρει ουσιαστικούς καρπούς στις ανώτερες μορφές διάδρασης και ανάμειξης ανθρώπων, πεποιθήσεων, στη θρησκεία, στη λογοτεχνία και την εκπαίδευση, σε κάθε έκφανση του προσωπικού και του δημόσιου βίου», λέει με τη σειρά της η διευθύντρια Πολιτισμού του Ιδρύματος Ωνάση Αφροδίτη Παναγιωτάκου, για να μας θυμίσει τους στίχους του Γουίτμαν: «Κι εσύ, φίλε μου, πίστευες πως η δημοκρατία αντιπροσωπεύει τη δημοκρατία, την πολιτική και το όνομα του κόμματος;». Γι’ αυτό και επιμένει ότι το DNA του Onassis Culture είναι «η αναζωπύρωση» των συζητήσεων σε κρίσιμα διακυβεύματα μέσω της πολιτικής και της εκπαίδευσης «και όχι με διδακτικό τρόπο», όπως τόνισε.

Σε αυτό το αίτημα φαίνεται να ανταποκρίνονται και οι παραστάσεις, συζητήσεις, ανοιχτοί διάλογοι που διοργανώθηκαν στη Νέα Υόρκη - ακόμα και η μουσική: από τον κυριολεκτικά διαλογικό τρόπο του Σωκράτη έως την περιπαικτική περφόρμανς του Ευριπίδη Λασκαρίδη για τη δημοκρατία της μοναξιάς, της κρίσης και των κοινωνικών αδιεξόδων του σήμερα, τα όρια του οικείου και του ανοίκειου έως το εντελώς βιωματικό «The Fever» της θεατρικής ομάδας 600 Highwaymen, όπου οι ηθοποιοί μας ανεβάζουν στη σκηνή και μας καλούν να γίνουμε οι ίδιοι πρωταγωνιστές αποδεικνύοντας στην πράξη τη βιωματική και απόλυτα ενσώματη διάσταση της Δημοκρατίας.
«Η αμφισημία είναι συστατικό στοιχείο της Δημοκρατίας και της ύπαρξης», τονίζει με τη σειρά του ο Σάιμον Κρίτσλεϊ στον διάλογο που έχει με τον κορυφαίο δημοσιογράφο και θεωρητικό Πολ Χόλντενγκραμπερ, στο πλαίσιο της συζήτησης για τα μαθήματα που παίρνουμε από την αρχαιοελληνική Δημοκρατία για τη ζωή μας σήμερα: τον τρόπο που προβληματιζόμαστε, λαμβάνουμε αποφάσεις, ερωτευόμαστε.

Ο Κρίτσλεϊ, καθηγητής Φιλοσοφίας στο New School for Social Research της Νέας Υόρκης και μέλος του Δ.Σ. του Ιδρύματος Ωνάση, μόλις εξέδωσε άλλο ένα βιβλίο για την αρχαία ελληνική σκέψη με τίτλο «Οι αρχαίοι, η ελληνική τραγωδία και εμείς». Μάλιστα πρόσφατα είχε βρεθεί στην Ελλάδα γνωρίζοντας τη σύγχρονη πραγματικότητα και στέλνοντας μια σειρά από περιεκτικές και απολαυστικές ανταποκρίσεις και αναλύσεις για τη χώρα μας, γεμάτες θέρμη και αγάπη, για τους «New York Times». Από τη συζήτησή του με τον πιο διάσημο ομιλητή της Νέας Υόρκης και σημερινό executive director του Onassis Los Angeles Πολ Χόλντενγκραμπερ διαπιστώσαμε ότι όντως η εφόρμηση του μέλλοντος δεν γίνεται χωρίς τα ερωτήματα που έθεσε πρώτη η αρχαία τραγωδία.

