Η αλήθεια για τα Γλυπτά του Παρθενώνα και τον δανεισμό τους από το Βρετανικό Μουσείο

«Οι φιλόμουσοι και φιλάρχαιοι αναγνώσται θα ενθυμώνται το κίνημα όπερ εγένετο τελευταίως εν Αγγλία ίνα αποδοθώσιν εις την Ελλάδα αι αρχαιότητες ας προ 80 ετών ο λόρδος Έλγιν, πρέσβυς της Αγγλίας παρά την Υ.Πύλη , ήπαρσεν - ίνα τας προφυλάξη δήθεν - εκ της Ακροπόλεως».

Τα λόγια αυτά γραμμένα μόλις το 1891 σε επίσημη επιστολή δεν είναι κάποιου αδαούς περί του μεγαλύτερου εγκλήματος που έλαβε χώρα στην καρδιά του παγκόσμιου πολιτισμού, την Ακρόπολη, με την κλοπή των πολύτιμων θησαυρών από τον ναό της μεγαλύτερης γιορτής της δημοκρατικής Αθήνας. Είναι του Κωνσταντίνου Καβάφη, ο οποίος υπήρξε από τους πρώτους που μίλησαν για το αδιανόητο έγκλημα διαμαρτυρόμενος προς την Υψηλή Πύλη ότι «εκθειάζει του Έλγιν την αρπαγήν» και «μυκτηρίζει τον Βύρωνα» και ότι επιπλέον «σχετίζει την ευτελή υπεξαίρεσιν των μαρμάρων, προς τα ένδοξα τρόπαια του Νέλσωνος. Φρονεί ότι εάν επιστραφώσιν αι αρχαιότητες αύται, πρέπει ν'αποδοθώσιν επίσης η Γιβραλτάρη, η Μελίτη, η Κύπρος, η Ινδική - λησμονών ότι η κατοχή των χωρών εκείνων λογίζεται αναγκαία εις το Αγγλικόν κράτους, ενώ τα Ελγίνεια μάρμαρα εις ουδέν χρησιμεύουσιν άλλο ή εις τον ωραϊσμόν και πλουτισμόν του και άνευ αυτών ωραιοτάτου και πλουσιωτάτου Βρεττανικού Μουσείου».

Μπορεί πλέον η πολιτικώς ορθή γλώσσα να μην τα αποκαλεί «Ελγίνεια» παρά Μάρμαρα αλλά αυτό δεν μπορεί να αποσβέσει την αδιανόητη αλήθεια του εγκλήματος που διέπραξε το 1799 ο τότε πρεσβευτής της Μεγάλης Βρετανίας στην Υψηλή Πύλη, στην Κωνσταντινούπολη, λόρδος Έλγιν εκμεταλλευόμενος τη θέση του και ζητώντας σχετικό φιρμάνι για την αποκαθήλωση των μαρμάρων από τη φυσική τους θέση τον Παρθενώνα.

Η αιτιολογία ήταν ότι έπρεπε αυτά να μετρηθούν και να εκτιμηθούν αλλά στην πραγματικότητα ο σκοπός ήταν-όπερ και εγένετο-η αρπαγή τους. Χρόνια αργότερα οι Τούρκοι υποστήριξαν πως ανατρέχοντας τα αρχεία τους, ουδέποτε εντόπισαν επίσημο φιρμάνι που να έδινε την άδεια στον λόρδο Έλγιν για να προβεί σε τέτοια κίνηση, αλλά το κακό είχε ήδη συμβεί.

Αυτά τα αιώνια σύμβολα της μάχης των θνητών και των θεών για την προστασία της Αθήνας, η γιορτή της Δημοκρατίας και του λαού ξεριζώθηκε, λεηλατήθηκε και βρέθηκε στο ανήλιαγο μουσείο του Λονδίνου, μακριά από το αττικό φως, όπου είναι ο φυσικός προορισμός και η καταγωγή του. Πονάει σίγουρα η καρδιά του καθενός όταν βλέπει αυτό το ολοζώντανο άλογο να βρίσκεται χιλιόμετρα μακριά ή τις πανέμορφες, εύπλαστες γεμάτες κίνηση μορφές των Λαπίθων και των Κενταύρων σε αιώνια, σιοδύναμη μάχη μεταξύ τους-ίσως η πρώτη φορά που το ανθρώπινο στοιχείο συναντά κατάματα το θεικό.

