Η Άνοιξη έρχεται στην Αθήνα με την ομάδα χορού Μάρθα Γκράχαμ

Η άνοιξη έρχεται με ωραίους χορευτικούς ρυθμούς και μάλιστα με την υπογραφή της Μάρθα Γκράχαμ, δηλαδή με τα περίτεχνα χορευτικά βήματα που ενέπνευσε η ιέρεια του μοντέρνου χορού στην ομάδα της που καταφθάνει στην Αθήνα για το μεγάλο Φεστιβάλ της Ανοιξης που διοργανώνει το Μέγαρο Μουσικής.

Η διάσημη Martha Graham Dance Company ολοκληρώνει με τον καλύτερο τρόπο το πετυχημένο φεστιβάλ με τους χορευτές του εμβληματικού συγκροτήματος, που έχει εμφανιστεί σε περισσότερες από 50 χώρες, να ερμηνεύουν σε πανευρωπαϊκή πρεμιέρα τη νέα παραγωγή «Canticle for innocent comedians», εμπνευσμένη από μια χαμένη έως τώρα χορογραφία της Γράχαμ, ενώ στις ίδιες παραστάσεις θα έχουμε την ευκαιρία να απολαύσουμε την περίφημη ομάδα και στην κλασική πλέον χορογραφία της «Acts of Light».

Ποια ήταν η κορυφαία χορεύτρια του 20ού αιώνα

Η Μάρθα Γκράχαμ δεν ήταν μόνο μια εμπνευσμένη καλλιτέχνις, μια χορεύτρια που είχε μετατρέψει κάθε κίνηση σε ευγενική ένδειξη μεγαλείου και χάρης, εντάσσοντας μοντέρνα στοιχεία στον χορό που μέχρι τότε ήταν απλώς συνυφασμένος με το μπαλέτο. Ηταν η γυναίκα που στις αρχές του 20ού αιώνα, ακολουθώντας τα χνάρια της σπουδαίας Ισιδώρας Ντάνκαν έβαζε τα θεμέλια για τη μετατροπή του χορού σε κάτι δυναμικό, επαναστατικό και σύγχρονο.

Γεννημένη στο μικροαστικό προάστιο του Πίτσμπουργκ στην Πενσιλβάνια στα τέλη του 19ου αιώνα από μια οικογένεια μορφωμένων αστών που την υποστήριξαν στα μεγάλα της όνειρα και τη μεγάλωσαν με επιρροές και εικόνες από τις κουλτούρες όλου του κόσμου, η Γκράχαμ ήταν λογικό να ενσωματώσει όλες αυτές τις αναφορές στις δυναμικές χορογραφίες της. Από τα πρώτα της εγχειρήματα που περιέπλεξαν αιγυπτιακούς χορούς και ελληνικά στοιχεία με τη χορευτική έκφραση, έως τα μεγάλα της έργα, η μοντέρνα ματιά, ο πειραματισμός αλλά και ο σεβασμός στα κλασικότροπα στοιχεία διέκριναν τα στυλιστικά στοιχεία του έργου της.

Η αναγνώριση, ωστόσο, δεν άργησε να έρθει ήδη από τότε που η ίδια πήρε την απόφαση να φύγει από την Καλιφόρνια, όπου ζούσε η οικογένειά της, για να εγκατασταθεί στη Νέα Υόρκη, το 1926. Από τα πρώτα της βήματα η Γκράχαμ έτυχε της αναγνώρισης των ομοτέχνων της, οι οποίοι επαινούσαν τον πολύ δημοφιλή τότε πειραματικό χαρακτήρα που είχαν τα εγχειρήματά της. Εχοντας πάντα στον νου τη ρήση του ψυχίατρου πατέρα της ότι «Το σώμα και η κίνηση δεν λένε ποτέ ψέματα», καθώς ήταν αυτός που μελέτησε τον χορό ως μέσον θεραπείας στις ψυχικές παθήσεις, η Γκράχαμ δεν θα μπορούσε παρά να μετατρέψει τον χορό στην απόλυτα οικεία γλώσσα και έκφρασή της.

