Ιωάννης Ιωαννίδης στον Δημήτρη Δανίκα: Θα τον νικήσουμε τον κορωνοϊό

Μετά τις τελευταίες εξελίξεις και λόγω εξόδου από τον εγκλεισμό και σταδιακής, προσεκτικής επιστροφής σε κάποια κανονικότητα, αποφάσισα να συνομιλήσω τηλεφωνικά με τον Ιωάννη (John) Ιωαννίδη, καθηγητή στο Stanford, από τις κορυφαίες, παγκοσμίως, περιπτώσεις επιστημόνων. Ειδικός στην επιδημιολογία και την κλινική έρευνα. Τακτικός καθηγητής Παθολογίας, Πολιτικής Υγείας και Στατιστικής στο θρυλικό πεντάστερο πανεπιστήμιο στο Stanford.

Είναι η δεύτερη φορά που που συνομιλούμε τηλεφωνικά. Είναι ο δεύτερος γύρος του δεύτερου ημιχρόνου, δηλαδή της εξόδου προς μία κανονικότητα. Οι ερωτήσεις όπως έρχονται στο νου κάθε απλού και φοβισμένου ανθρώπου. Οι απαντήσεις του με αιφνιδίασαν. Αν και αιρετικός και κάπως ανάποδος ο John Ιωαννίδης είναι αισιόδοξος: «Τον κορωνοϊό πιστεύω πως θα τον νικήσουμε»

Όχι δεν θα συμβεί το μακάβριο σενάριο

-Μήπως η επόμενη μέρα, δηλαδή από την επιστροφή σε κάποια κανονικότητα, θα συντελεστεί μαζική μόλυνση;

«Κανείς δεν μπορεί να το πει με απόλυτη σιγουριά, αλλά ελπίζω και πιστεύω πως δεν θα συμβεί αυτό το μακάβριο σενάριο. Από ότι φαίνεται το επιδημικό κύμα είναι μάλλον σε αποδρομή στις περισσότερες χώρες τις Ευρώπης και ακόμα και στις περισσότερες πολιτείες των ΗΠΑ. Είναι πιθανόν μάλιστα να κλείσει τον κύκλο του και απλώς να υπάρχουν μόνο σχετικά λίγα σποραδικά περιστατικά μετά από μερικές εβδομάδες. Είναι επικίνδυνο κάποιος να γίνεται μάντης για έναν νέο ιό, αλλά ας κρατήσουμε την ψυχραιμία και την αισιοδοξία μας. Θα πρέπει να το παρακολουθήσουμε προσεκτικά και φυσικά πρέπει να είμαστε προσεκτικοί στα βήματά μας.

Αυτό σημαίνει ότι πρέπει να γνωρίζουμε καλά κάποια πράγματα καθώς προχωρούμε. Πρώτον, ότι έχουμε επάρκεια νοσηλευτικών κλινών και κλινών ΜΕΘ και περιθώριο για να αντιμετωπίσουμε μια νέα έξαρση, αν κάτι πάει στραβά. Δεύτερον, ότι παρακολουθούμε πολύ στενά την κατάσταση της επιδημίας και την πορεία του επιδημικού κύματος. Για αυτό το δεύτερο χρειαζόμαστε επιδημιολογική επιτήρηση με αντιπροσωπευτικά δείγματα από τον πληθυσμό που θα μπορούν να μας λένε πόσοι έχουν ήδη μολυνθεί και έχουν ήδη αντισώματα (τεστ αντισωμάτων) και πόσοι μολύνονται πρόσφατα (τεστ PCR)»

-Μήπως «όσοι είναι να πεθάνουν θα πεθάνουν»;

«Δεν θέλω να είμαστε απαισιόδοξοι. Ξέρουμε πλέον πάρα πολύ καλά πού και ποιούς χτυπάει επιθετικά ο ιός. Στη μεγάλη πλειοψηφία του γενικού πληθυσμού στην ευρύτερη κοινότητα, η λοίμωξη είναι ασυμπτωματική ή πολύ ελαφριά, οι περισσότεροι δεν το παίρνουν καν είδηση ότι μολύνθηκαν. Αυτό το δείχνουν πλέον πάρα πολλές μελέτες, σε αεροπλανοφόρα, σε καταφύγια άστεγων, σε δότες αίματος, και ακόμα και σε μελέτες επιπολασμού σε γενικό πληθυσμό.

