Η Ελλάδα αποχαιρέτησε την Κική Δημουλά

«Ἡ μνήμη,
κύριο ὄνομα τῶν θλίψεων,
ἑνικοῦ ἀριθμοῦ
μόνον ἑνικοῦ ἀριθμοῦ
καὶ ἄκλιτη.
Ἡ μνήμη, ἡ μνήμη, ἡ μνήμη.»

Το τελευταίο αντίο στη σπουδαία ποιήτρια Κική Δημουλά  είπαν, στο Α' Νεκροταφείο, οι συγγενείς της, οι φίλοι της, εκπρόσωποι του πολιτικού και πνευματικού κόσμου αλλά και όσοι την γνώρισαν και την αγάπησαν μέσα από τους υπέροχους στίχους της. Η Κική Δημουλά «έφυγε» από τη ζωή στα 89 της χρόνια, το μεσημέρι του περασμένου Σαββάτου, μετά από ολογοήμερη νοσηλεία με βαριά λοίμωξη του αναπνευστικού αφήνοντας ένα πολύ μεγάλο κενό στον πνευματικό κόσμο αυτού του τόπου.

Παρόντες στην εξόδιο ακολουθία, στην οποία χοροστάτησε ο Αρχιεπίσκπος Αθηνών Ιερώνυμος,  ήταν ο Πρόεδρος της Δημοκρατίας Προκόπης Παυλόπουλος, ο πρωθυπουργός Κυριάκος Μητσοτάκης, η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη, η υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων Νίκη Κεραμέως, o Δήμαρχος Αθηναίων Κώστας Μπακογιάννης, η βουλευτής της Ν.Δ. Όλγα Κεφαλογιάννη, ο Σταύρος Ξαρχάκος, η Ιωάννα Καρυστιάνη, ο Δημήτρης Λιγάνδης, ο Κώστας Γεωργουσόπουλος κ.α. 

«Ο χρόνος σου δεν τελειώνει. Θα έρχομαι κάθε μέρα, κάθε ώρα κοντά σου για να είμαι μαζί σου» είπε στο δικό της αντίο η κόρη της Κικής Δημουλά, Έσρη, σκορπώντας ρίγη συγκίνησης ενώ η Κατερίνα Καρύδη, από τις εκδόσεις Ίκαρος, αναφέρθηκε σε έναν άνθρωπο  που «ήξερε να χτίζει αληθινές σχέσεις, έδινε απλόχερα και ξεχείλιζε ευγένεια, τρυφερότητα και κατανόηση»

«Κυρία Δημουλά, σας ευχαριστούμε που μπορούμε εμείς οι υπολειπόμενοι, μπορούν οι επόμενοι και οι επόμενοι να αφήνονται στη μαγεία των εικόνων που συνθέτουν οι στίχοι σας. Εμείς είμαστε ευγνώμονες που μάς κάνατε να σας αγαπήσουμε» είπε, μεταξύ άλλων, στον συγκινητικό επικήδειό της η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη ενώ η υπουργός Παιδείας και Θρησκευμάτων Νίκη Κεραμέως
πρόσθεσε συγκινημένη: «Έτσι θα σε θυμόμαστε Κική Δημουλά. Να γεμίζεις σαν μικρό παιδί «το κουβαδάκι σου με τις πρώτες χαμηλές νότες της άμμου». Πνεύμα αέναα ανήσυχο. Που δεν διστάζει να αμφιταλαντεύεται διαρκώς, για να χωρέσει την ισορροπία. Που διαρκώς γεύεται, τσαλακώνεται, διυλίζει εμπειρίες και μνήμες, για να μπορεί να επιχειρεί ξανά και ξανά». 

«Παρηγοριά μας μένει η αιώνια αξία της ποιητικής της δημιουργίας που θα μας θυμίζει πόσο κοντά μας πέρασε ένας υπέροχος άνθρωπος. Γιατί αυτό ήταν η Κική Δημουλά» υπογράμμισε με νόημα  η πρόεδρος της Ακαδημίας Αθηνών, Άννα Μπενάκη για να συμπληρώσει ο γενικός γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών, Βασίλειος Πετράκος: « Αυτό που χάσαμε είναι η γήινη μορφή της. Η πνευματική της υπόσταση θα ζει μαζί μας όσο οι στίχοι της διαβάζονται». 