Ανέπτυξε μάλιστα και δική της τεχνική, η οποία έμεινε γνωστή ως «Μέθοδος Γκράχαμ», που βασιζόταν στη «συμπίεση» και την «αποσυμπίεση», δηλαδή στη συμμετρική σωματική έκφραση που στηριζόταν στις αναλογίες της φύσης αλλά και στην επαφή που έχει το σώμα με τη γη, καθώς τα γυμνά πόδια ακουμπούσαν άμεσα στο πάτωμα μετατρέποντας τις κινήσεις του χορού σε άμεσες εκφράσεις της ψυχής. Σε μια εποχή που το μπαλέτο χαρακτηριζόταν από αυστηρότητα και συγκεκριμένους κώδικες το να πετάει μια χορογράφος μακριά τις πουέντ ήταν κάτι παραπάνω από ριζοσπαστικό. Ηταν απολύτως επαναστατικό και ρηξικέλευθο.

Οι διάσημοι φίλοι της: από τον Γκρέγκορι Πεκ στον Αλέξη Μινωτή

Δεν ήταν τυχαίο ότι εξαρχής η Γκράχαμ έτυχε της αναγνώρισης στους καλλιτεχνικούς κύκλους, με διάσημους ηθοποιούς, χορευτές και μουσικούς να προστρέχουν για να λάβουν τα φώτα της. Η ίδια έλεγε ότι της ήταν ευχάριστο να διδάσκει κίνηση και χορευτική έκφραση σε διάσημους ηθοποιούς όπως ο Γκρέγκορι Πεκ και η Μπέτι Ντέιβις, η οποία έλεγε ότι τη λάτρευε γιατί «ήταν μεγάλη ένταση και φλόγα που ήταν αρκετή να δώσει στο κορμί της τη δύναμη δέκα ανδρών». Ωστόσο τίποτα δεν μπορούσε να την αποσπάσει από την ανάγκη της να απομονώνεται στον εαυτό της προκειμένου να μπορεί να ανιχνεύσει κάθε αόρατη ικμάδα που θα μπορούσε να βοηθήσει τη διαφορετική χορογραφία της που στόχο είχε να αποτυπώσει μέσω της κίνησης το γράφημα της ανθρώπινης καρδιάς.

Επηρεασμένη από τον Γιουνγκ, τον οποίο της είχε μάθει ο πατέρα της, αλλά και τα αρχαία μυστήρια, η Γκράχαμ δημιούργησε μόλις το 1931 μια χορογραφία με τον τίτλο «Πρωτόγονα Μυστήρια» που απέσπασε θερμές κριτικές και την έκανε έκανε διάσημη σε όλο τον κόσμο. Οι αρχαίες ιεροτελεστίες αλλά και οι ιέρειες, οι τραγικές, δυναμικές γυναικείες φιγούρες του αρχαίου κόσμου άρχισαν να κυριαρχούν στο απόλυτα επηρεασμένο από το αρχαιοελληνικό σύμπαν έργο της: μετά από μια σειρά από έργα με ηρωίδες τη Μήδεια, την Ιοκάστη, την Αλκηστη, τη Φαίδρα και την Αριάδνη, η Μάρθα Γκράχαμ υπέγραψε το 1958 το αριστούργημα «Κλυταιμνήστρα». Επρόκειτο για το πρώτο πλήρως σκηνοθετημένο έργο χορού σε δύο πράξεις, με ριζοσπαστικά υλικά, μινιμαλιστική έκφραση και αναφορές στο κρυφό, «εσωτερικό τοπίο» όπως η ίδια η χορογράφος το ονόμαζε.