Η μεγάλη καταστροφή προκύπτει κυρίως όταν ο ιός χτυπάει νοσοκομεία, μονάδες χρόνιας φροντίδας, και οίκους ευγηρίας. Στην Ιταλια, Ισπανία, Γαλλία, Ιρλανδία, και Βέλγιο που έχουμε καλά δεδομένα, 42%-57% των θανάτων που έχουν καταγραφεί είναι σε οίκους ευγηρίας και χρόνιας φροντίδας. Ο ιός τυπάει κυρίως πολύ ηλικιωμένους ανθρώπους με βαριά συνοδά νοσήματα. Συνήθως ηλικιωμένοι άνθρωποι με βαριά συνοδά νοσήματα είναι συγκεντρωμένοι σε νοσοκομεία, μονάδες χρόνιας φροντίδας, και οίκους ευγηρίας.

Στην Αμερική επίσης χτυπάει φτωχούς, περιθωριοποιημένους ανθρώπους που η κοινωνία μας δυστυχώς τους έχει παραμελήσει ανασφάλιστους, χωρίς κάλυψη για φροντίδα υγείας.

Ευτυχώς η Ελλάδα έχει μεγαλύτερη κοινωνική ευαισθησία από την Αμερική, αλλά δεν παύουμε να έχουμε κι εμείς περιθωριοποιημένους, καταπονημένους ανθρώπους. Όλους αυτούς τους ευάλωτους πρέπει να τους προστατεύσουμε όσο μπορούμε καλύτερα. Επίσης πρέπει να κρατήσουμε τα νοσοκομεία μας και τις άλλες δομές φροντίδας με δρακόντεια μέτρα υγιεινής, ώστε να μην μολύνεται το προσωπικό (που μετά, με τη σειρά του, μολύνει ευάλωτα άτομα μέσα σε αυτούς τους χώρους). Περιοδικός καθολικός έλεγχος του υγιειονομικού προσωπικού και του προσωπικού φροντίδας θα ήταν χρήσιμος, καθώς πολύ συχνά η λοίμωξη είναι ασυμπτωματική και κάποιος δεν το παίρνει είδηση ότι είναι μολυσμένος»      

-Μήπως η ελληνική κυβέρνηση, με την καραντίνα και τον εγκλεισμό, απλώς κατάφερε να περιορίσει τη μόλυνση, αφ ενός και αφετέρου να αγοράσει ωφέλιμο χρόνο για την απαραίτητη οργάνωση και ανασυγκρότηση του συστήματος Υγείας;

«Οι σοβαροί θεωρητικοί επιστήμονες του εγκλεισμού (lockdown) και της επιπέδωσης της καμπύλης (flattening the curve) ποτέ δεν έχουν ισχυριστεί (δεν θα μπορούσαν εξάλλου) ότι ο εγκλεισμός σώζει ζωές από την ίδια την επιδημία. Υπάρχει τεράστια παρανόηση στο γενικό κοινό για αυτό το θέμα, πολλοί νομίζουν αφελώς ότι ο εγκλεισμός σώζει ζωές από την επιδημία. Απλώς με τον εγκλεισμό και τα αυστηρά περιοριστικά μέτρα κερδίζεις χρόνο ώστε να προετοιμάσεις καλύτερα το σύστημα υγείας να δεχτεί το πλήγμα χωρίς να καταρρεύσει, γιατί αν καταρρεύσει το σύστημα υγείας, χάνεις ζωές από την κατάρρευση (δεν μπορείς να προσφέρεις αποτελεσματική περίθαλψη).