Για την δική του Κική Δημουλά μίλησε ο προσωπικός της ιατρός αλλά και στενός φίλος της ποιήτριας Στρατής Παττακός εκφράζοντας την πεποίθηση πως θα μείνει για πάντα στη σκέψη όλων.

Η κηδεία της Κικής Δημουλά έγινε δημοσία δαπάνη ως μια ελάχιστη ένδειξη τιμής και σεβασμού στο σπουδαίο έργο που άφησε πίσω της.

Ο επικήδειος που εκφώνησε η Λίνα Μενδώνη
Ένα βιογραφικό σημείωμα πρέπει, αφού γραφτεί, να μείνει επ' αρκετόν καιρό κρεμασμένο στον αέρα από ένα τσιγκέλι αυστηρότητας,ώστε να στραγγίξουν καλά τα στερεότυπα, οι ωραιοποιήσεις, η ρόδινη παραγωγικότης και ο πρόσθετος ναρκισσισμός, πέραν εκείνου που ενυπάρχει στη φύση μιας αυτοπαρουσίασης. Μόνον έτσι βγαίνει το καθαρό βάρος: το ήθος που επέβαλες να τηρεί η προσπάθειά σου.

Αυτή είναι η πρώτη παράγραφος από τη βιογραφία της που έγραψε εκείνη… για εκείνη. Ήξερε πως όσοι θα μιλούν σήμερα ή στο μέλλον, θα βρίσκουν μόνο λόγια θαυμασμού για το έργο της, για την προσωπικότητά της. Όμως, η ίδια σημείωνε πόσο αυστηρή ήταν με τον εαυτό της, αυστηρή με τις λέξεις της, αυτές έπλαθε, ξαναέπλαθε και τις καλλιεργούσε.. 
Με το χρόνο, ωστόσο, δεν ήταν αυστηρή. Είχε την απόλυτη αίσθηση της φθοράς του και γι’ αυτό δεν τον φοβόταν. Δεν θα την έλεγες ποτέ αυστηρή με εκείνους που αγαπούσε. Ούτε καν στον έρωτα δεν στάθηκε αυστηρή, όταν τον παρατηρούσε να κυλάει προς την αγάπη.
Εμείς, σήμερα, είμαστε όλοι γύρω της να την αποχαιρετήσουμε επειδή ετοιμάστηκε να φύγει, χωρίς ποτέ να μας αφήσει. Να της πούμε δυο λόγια, όχι για το έργο της που είναι συγκλονιστικό στην κάθε στροφή του, καθρεφτίζοντας όλα εκείνα που στη ζωή μας εμείς δεν τολμάμε ακόμη να αρθρώσουμε. 

Ούτε για τη λαμπρή λιακάδα, τα ποιήματά της, που μετανάστευσαν σε τόσες ξένες γλώσσες. Αλλά για αυτή την ομορφιά που εξέπεμπε χάρη στη μυστική αγάπη της για τη ζωή, που τη μετρούσε με το φως που ανεπαίσθητα χανόταν. 
Και όσο χανόταν, τόσο δυνάμωνε η περιέργειά της να εξερευνήσει όσα έφυγαν, όσα συναισθήματα άφηναν το αποτύπωμά τους, όσα πονούσαν τη μνήμη της. Είμαστε όλοι ευλογημένοι που διασταυρωθήκαμε μαζί της. 

Χαρήκαμε το λόγο της, τη παιγνιώδη της διάθεσή, την κρίση της για τα σοβαρά που τα συνόδευε πάντα η ευγένεια, η ταπεινότητα και η υπομονή της.
Κυρία Δημουλά, σας ευχαριστούμε που μπορούμε εμείς οι υπολειπόμενοι, μπορούν οι επόμενοι και οι επόμενοι να αφήνονται στη μαγεία των εικόνων που συνθέτουν οι στίχοι σας. «Εμείς είμαστε ευγνώμονες που μάς κάνατε να σας αγαπήσουμε» είπε, μεταξύ άλλων, στον συγκινητικό επικήδειό της η υπουργός Πολιτισμού και Αθλητισμού Λίνα Μενδώνη.. 