Ακολούθησαν οι εντυπωσιακοί «Ακροβάτες των θεών» που σημάδεψαν την έλευση της νέας δεκαετίας του ՚60 που θα την έβρισκε ως την πλέον καταξιωμένη χορογράφο σε ολόκληρο τον κόσμο. Στα τέλη της δεκαετίας του ՚60 η Γκράχαμ σταμάτησε να χορεύει δίνοντας τη σκυτάλη σε σπουδαίους χορευτές τους, οποίους εξακολουθούσε να καθοδηγεί με την ομάδα της, την περίφημη Martha Graham Dance Company, μέσα από την οποία αναδείχτηκαν σπουδαίοι χορευτές και χορογράφοι όπως ο Μερς Κάνινγκχαμ, ο Πολ Τέιλορ, ο Μαρκ Μόρις, ο Ερικ Χόκινγκς. Στις 181 χορογραφίες που η Γκράχαμ δημιούργησε για την ομάδα της είδαμε να δεσπόζουν διάσημες προσωπικότητες, μεταξύ των οποίων ο Μίκαελ Μπαρίσνικοφ, η Μαργκότ Φοντέιν, η Λάιζα Μινέλι, ο Ρούντολφ Νουρέγιεφ, η Μάγια Πλισέτσκαγια και η Κάθλιν Τέρνερ. Η ίδια δεν έπαψε να διατηρεί επαφές με κορυφαίες προσωπικότητες όπως ο Αντι Γουόρχολ, ο Ισάμου Νογκούσι αλλά και ο Χάλστον που της είχε σχεδιάσει κορυφαία κουστούμια για τις παραστάσεις της -και θα έχουμε την ευκαιρία να δούμε και το εμβληματικό «Acts of Light».

Τι είναι οι «Φωτεινές Χειρονομίες»/«Acts of Light»

«Σ' ευχαριστώ για τις φωτεινές χειρονομίες σου, που ομόρφυναν ένα καλοκαίρι, ξεθυμασμένο πια» έγραφε η αγαπημένη της Μάρθα Γκράχαμ ποιήτρια Εμιλι Ντίκινσον εμπνέοντας το αξέχαστο έργο που έκανε πρεμιέρα στις 26 Φλεβάρη του 1981 στο Κέντρο Παραστατικών Τεχνών Τζ. Φ. Κένεντι και θεωρείται έκτοτε κλασικό. Τουλάχιστον έτσι το αποκάλεσε τότε -για την ακρίβεια, το περιέγραψε ως «νεοκλασικό»- η διάσημη κριτικός χορού των «New York Times» Αννα Κίσελγκοφ περιγράφοντας όχι μόνο το ύφος του αλλά και το ότι κατάφερε εξαρχής να καθιερωθεί ανάμεσα στα εμβληματικά έργα του χορού παγκοσμίως.

Ανάμεσα στους λόγους που η διάσημη κριτικός προέκρινε αυτόν τον τίτλο αντί για το «μοντέρνο» ήταν το γεγονός ότι τη συγκεκριμένη χορογραφία δεν τη συνόδευαν οι γνωστοί πειραματικοί, μοντέρνοι ήχοι με τους οποίους αρεσκόταν να «ντύνει» η Γκράχαμ τα έργα της, αλλά η μουσική του Δανού συνθέτη του 19ου αιώνα Καρλ Νίλσεν. Το έργο έχει τρεις ενότητες: το εναρκτήριο ντουέτο «Κουβέντες εραστών» εξερευνά τον παντοτινό, διαρκώς μεταβαλλόμενο ερωτικό δεσμό, ενώ τη μουσική για το δεύτερο μέρος «Θρήνος» την έγραψε ο Νίλσεν με αφορμή τον θάνατο ενός φίλου του. Είναι, επίσης, προφανής η αναφορά της Γκράχαμ στο παλαιότερο έργο της «Lamentation», ενώ το τρίτο μέρος με τον τίτλο «Τελετουργικό για τον Ηλιο» υπενθυμίζει την αγάπη της για τα αρχαία τελετουργικά που αποτέλεσαν και σήμα κατατεθέν της.