Στην κατάμεστη αίθουσα του «The Library» στο «The Public», όμως, μας περίμενε μία ακόμη έκπληξη: αποσπάσματα από το άρτι εκδοθέν βιβλίο του Κρίτσλεϊ διάβασε υποδειγματικά ο φοβερός και τρομερός Μάικλ Ιμπεριόλι, τον οποίο όλοι έχουμε απολαύσει στο «Sopranos», στο «Νόμος και Τάξη», στα «Καλά Παιδιά» του Σκορσέζε, αλλά και στο πιο πρόσφατο «Λίνκολν». Από την άλλη, η Δημοκρατία ακόμα «τίθεται ως ερώτημα όπως και στην αρχαία Αθήνα», είπε απαντώντας σε ερώτησή μας ο Μαρκ Ράσελ, curator του φεστιβάλ «Democracy is coming», ο οποίος δηλώνει ενθουσιασμένος με όλο αυτό «το αμάγαλμα ιδεών, συζητήσεων, ανοιχτών διαλόγων που σκοπό έχουν να προβληματίσουν και να κινητοποιήσουν όχι μόνο τους Νεοϋορκέζους αλλά και τους πολίτες όλου του κόσμου, αφού το θέμα της Δημοκρατίας απασχολεί με πολλαπλούς τρόπους τους πάντες». Σίγουρα θα είχε πολλούς λόγους να συμφωνήσει μαζί του σηκώνοντας το ποτήρι του για τη γνωστή πρόποση στο πάρτυ που συνόδευσε την έναρξη του φεστιβάλ ο πρόεδρος του Ιδρύματος Ωνάση Αντώνης Παπαδημητρίου, ο οποίος τόνισε ότι, όπως όλοι, αντίστοιχα και το Ιδρυμα Ωνάση αναλαμβάνει την ηθική ευθύνη του ενεργού πολίτη ο οποίος δεν μπορεί παρά να λαμβάνει μέρος και να φροντίζει για τα κοινά. «Συμμετέχουμε ενεργά στη res publica, δηλαδή στις υποθέσεις της Πολιτείας. Οι πράξεις μας στόχο έχουν να προασπιστούν τα δημοκρατικά ιδεώδη, να διαμορφώσουν ενεργούς πολίτες και να εμπνεύσουν τον κόσμο ώστε να γίνουν καλύτερες οι κοινωνίες, ειδικά αυτή την εποχή όπου η ενότητα τίθεται υπό αμφισβήτηση», υπενθύμισε ο κ. Παπαδημητρίου.

Τα υπέροχα χορικά της ιέρειας της ροκ

Η Δημοκρατία ήταν και είναι ένα αίτημα που όχι μόνο ενώνει τις διαφορετικές μορφές πολιτικής και τέχνης, αλλά έχει εμπνεύσει και διάσημα μότο και τραγούδια. Ενα από αυτά είναι το περίφημο «People have the power» που έχει πια καταστεί κάτι σαν ύμνος στα χείλη του κόσμου, μετατρέποντας την Πάτι Σμιθ που το τραγούδησε σε εκπρόσωπο διαφορετικών αγώνων και διεκδικήσεων. Εχουμε την τύχη να χαρούμε από κοντά αυτή την ολοκληρωμένη δημιουργό, τραγουδίστρια, συγγραφέα, ποιήτρια, σε μια μοναδικής έμπνευσης περφόρμανς με τίτλο «Choir! Choir! Choir», με το κοινό να μετατρέπεται σε χορωδία σε αυτό το ζωντανό, δυνατό μαζικό sing-along. Ο κόσμος έχει καταφθάσει από νωρίς για να πιάσει θέση στο λόμπι με τους στίχους των τραγουδιών στα χέρια προκειμένου να εξασφαλίσει καλύτερη θέα προς την ιέρεια της ροκ. Είναι μια βραδιά που θα μας μείνει αξέχαστη: η φωνή της αιώνιας ροκ περσόνας με το επιβλητικό ηχόχρωμα, την αιθέρια κίνηση των χεριών, σαν πουλί που πετάει στον ήλιο του Μανχάταν, περιγράφει το παρελθόν και το μέλλον της Δημοκρατίας σε μια γραμμή: «Οι άνθρωποι έχουν τη δύναμη». Βγαίνοντας στον κεντρικό δρόμο της Λαφαγιέτ, κόσμος κάθε προέλευσης χαζεύει τις μεγάλες σημαίες και τα διαφημιστικά του φεστιβάλ «Democracy is coming» -από τον ομώνυμο τίτλο του Λέοναρντ Κοέν- βαδίζοντας προς την καρδιά του Σόχο, εκεί όπου ανέκαθεν υπήρχαν τα πιο ανοιχτά μυαλά της πόλης που δεν κοιμάται ποτέ. Εκεί κρύβονται ακόμα - και εμείς δεν έχουμε παρά να τους απλώσουμε το χέρι.