Αλλιώς, το επιδημικό κύμα καθ’ αυτό αναμένεται να σκοτώσει (σύμφωνα με την ίδια θεωρία) λίγο πολύ τον ίδιο αριθμό ατόμων, απλώς με μεγαλύτερη καθυστέρηση μερών, εβδομάδων, ή έστω μηνών – πιο απλωμένα στον χρόνο – μέχρι να αποκτηθεί αρκετή ανοσία. Εκτός βέβαια αν ο ιός από μόνος του αποδράμει ή και εξαφανιστεί, π.χ. αν έχει ισχυρή εποχικότητα, ή αν βρεθούν πολύ αποτελεσματικά φάρμακα ή εμβόλιο. Φυσικά η θεωρία εγκλεισμού-επιπέδωσης είναι απλώς μια θεωρία και έχει πολλές ατέλειες, στην πράξη τα πράγματα μπορεί να είναι διαφορετικά.

Για παράδειγμα, το μοντέλο αγνοεί εντελώς από τις εξισώσεις του τις πιθανές αρνητικές συνέπειες του εγκλεισμού, θεωρεί ότι ο εγκλεισμός δεν μπορεί να κάνει καμιά ζημία, κάτι που είναι οφθαλμοφανέστατα ουτοπικό. Είναι η συνέπεια, όταν κατά τα άλλα άριστοι μοντελοποιητές που επικεντρώνονται σε κάτι, και χάνουν την μεγαλύτερη εικόνα. Όπως τυφλοί Ινδοί, που κάποιοι ψαχουλεύουν μόνο ένα τμήμα του ελέφαντα, π.χ. την ουρά, και λένε ότι το ζώο αυτό μοιάζει με ένα σχοινί, αγνοώντας ότι ο ελέφαντας έχει κι άλλα τμήματα εκτός από την ουρά του»        

Υπερπαλούστευση ο ορος «φονικός ιός»

-Μήπως τα χειρότερα είναι μπροστά μας;

«Ελπίζω όχι, αλλά με επιφύλαξη φυσικά. Εξαρτάται από πολλά πράγματα, κατα κύριο λόγο από την φύση του ίδιου του ιού, π.χ. πόσο ισχυρή εποχικότητα έχει, καθώς και από αστάθμητους, απρόβλεπτους παράγοντες, π.χ. αν θα βρεθεί κάποια αποτελεσματική θεραπεία.  Οι οπαδοί της θεωρίας του εγκλεισμού υπολογίζουν ότι αν ο εγκλεισμός είναι αποτελεσματικός, τότε, όταν τον άρεις, θα έχεις ένα δεύτερο κύμα.

Σύμφωνα με αυτή την ίδια θεωρία (με την οποία προσωπικά είμαι πολύ επιφυλακτικός), όσο πιο αποτελεσματικός ήταν ο εγκλεισμός, τόσο χειρότερο θα είναι το δεύτερο κύμα, γιατί τόσο λιγότεροι θα έχουν αναπτύξει ανοσία. Είναι περίπου σαν ένας αγώνας μπάσκετ όπου αν τα έχεις πάει πολύ καλά στο πρώτο ημίχρονο και κερδίζεις με μεγάλη διαφορά αλλά έχεις χάσει τους καλύτερους παίκτες σου με φάουλ, μετά τα πας χάλια στο δεύτερο ημίχρονο και μπορεί και να χάσεις το παιχνίδι στο τέλος με πανωλεθρία.

Προσωπικά όμως θεωρώ ότι η θεωρία αυτή, αν και έχει κάποια μαθηματική τεκμηρίωση, κάνει τόσες παραδοχές και έχει τόσο περιθώριο να είναι λανθασμένη, που δεν θα την έπαιρνα πολύ τοις μετρητοίς σαν κάτι θέσφατο. Προτιμώ να πορευτούμε με εμπειρικά, πραγματικά δεδομένα για να βλέπουμε πώς εξελίσσεται η επιδημία (όπως ανέφερα παραπάνω), παρά να πιστεύουμε απλώς υπερ-απλουστευμένα μαθηματικά μοντέλα που, παρά τις όποιες καλές προθέσεις, μέχρι τώρα έχουν αποτύχει αστρονομικά θεαματικά (π.χ. σκεφτείτε τις παλαβές αρχικές προβλέψεις για 50-60 εκατομμύρια νεκρούς).