Το άγνωστο και χαμένο «Ψαλμός για αθώους κωμωδούς»/«Canticle for Innocent Comedians»

Ηταν γνωστή η αγάπη της Γκράχαμ για την ποίηση και τη ζωγραφική που ενέπνευσαν πολλές κορυφαίες στιγμές στις χορογραφίες της. Αυτή τη φορά η έμπνευση προέρχεται από τον τίτλο ενός διάσημου ποιήματος του Μπεν Μπέλιτ, που φαίνεται να καθόρισε δυναμικά την εξέλιξη των οκτώ δεξιοτεχνικών τίτλων που συνόδευσαν την εμφάνιση των χορευτών επί σκηνής: «Ηλιος», «Γη», «Αέρας», «Νερό», «Φωτιά», «Σελήνη», «Αστέρια» και «Θάνατος». Πρόκειται για ένα άγνωστο στους πολλούς έργο, το οποίο παρότι αγαπήθηκε πολύ από τους κριτικούς και το κοινό όταν πρωτοανέβηκε, στην πορεία εξαλείφθηκαν σταδιακά τα ίχνη του και έφτασε να θεωρείται πλέον χαμένο. Σήμερα όμως η ομάδα το επαναφέρει στο προσκήνιο κρατώντας τα στοιχεία της πρωτότυπης χορογραφίας δίνοντας όμως την ευκαιρία στους οκτώ χορογράφους που το επιμελήθηκαν να προσθέσουν τις δικές τους πρωτότυπες επιρροές.

Βέβαια, από το έργο διασώζεται η «Σελήνη» καθώς είχε μαγνητοσκοπηθεί τη δεκαετία του ՚50 και έτσι μπορεί να μεταφερθεί αυτούσια μαζί με την τζαζ μουσική του Τζέισον Μοράν που τη συνοδεύει. Αρμόδια για αυτή τη μεταφορά είναι μια βραβευμένη με Εμμυ και Τόνυ κορυφαία χορογράφος, η Σόνια Τέια -την οποία γνωρίζουμε για την εκπληκτική μεταφορά του «Μουλέν Ρουζ» και άλλα αξέχαστα έργα του Μπρόντγουεϊ. Με τη ρηξικέλευθη ματιά της η Τέια κατάφερε να αναπαραστήσει με εμπνευσμένη ακρίβεια τα πολύτιμα κομμάτια της «Σελήνης», «που συνέχει τα μισά του πρώτου και του τελευταίου/σε μια πίστη εντέλει κοινή» όπως λέει χαρακτηριστικά ο Μπέλιτ στο ποίημα του, με τα μέλη του συνόλου να αποκαλύπτουν με τρόπο μοναδικό τα κρυμμένα μυστικά της αξέχαστης χορογράφου.

Με αυτή τη χορογραφία αποδεικνύεται ότι το πνεύμα της Γκράχαμ παραμένει ζωντανό μέσα από την ομάδα της που φροντίζει να το διαδίδει σε διαφορετικά σημεία του πλανήτη δίνοντας χώρο και στους νέους χορογράφους όπως ακριβώς έκανε η ίδια. Ισως να μην υπήρχε καλύτερος τρόπος για να ολοκληρωθεί το Φεστιβάλ της Ανοιξης στο Μέγαρο Μουσικής, ύστερα και από την αξέχαστη εμφάνιση της κορυφαίας σολίστ του πιάνο Μαρία Ζοάο Πίρες αλλά και τις ειδικές εκδηλώσεις για 100 χρόνια από τον θάνατο του Γιάννη Ξενάκη.


Martha Graham Dance Company
«Acts of Light», «Canticle For Innocent Comedians»
Φεστιβάλ της Ανοιξης
31/3-17/4/2022
www.megaron.gr
210 7282333
Βασ. Σοφίας & Κόκκαλη 1