Επιβλητικός άρχοντας αυτής της μάχης ο ίδιος ο Θησέας προστάτης της Αθήνας και μόνιμο σύμβολό της μαζί με τη θεά Αθηνά. Τώρα οι μετόπες αυτές που απεικονίζουν τις μάχες μένουν λειψές όπως και τα γλυπτά των αετωμάτων αφού από τις 28 σωζόμενες μορφές που υπάρχουν σε πλήρη διάταξη στο μουσείο της Ακρόπολης οι 19 βρίσκονται στο Λονδίνο. Για να μη μιλήσουμε για τα κομμάτια της Ζωφόρου του Παρθενώνα που κοσμούσε το ανώτερο τμήμα του σηκού του ναού σε όλο τους το μήκος. Με άλλα λόγια, το μισό τουλάχιστον, τμήμα του Παρθενώνα βρίσκεται αυτή τη στιγμή στο Λονδίνο όπως και σημαντικά κομμάτια από το Ερεχθείο, τα Προπύλαια και τον Ναό της Αθηνάς Νίκης. Όλα αυτά τα γλυπτά τοποθετήθηκαν σε μια ειδική έκθεση-στην περίφημη Duveen-στο βρετανικό μουσείο και ο λόγος μέχρι τώρα που δεν επιστρέφονταν ήταν υποτίθεται γιατί δεν υπήρχε ειδικός χώρος.

Τι άλλαξε με τα χρόνια-Τι συμβαίνει σήμερα

Από τη δεκαετία του 80 και μετά και με πρωτοβουλία της τότε Υπουργού Πολιτισμού Μελίνας Μερκούρη ξεκίνησε η εκστρατεία για την επιστροφή των Μαρμάρων στον τόπο τους. Η αρχική παράδοξη, για τα μάτια των ξένων, αυτή πρωτοβουλία εδραιώθηκε με τα χρόνια και ύστερα από τη δημιουργία ειδικής επιτροπής υπό την αιγίδα της Unesco το αίτημα μας φάνηκε να είναι απτό και δικαιολογημένο.

Η εδραιωμένη και απολύτως βασισμένη σε επιχειρήματα βούλησή μας για την επιστροφή δεν έχει πάψει να τίθεται- ειδικά ύστερα από τα επίσημα εγκαίνια του Μουσείου της Ακρόπολης-οπότε και η βρετανική κυβέρνηση δήλωσε διατεθειμένη να δανείσει τα μάρμαρα υπό την προυπόθεση η ελληνική κυβέρνηση να αναγνωρίσει το δικαίωμα της ιδιοκτησίας τους το βρετανικό μουσείο. Κατόπιν τούτου η ελληνική κυβέρνηση-και με την απόφαση του τότε πρωθυπουργού Αντώνη Σαμαρά- απέρριψε αναφανδόν την πρόταση.

Οι προσπάθειες συνεχίστηκαν, πήραν διεθνή διάσταση, εκλήθη και η Αμάλ Αλαμουντίν και το γραφείο της για συμβουλή αλλά η ελληνική πλευρά-ανεξαρτήτως κυβερνήσεων- θεώρησε ότι η δικαστική οδός δεν ήταν λύση αφού θα άνοιγε τον ασκό του αιόλου για τα μουσεία όλου του κόσμου και στο τέλος δεν θα γινόταν δεκτή. Διπλωματικοί δίαυλοι εξακολουθούσαν να υπάρχουν με τους επικεφαλής ωστόσο του βρετανικού μουσείου να σκληραίνουν τη στάση τους και να λένε πως δεν εξετάζουν όχι μόνο το αίτημα της επιστροφής αλλά ούτε καν του δανεισμού. Επιπλέον οι διοικούντες επίτροποι υποστήριζαν ότι δεν είναι αυτοί υπεύθυνοι αλλά η βρετανική κυβέρνηση-κάτι που τώρα, ύστερα από χρόνια αλλάζουν και να λένε ακριβώς τα αντίθετα, υποστηρίζοντας πως το επίσημο αίτημα της ελληνικής κυβέρνησης πρέπει να κατατεθεί στο βρετανικό μουσείο και όχι στην Κυβέρνηση.