Γενικά αισιοδοξώ ότι τον κορονοϊό θα τον δαμάσουμε, αν και είναι σκληρός αντίπαλος. Εκεί που θεωρώ ότι τα χειρότερα ίσως είναι μπροστά μας είναι στις επιπτώσεις από τα σκληρά μέτρα που χρειάστηκε να παρθούν. Ειδικά για την Ελλάδα που το 25% του ΑΕΠ εξαρτάται από τον τουρισμό και πολλοί άλλοι κλάδοι της οικονομίας έχουν συντριβεί, το μέλλον είναι αβέβαιο. Θέλω να διευκρινίσω ότι ποτέ δεν με ενδιαφέρανε τα χρήματα, πάντα η αξιακή μου προτεραιότητα είναι να σώσω ζωές.  Αν όμως μια οικονομία συντριβεί, τότε δεν μπορεί να υπερασπίσει ούτε καν το σύστημα υγείας, ούτε πολλά άλλα πράγματα.

Σε μια ανάλυση που δημοσιεύσαμε πριν τρια χρόνια στο Lancet Public Health (doi: 10.1016/S2468-2667(16)30018-4), υπολογίσαμε ότι στην Ελλάδα κατά τη διάρκεια της κρίσης που περάσαμε, κάθε χρόνο χάθηκαν 3.000 ζωές Ελλήνων. Ένα μικρό ποσοστό μόνο ήταν ο αυξημένες αυτοκτονίες, το μεγαλύτερο μέρος ήταν αρνητικές επιδράσεις της κρίσης στη θνησιμότητα από συχνά νοσήματα όπως στεφανιαία νόσο και εγκεφαλικά και χειροτέρευση της ολικής φροντίδας υγείας, εκατόμβες για τις οποίες δεν ενδιαφέρθηκε ο δημοσιογραφικός φακός.

Το ακριβές βάθος της ύφεσης και η ακριβής ταχύτητα της ανάκαμψης είναι βέβαια ακόμα συζητήσιμα και αβέβαια, καθώς αυτό το τρομακτικό «πείραμα» του να δημιουργείς σχεδόν 200 εκατομμύρια άνεργους παγκοσμίως μέσα σε λίγες εβδομάδες (και με τον ρυθμό να αυξάνεται ραγδαία) δεν έχει ξαναγίνει.

Όμως ακόμα κι εγώ που είμαι από φύσης αισιόδοξος, ανησυχώ πολύ για αυτή τη διάσταση του προβλήματος και τις ζωές που θα στοιχίσει. Φυσικά, όπως καταλαβαίνετε, αν η οικονομία καταρρεύσει, από τις πρώτες ζωές που θα χαθούν θα είναι κυρίως αυτές των ευάλωτων και ευπαθών ατόμων που προσπαθήσαμε δήθεν να προστατεύσουμε από τον κορονοϊό, και μαζί με αυτές μπορούν να χαθούν και πολλές άλλες νεότερων και υγιών. Πρέπει πάντως να διατηρήσουμε ομοψυχία και να μην πανικοβληθούμε και να αντιμετωπίσουμε τα δύσκολα όλοι μαζί όσο καλύτερα μπορούμε»     .       

-Αυτός ο ιός είναι φονικός; Κι αν είναι τόσο φονικός γιατί δεν πεθαίνουν όλοι όσοι μολύνονται;

«Ο όρος «φονικός» είναι υπεραπλούστευση. Η πιθανότητα θανάτου διαφέρει πάρα πολύ, με μεγάλες διαφορές ανάλογα με την ηλικία. Αν το σύστημα υγείας λειτουγεί πολύ καλά, πεθαίνει περίπου 1 στους 1000 ή 1 στους 700 από όσους μολύνονται. Αν το σύστημα υγείας δεν μπορεί να ανταποκριθεί, οι θάνατοι είναι πιο συχνοί, π.χ. 5 στους 1000 που μολύνονται. Αν ο ιός χτυπήσει ένα γηροκομείο, μπορεί να προκύψει σφαγή. Τα άτομα κάτω των 65 ετών στην Ευρώπη έχουν 70 φορές λιγότερο κίνδυνο θανάτου από αυτούς που είναι πάνω των 65. Στους πλέον υπερήλικες και στα χειρότερα επίκεντρα της επιδημίας, ο κίνδυνος είναι σαφώς μεγαλύτερος, π.χ. στην Ιταλία έχει πεθάνει με κορονοϊό το 0,3% του πληθυσμού άνω των 80 ετών.