Εμείς είμαστε ευγνώμονες που μας κάνατε να σας αγαπήσουμε.
Ο,τι είχες να πείς 
Για τα φθινόπωρα, τα κύκνεια,
Τις μνήμες, υδροροές των ερώτων
Την αλληλοκτονία των ωρών
Των αγαλμάτων τη αφερεγγυότητα
Ὅ,τι είχες να πείς
Γι ανθρώπους που σιγά σιγά λυγίζουν 
Το είπες…

Κατέβα σοβαρή,
νηφάλια αὐτοεκθρονίσου
ἀπὸ τὰ χίλια σου παράθυρα..
Γιὰ ἕνα μήπως τ᾿ ἄνοιξες.
Κι αὐτοξεχάσου εὔχαρις.
Ὅ,τι εἶχες νὰ πεῖς,
γιὰ τὰ φθινόπωρα, τὰ κύκνεια,
τὶς μνῆμες, ὑδροροὲς τῶν ἐρώτων,»

Ο επικήδειος της Νίκης Κεραμέως
Αγαπημένη Κική Δημουλά,
Για τούτη εδώ τη συγκυρία, που με έφερε να στέκομαι με δέος μπροστά σου, και μπροστά στο «ακροατήριό» σου, το καθοριστικό αυτό ακροατήριο που «αλίμονο αν δεν έρθει», όπως έλεγες – για τούτη λοιπόν τη συγκυρία ανέτρεξα σε ράφια σκονισμένα. Ξεφύλλισα παλιές σελίδες. Για να θυμηθώ και να βρω έμπνευση.
Πολλά κείμενα μου φάνηκαν, προς στιγμήν, απολύτως κατάλληλα για την περίσταση, αλλά μετά από λίγο – τα ίδια αυτά κείμενα – μπορεί και ακατάλληλα.
Είπα να ξεκινήσω με κάτι πιο γήινο που όλοι μας έχουμε κάποια στιγμή βιώσει. Έγραψες: «Μίλα. Πὲς κάτι, ὁτιδήποτε. Μόνο μὴ στέκεις σὰν ἀτσάλινη ἀπουσία». Αλλά μετά μου φάνηκε κάπως λίγο για την περίσταση, απλά διαπιστωτικό μιας στενάχωρης πραγματικότητας.
Είπα να συνεχίσω με κάτι πιο προσωπικό. Έγραψες: «Πολλὰ θὰ λὲν οἱ στίχοι αὐτοί, θὰ δεῖτε, θὰ διαβάσετε. Ὁ τελευταῖος μόνο στίχος τίποτε δὲν θὰ λέει. Κοιτώντας θλιβερὰ τοὺς προηγούμενους θὰ κλαίει».Αλλά μετά μου φάνηκε κάπως δηλωτικό της ματαιότητας – τρόμαξα, είναι η αλήθεια, και μαζεύτηκα.
Είπα, τέλος, να συμβιβαστώ με κάτι πιο στρωτό. Πάντοτε εμπνευσμένο, πάντοτε ιδιοσυγκρασιακό και πάντοτε χειμαρρώδες, όπως όλα σου τα ποιήματα. Αλλά λιγότερο σαρωτικό.
Κατέληξα, λοιπόν, στο πιο ασφαλές περιβάλλον μιας από τις λιγοστές σου ομιλίες. Στον «Έρανο Σκέψεων», που εκφώνησες στην Αρχαιολογική Εταιρεία το 2009.
Μίλησες για πολλά με αφορμή αυτήν την ομιλία. Χωρίς την απέριττη και ζεστή εξασφάλιση των «δύο τριών στίχων ή έστω της μισής παραγράφου» που έλεγες πως προτιμούσες, αλλά με την πληθωρική ευρύτητα του ανήσυχου πνεύματος που ξεδιπλώνεται ασυγκράτητα.
Μας εμπιστεύτηκες, εκεί, τον ορισμό της ποίησης και το μηχανισμό της εσωτερικής της δημιουργικής διεργασίας. Είπες:
«Μετρώ αμέτρητα ναυάγια στυπόχαρτου φορτωμένα με τόνους απορροφητικής γραφής. Γι' αυτό, όταν με ρωτάνε τι είναι η ποίηση, απαντώ με μελαγχολική ειλικρίνεια: Δεν ξέρω. Αν ήξερα, θα ναυαγούσα;
[Και συνέχιζες] Ξέρω όμως να απορώ. Και τούτο έχει μια σχέση με την ποίηση, και με τον τρόπο που αυτή σωστά παρηγορεί. Παρηγορεί με το να αποσπά την προσοχή της λύπης από την προσωπική της αιτία και να την προσηλώνει σε μιαν άλλη συμπαντική λύπη, ήρεμη, καθόλου πιεστική, χωρίς υστερισμούς, ψύχραιμη, ανθεκτική, σχεδόν μειδιώσα. Είναι η λύπη που νιώθει η απορία.»
Και αναρωτήθηκες, κατόπιν, για το γρίφο της άλλης ζωής και το άλυτο του θανάτου. Με τρόπο γνήσια διερευνητικό, και ενίοτε περιπαικτικό, όπως ταιριάζει σε διάκονο των γραμμάτων που επιχειρεί να εξημερώσει και να ερμηνεύσει τα ελαττώματα του κόσμου. Είπες:
«Με ρωτούν αν πιστεύω στην άλλη, αν θέλω να υπάρχει άλλη ζωή. Πώς να πω ναι, έτσι στα τυφλά, χωρίς να δω ένα προσπέκτους, να συγκρίνω τιμές, αντιπαλότητες, μίση, χωρίς να σταθμίσω πόση ελευθερία φαντασίας μου αναλογεί.
Για να είμαι όμως ευθέως ειλικρινής, απαντώ ότι: άλλη ζωή για μένα σημαίνει μόνο τούτο: παιδί χρονιάρικο να είμαι πάλι, που δεν καλοπερπατάω ακόμα, να τρεκλίζω, να πέφτω κάθε τόσο και να σηκώνομαι γατζωμένο στην ίδια φούστα, αυτής εδώ της ίδιας μητρικής μου ζωής, που γνώρισα».
Έτσι θα σε θυμόμαστε Κική Δημουλά. Να γεμίζεις σαν μικρό παιδί «το κουβαδάκι σου με τις πρώτες χαμηλές νότες της άμμου». Πνεύμα αέναα ανήσυχο. Που δεν διστάζει να αμφιταλαντεύεται διαρκώς, για να χωρέσει την ισορροπία. Που διαρκώς γεύεται, τσαλακώνεται, διυλίζει εμπειρίες και μνήμες, για να μπορεί να επιχειρεί ξανά και ξανά.
Έχουν γραφτεί, γράφονται, και θα συνεχίσουν να γράφονται, αφιερώματα πολλά, για την εμβέλεια, το αισθητικό ήθος και την καταλυτική δύναμη του έργου σου.
Διάλεξα μόνο μία σύντομη, αλλά συνάμα πολύ περιεκτική, αναφορά του Γιώργου Βέη με αφορμή την κυκλοφορία της συλλογής Άνω Τελεία το 2016 – από τις πολλές εκείνες αναφορές που αποπειρώνται να αποδώσουν το σεβασμό, την ευγνωμοσύνη και τις τιμές που νοιώθουμε όλοι μας ότι αρμόζουν:
«Το επίτευγμα της Κικής Δημουλά την αναδεικνύει απόλυτη διαχειρίστρια των υποθέσεων της ψυχής – ως τόπου όπου ευδοκιμεί επιτέλους ανεμπόδιστη η αλήθεια».
Καλό ταξίδι.