Για την ακρίβεια, ύστερα από την επιθυμία, όπως εκφράστηκε από τον πρωθυπουργό, Κυριάκο Μητσοτάκη να μπορέσουν να επανέλθουν, έστω με μορφή δανεισμού, τα μάρμαρα στη χώρα μας, υποστήριξαν ότι δεν έχουν καμία αρμοδιότητα επί τουτου: «Μέχρι στιγμής δεν έχει υπάρξει απευθείας επικοινωνία από τις ελληνικές αρχές σχετικά με την πρόταση που έγινε το Σαββατοκύριακο, αν και το Μουσείο συνεργάζεται με ελληνικά μουσεία και θεσμούς επί μιας σειράς προγραμμάτων», όπως τουλάχιστον διατυπώθηκε σε απάντηση τους στον τηλεοπτικό σταθμό του ΣΚΑΙ για να καταλήξουν πως:«Το Βρετανικό Μουσείο είναι προσηλωμένο στο να μοιράζει τη συλλογή του όσο πιο ευρέως γίνεται. Ως ένας από τους κορυφαίους δανειστές αντικειμένων στον κόσμο, πέρυσι δανείσαμε πάνω από 5.000 αντικείμενα σε χώρους στο Ηνωμένο Βασίλειο και διεθνώς», ανέφερε αρχικά εκπρόσωπος του λονδρέζικου ιδρύματος τονίζοντας πως «οι Επίτροποι θα εξετάσουν οποιοδήποτε αίτημα δανεισμού για οποιοδήποτε κομμάτι της συλλογής Βασιλείου». 

Ακολούθησε σκληρή ανακοίνωση από τον Σύριζα και την πρώην υπουργό Πολιτισμού κ. Μυρσίνη Ζορμπά η οποία υποστήριξε πως «υριάντα επτά χρόνια από την αρχική διατύπωση του αιτήματος της επιστροφής των Γλυπτών και δέκα χρόνια από την λειτουργία του Μουσείου της Ακρόπολης, η επανένωση του οικουμενικού πολιτιστικού μνημείου συνέχισε να αποτελεί για τη χώρα πολιτισμικό μονόδρομο και διαρκή εκκρεμότητα με διάσταση ιστορική, πολιτισμική, επιστημονική, αισθητική, πολιτική και ηθική. Για τους παραπάνω λόγους, θεωρούμε ότι ο δανεισμός των Γλυπτών προς έκθεση αποδέχεται στην ουσία τις κατά καιρούς απαντήσεις των δανειστών περί αναγνώρισης της κυριότητας εκ μέρους της χώρας μας ως προϋπόθεσης του δανεισμού, γεγονός το οποίο υπονομεύει και ακυρώνει την οριστική επιστροφή και επανένωση. Αυτό ακριβώς αποτέλεσε το κρίσιμο σημείο τριβής κάθε φορά που στο παρελθόν έγινε παρόμοια προσπάθεια ανταλλαγής εκθέσεων ή άλλων προτάσεων εξεύρεσης διαλόγου και συνεργασίας για την υπέρβαση του προβλήματος. Πρόσφατα μάλιστα, αυτή ακριβώς ήταν η επιχειρηματολογία του διευθυντή του Βρετανικού Μουσείου κ. Φίσερ, ο οποίος σε συνέντευξή του σε ελληνική εφημερίδα και σε σχετική ερώτηση αναφέρθηκε σε «νόμιμο ιδιοκτήτη», ξεσηκώνοντας θύελλα αντιδράσεων”.