Αν υποθέσουμε ότι το 15% του πληθυσμού άνω των 80 ετών μολύνθηκε στην Ιταλία, αυτό σημαίνει ότι στην Ιταλία ένα άτομο πάνω από 80 ετών είχε πιθανότητα 2% να πεθάνει αν μολυνόταν με κορονοϊό. Στις περισσότερες άλλες χώρες, είναι σαφώς λιγότερο. Επιπλέον, αν έχει κάποιος στεφανιαία νόσο, υπέρταση, πνευμονική νόσο, ανοσοανεπάρκεια, ηπατική ανεπάρκεια, νεφρική ανεπάρκεια, ο κίνδυνος αυξάνεται κάπου 2 φορές για κάθε ένα από αυτά τα υποκείμενα νοσήματα. Π.χ. αν ο κίνδυνος θανάτου είναι 1 στους 700 χωρίς στεφανιαία νόσο, γίνεται 1 στους 350 με στεφανιαία νόσο»    

Χτυπάει ανελέητα απροστάτευτους, παραμελημένους και οίκους ευγηρίας

-Είναι αλήθεια πως η παγκόσμια επιστημονική κοινότητα δεν έχει πλήρως χαρτογραφήσει τις συμπεριφορές του Covid 19;

«Ξέρουμε πάρα πολλά πράγματα για τον ιό. Ποτέ δε θυμάμαι η επιστήμη να έχει κινηθεί με τόση ταχύτητα και σπουδή. Στη βάση LITCOVID υπάρχουν ήδη 5761 επιστημονικά άρθρα μέχρι σήμερα (20/4/2020). Στην επιστήμη ποτέ δεν τα ξέρουμε όλα. Αν τα ξέραμε όλα θα λεγότανε δόγμα και θα κάναμε κήρυγμα, όχι επιστήμη. Αλλά ξέρουμε πάρα πολλά. Η επιστήμη είναι ότι καλύτερο συνέβη στον homo sapiens, ας δείξουμε εμπιστοσύνη» 

-Και επίσης είναι αλήθεια πως ακόμα δεν γνωρίζουμε, με σιγουριά, τα ευάλωτα σημεία του ανθρώπινου οργανισμού που χτυπάει; Δηλαδή στην αρχή ήταν οι πνεύμονες, στη συνέχεια η καρδιά και τώρα τελευταίως τα αγγεία

«Τις κύριες κλινικές εκδηλώσεις τη νόσου τις γνωρίζουμε πολύ καλά. Πάντα είναι χρησιμη η προσθήκη κλινικής πληροφορίας, και πάντα υπάρχει περιθώριο για να περιγραφούν λιγότερο συχνά, ασυνήθιστα και σπάνια σύνδρομα, αλλά είναι λάθος να δημιουργηθεί η εντύπωση και ο τρόμος ότι δεν ξέρουμε και ψαχνόμαστε για το ποια είναι η συνηθισμένη κλινική εικόνα» 

-Μήπως δεν είναι μόνο  ευάλωτες ομάδες της τρίτης ηλικίας, αφού καθημερινά καταλήγουν πενηντάρηδες, σαραντάρηδες ακόμα και τριαντάρηδες

«Κάθε ζωή είναι ιερή και κάθε θάνατος είναι τραγωδία, ανεξάρτητα από ηλικία. Φοβάμαι όμως ότι στο θέμα αν πεθαίνουν πολλοί υγείς νέοι η σοβαρή επιδημιολογία έχει κατατροπωθεί από την ανεκδοτολογική τρομολαγνεία. Σε αντίθεση με την γρίπη που σκοτώνει πολλά υγιή παιδιά, ο κορονοϊός δεν σκοτώνει υγιή παιδιά. Οι θάνατοι σε νέους ανθρώπους επίσης αντιπροσωπεύουν ένα πολύ μικρό ποσοστό των θανάτων με COVID-19. Μόνο 0.05-0.8% των θανάτων με COVID-19 σε Ευρωπαϊκές είναι σε άτομα κάτω των 40 και σχεδόν όλοι είναι σε άτομα με πολύ βαριά υποκείμενα νοσήματα.

Στην Αμερική είναι λίγο μεγαλύτερο το ποσοστό, γιατί δυστυχώς υπάρχουν πολλοί νέοι άνθρωποι που είναι παραμελημένοι , περιθωριοποιημένοι, άστεγοι, ανασφάλιστοι, με προβλήματα υγείας που δεν έχουν ποτέ αντιμετωπιστεί, αφημένοι ανάλγητα στη μοίρα τους. Για τον μέσο νέο ή μεσήλικα άνθρωπο στις περισσότερες χώρες η πιθανότητα να πεθάνει από COVID-19 είναι μάλλον μικρότερη από την πιθανότητα να πεθάνει σε αυτοκινητιστικό στη μικρή διαδρομή σπίτι-γραφείο αυτούς τους 3 μήνες.

Είναι μάλιστα πιθανό ότι στα πολύ σπάνια περιστατικά όπου πεθαίνει κάποιος νέος χωρίς γνωστό υποκείμενο νόσημα, αρκετά συχνά μπορεί να υπήρχε σοβαρό αδιάγνωστο υποκείμενο νόσημα. Όπως καταλαβαίνετε, ανάμεσα στους ανθρώπους που θεωρούν ότι είναι εντελώς υγιείς, κάποιοι απλώς δεν το ξέρουν ότι ήδη πάσχουν από κάτι σοβαρό που υφέρπει αδιάγνωστο, π.χ. αδιάγνωστος καρκίνος ή στεφανιαία νόσος»

-Και μήπως, εξ όλων αυτών, δεν πρέπει να αναμένουμε  εμβόλιο με θετικά αποτελέσματα εντός δώδεκα μηνών;

«Μακάρι να προκύψει εμβόλιο, αλλά ο χρονικός ορίζοντας είναι μάλλον απαγορευτικός για να συνεχίσουμε τον εγκλεισμό περιμένοντας πρώτα το εμβόλιο. Επίσης δεν υπάρχει καμία βεβαίοτητα ότι το εμβόλιο θα είναι αποτελεσματικό ή ότι, κι αν είναι αποτελεσματικό, δεν θα χρειαζόμαστε άλλο καινούργιο εμβόλιο κάθε χρονιά. Καό είναι να λύσουμε το πρόβλημα τώρα και να αποκαταστήσουμε προσεκτικά τη ζωή χωρίς σώνει και καλά να έχουμε εμβόλιο»

-Κι αν όλα αυτά είναι σωστά τότε μήπως, στο τέλος της ημέρας, αποδειχθεί πως η Αμερικανική κοινωνία, καθώς και η Αγγλική, με τις εκατόμβες των νεκρών, απέκτησε ανοσία και έτσι κατάφεραν, έστω προσωρινά, να νικήσουν τον ιό; Δηλαδή μήπως, κατά τη γνώμη σας, η λογική της αγέλης, θα αποδειχθεί πιο αποτελεσματική από την στρατηγική της καραντίνας και του εγκλεισμού;

«Όπως ανέφερα παραπάνω, η θεωρία του εγκλεισμού έχει το (επίσης θεωρητικό) πρόβλημα του «καταστροφικού δεύτερου ημιχρόνου» και το (πολύ πιο πραγματικό) πρόβλημα της διάλυσης της οικονομίας και της απώλειας ζωών από αυτή τη διάλυση.  Η λογική της αγέλης από την άλλη πλευρά έχει το μειονέκτημα ότι αν πας στα τυφλά (π.χ. χωρίς τεστ ή έστω με λίγα τεστ) μπορεί να σου ξεφύγει η επιδημία και να θρηνήσεις πολλούς νεκρούς από ένα σύστημα υγείας που καταρρέει.

Μια πιο ενδιαφέρουσα παραλλαγή, ανάμεσα σε αυτά τα άκρα είναι: ελεγχόμενη, παρακολουθούμενη με δεδομένα προσπάθεια ανοίγματος της κοινωνίας και μεταφορά των όποιων κρουσμάτων μακριά από τις ευπαθείς ομάδες και τα ευάλωτα κέντρα (νοσοκομεία, οίκοι ευγηρίας, δομές hotspots). Αν απλώς αφήσεις τον πληθυσμό να μολυνθεί εντελώς ανεξέλεγκτα, χωρίς να κάνεις τεστ, τότε πολύ γρήγορα ο ιός θα βρει δρόμο στις ευπαθείς ομάδες και τα ευάλωτα κέντρα.