Στην σχετική επιστολή της Ζορμπά απάντησε με ανακοίνωση του το Υπουργείο Πολιτισμού τονίζοντας πως:«ο Πρωθυπουργός δήλωσε στον Observer ότι σε καμία περίπτωση η Ελλάδα δεν αποποιείται το πάγιο αίτημά της για την οριστική επιστροφή των Γλυπτών του Παρθενώνα και επ’ ουδενί τρόπω αναγνωρίζει καμία κυριότητα στην βρετανική πλευρά, θεωρώντας ότι μία ενδεχόμενη αποδοχή της πρότασής του θα αποτελούσε σημαντική χειρονομία καλής θελήσεως, εμπεριέχουσα την ουσιαστική αναγνώριση των Βρετανών για το δίκαιο της απαίτησης.  O ΣΥΡΙΖΑ και η τέως υπουργός αγνοούν την ουσιαστική σημασία της λέξης κυνισμός. Κυνισμός σημαίνει να μεταβιβάζει ο ΣΥΡΙΖΑ ως κυβέρνηση χιλιάδες αρχαιολογικούς χώρους στο Υπερταμείο, συμπεριλαμβανομένης της Κνωσού. Κυνισμός σημαίνει να υπάρχουν εκατοντάδες χιλιάδες ευρήματα «φυλακισμένα» στις αποθήκες των μουσείων, αντί να ταξιδεύουν ως περιοδικές εκθέσεις, στο πλαίσιο πάντα των διατάξεων του Αρχαιολογικού Νόμου, διδάσκοντας την διαχρονική συνεισφορά της Ελλάδας στον παγκόσμιο Πολιτισμό” για να καταλήξει η σχετική ανακοίνωση: 

« Η κ. Ζορμπά είτε έκανε ένα λάθος είτε απλά είπε ψέματα. Τι είναι χειρότερο; Διότι οι εμβληματικές εκθέσεις στις οποίες αναφέρεται, στην Κίνα και την Αμερική -δηλαδή Heaven and Earth, Greeks, Το ναυάγιο των Αντικυθήρων- προετοιμάζονταν από το 2010 και εγκαινιάστηκαν για πρώτη φορά το 2013 και το 2014. Αυτές οι εκθέσεις ταξίδευαν τα προηγούμενα πέντε χρόνια».

Τι μπορεί να συμβεί για την ώρα

Το αίτημα της ελληνικής κυβέρνησης για δανεισμό κανείς δεν μπορεί να το αποκλείσει ούτε να το αρνηθεί και είναι απόλυτα δικαιολογημένη η βούληση από πλευράς μας να δούμε τα γλυπτά, έστω για κάποιο διάστημα, επανενωμένα στον τόπο τους και το φυσικό τους χώρο. Ωστόσο ένα αίτημα δανεισμού θα πρέπει να τεθεί υπό προϋποθέσεις και φυσικά να μην αναγνωρίζει σε καμία περίπτωση κυριότητα στο Μουσείο, κάτι που επανειλημμένως έχει απαιτήσει η βρετανική πλευρά.

Ένας γνώστης του θέματος, όπως είναι ο διεθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης, κ. Δημήτριος Παντερμαλής έχει εκφράσει κατηγορηματικά την άρνηση του σε αίτημα δανεισμού και έχει δηλώσει πως «το Βρετανικό Μουσείο δεν είναι ο ιδιοκτήτης των γλυπτών». Γι’ αυτό δεν τίθεται θέμα δανεισμού τους, αλλά επιστροφής τους. Το γεγονός ότι τα γλυπτά αποχωρίστηκαν για να εκτεθεί ένα μέρος στο Λονδίνο «δεν ήταν ο κατάλληλος τρόπος μεταχείρισης για το μνημείο διότι είναι αναπόσπαστο μέρος του» έχει υποστηρίξει με ακρίβεια.

Ωστόσο δεν είναι όλα ούτε μαύρα, ούτε αδιέξοδα. Η καμπάνια επιστροφής «Επιστρέψτε τα» ("Bring them back") φαίνεται να έχει αποτέλεσμα καθώς έχει κοντέψει να συγκεντρώσει τον απαραίτητο αριθμό του ενός εκατομμυρίου υπογραφών που αρκεί για να υποβάλει το αίτημα της επιστροφής τους η ελληνική πλευρά στο Ευρωπαϊκό Δικαστήριο.Ωστόσο ο διεθυντής του Μουσείου της Ακρόπολης, όπως και σταθερά το Υπουργείο Πολιτισμού, σε όλες τις κυβερνήσεις έχει απορρίψει κατηγορηματικά μια τέτοια ιδέα. Το μόνο που μένει είναι να δούμε αν κάποιο θαύμα έχει κάνει τους Βρετανούς να είναι αρκούντως διαλλακτικοί στις αποφάσεις και την πρόθεσή τους και να μας δανείσουν κάτι που μας ανήκει δικαιωματικά και απόλυτα.