Αντιθέτως, με δρακόντεια προστατευτικά μέτρα και μέτρα υγιεινής, με επιστημονική χρήση τεστ για επιπολασμό και επίπτωση, και με επιθετικά τεστ σε ιατρικό-νοσηλευτικό προσωπικό και οίκους ευγηρίας και άλλα ευάλωτα κέντρα, ίσως μπορεί να αποτρέψεις το κύμα να πάει εκεί που δεν θέλεις να πάει.

Τελικά σκοπός είναι να μολύνει μόνο άτομα που έχουν μηδενικό ή ελάχιστο κίνδυνο. Είναι ζήτημα λοιπόν του πώς θα διαλέξεις το καλύτερο πεδίο μάχης για να αντιμετωπίσεις τον εχθρό. Η Νέα Υόρκη και η Ιταλία και η Ισπανία αφήσανε τον ιό να διαλέξει εκείνος το πεδίο της μάχης. Ο ιός φυσικά διάλεξε τα νοσοκομεία, τους απροστάτευτους παραμελημένους και τους οίκους ευγηρίας και έκανε θραύση. Αντιθέτως πρέπει εμείς να διαλέγουμε το πεδίο μάχης που μας συμφέρει – με δεδομένα.  Για παράδειγμα τα υγιή παιδιά νηπιαγωγείου, δημοτικού, και γυμνασίου έχουν πρακτικά μηδενική πιθανότητα θανάτου και βαριάς νόσου.

Μελέτες δείχνουν ότι το κλείσιμο σχολείων μάλλον δεν έσωσε ζωές, ενώ οι αρνητικές συνέπειές του μπορούν να στοιχίζουν πολλά (και έμμεσα, ακόμα και ζωές, όπως ανέφερα παραπάνω). Μπορεί λοιπόν ένα βήμα να είναι το άνοιγμα των σχολείων με ταυτόχρονη δυνατότητα τηλε-εκπαίδευσης για παιδιά με ασθένειες, για παιδιά που πρέπει να συζούν με ευπαθή άτομα, για δάσκαλους πάνω από μια ηλικία, και φυσικά επιλογή τηλε-εκπαίδευσης και για όποιο παιδί ή για όποιον δάσκαλο εξακολουθεί να μην θέλει να εκτεθεί για οποιονδήποτε λόγο»       

-Ποιο το μέλλον; Θα νικήσουμε τους επόμενους μήνες η θα πάθουμε πανωλεθρία;

«Τον κορωνοϊό πιστεύω πως θα τον νικήσουμε. Όσο περισσότερο έξυπνη στρατηγική και επιστημονική τεκμηρίωση χρησιμοποιούμε στις αποφάσεις μας, τόσο καλύτερα. Αυτό που παραμένει ακόμα αβέβαιο είναι οι συνέπειες των μέτρων που πάρθηκαν. Πρέπει όλοι μας να δείξουμε ομοψυχία και σύνεση, και, φυσικά, κοινωνική ενσυναίσθηση και αγάπη. Αυτό δεν είναι εξάλλου και το μήνυμα της Ανάστασης που πρόσφατα (κάπως ατελώς ή ημιτελώς) γιορτάσαμε; Αγάπη - χωρίς φαγωμάρα και χωρίς υψηλούς τόνους και τρομολάγνες κορόνες. Αλλιώς δεν έχουμε και πολλά περιθώρια» 

Ειδήσεις σήμερα

Βρήκαν τη «συνταγή» στην Κίνα; - Εμβόλιο προστάτευσε μαϊμούδες από τον νέο κορωνοϊό

Νέα έκρηξη στις ΗΠΑ: Δεύτερο αρνητικό ρεκόρ με πάνω από 3.000 θανάτους σε μία ημέρα

Σε τρεις φάσεις θα ανοίξουν Δημοτικά, Γυμνάσια και Λύκεια