Προκόπης Παυλόπουλος: Βιβλίο για την πανδημία και το «εμβόλιο»
27.05.202006:40
Το νέο βιβλίο του τέως Προέδρου της Δημοκρατίας, με αφορμή τη μεγάλη πολυεπίπεδη κρίση των τελευταίων μηνών εξαιτίας του νέου κορωνοϊού
Η ψυχολογική, ηθική, κοινωνική και οικονομική δοκιμασία της πανδημίας αποτέλεσε την αφορμή για το νέο βιβλίο του τέως Προέδρου της Δημοκρατίας, Προκόπη Παυλόπουλου, με τίτλο: «Η Πανδημία και το “εμβόλιο”. Στη βαριά σκιά του Επιμηθέα».
Στη βαριά σκιά του Επιμηθέα» ο κ. Παυλόπουλος επιχειρεί να συνδυάσει όψεις του ελληνικού Συντάγματος, ήρωες της ελληνικής μυθολογίας, μορφές της δυτικής σκέψης, όπως ο Φρόιντ και ο Βέμπερ καθώς και προσεγγίσεις του Πλάτωνα και του Αριστοτέλη για τις έννοιες της ελευθερίας και τους όρους λειτουργίας μιας δίκαιης κοινωνίας.
Ο φιλοσοφικός εκλεκτικισμός δεν αστοχεί και δεν καταλήγει σε δυσνόητους πειραματισμούς. Αντιθέτως, παρά το γεγονός ότι το βιβλίο δεν υπερβαίνει τις 100 σελίδες, αποτελεί ένα εύληπτο master class ενός εκ των πλέον έγκριτων καθηγητών Συνταγματικού Δικαίου, ο οποίος μετά 30 πυκνά χρόνια στην πολιτική, ετοιμάζεται να επιστρέψει στις πανεπιστημιακές αίθουσες.
Το κεντρικό θέμα του βιβλίου είναι η αναζήτηση του ηθικού «εμβολίου» που θα συμπληρώσει το φαρμακευτικό εμβόλιο κατά του κορωνοϊού. Ο κ. Παυλόπουλος, όπως ρητά τονίζει, δεν αμφιβάλλει ότι η επιστήμη θα καταλήξει σύντομα στην ανακάλυψη του εμβολίου, αλλά επισημαίνει ότι ένα τέτοιο επίτευγμα δεν θα είναι αρκετό αν δεν συνοδευτεί από το «εμβόλιο» μιας αξιακής ανατοποθέτησης προκειμένου να εξασφαλιστεί η θωράκιση από μελλοντικές απειλές –άλλες επιδημίες ή επιπτώσεις της κλιματικής αλλαγής– που μπορεί να οδηγήσουν τον πολιτισμό μας στο όριο της «απώλειας στήριξης», όπως αναφέρει χαρακτηριστικά.
Το ζήτημα της ελευθερίας είναι κεντρικό θέμα του βιβλίου. Ο συγγραφέας προειδοποιεί για τις «παρενέργειες συρρίκνωσης της ελευθερίας καθώς και των κάθε είδους δικαιωμάτων, μέσω των οποίων αυτή ασκείται in concreto».
Ενα άλλο ζήτημα, εξίσου σημαντικό για τον κ. Παυλόπουλο είναι το θέμα του ανθρωπισμού, της συλλογικότητας και της αλληλεγγύης, ενώ το τρίτο ζήτημα στο οποίο αποδίδει κεντρική σημασία είναι η δημοκρατική οργάνωση και λειτουργία μιας κοινωνίας. Ο συγγραφέας αναζητεί τις νέες ισορροπίες που πρέπει να κατακτηθούν ανάμεσα στον ατομικό χώρο και το συλλογικό πεδίο έτσι ώστε ο ανθρωπισμός της ελευθερίας και των δικαιωμάτων να μην υποχωρήσει μπροστά στην ανάγκη προστασίας της συλλογικότητας, αλλά ούτε και να αποτελέσει αιτία υπονόμευσης της αλληλεγγύης που επίσης πρέπει να υποστηρίζεται.
Στην προσπάθειά του να σχηματοποιήσει το ηθικό «εμβόλιο» που πρέπει να ανακαλυφθεί από τον καθέναν ατομικά (είναι ένα «ζήτημα του καθενός από μας που κινείται στον χώρο του αυτονόητου», όπως γράφει χαρακτηριστικά) συνδυάζει την αρχαία ελληνική και τη χριστιανική διδασκαλία ως δύο κύριους πυλώνες του δυτικού ανθρωπισμού.
Παράλληλα, συνδέει το νόημα των μηδικών πολέμων, που είναι η υπεράσπιση των αξιών της ελευθερίας και της δημοκρατίας με το σύγχρονο ελληνικό Σύνταγμα, που είναι ίσως το μοναδικό όπου αναφέρεται ρητά (άρθρο 2, παράγραφος 1) στην αξία του ανθρώπου και στον σεβασμό της. Σε αυτά τα ιστορικά ίχνη ο κ. Παυλόπουλος εντοπίζει υλικά που θα μπορούσαν να χρησιμεύσουν σε ένα νέο «ηθικό μείγμα».
Ο συγγραφέας έχει φροντίσει νωρίτερα, με έναν περιληπτικό, αλλά εύληπτο τρόπο να ταξινομήσει τα δικαιώματα και να προτείνει το συμπέρασμα: «Κάθε δικαίωμα είναι μεικτό, κυρίως με την έννοια του ότι στον φορέα του αντιστοιχεί όχι μόνο η ελευθερία απόλαυσής του, αλλά και η ανάλογη ευθύνη, ώστε η απόλαυση αυτή να μην αναιρεί τον πυρήνα των δικαιωμάτων των λοιπών μελών του κοινωνικού συνόλου». Ο υπότιτλος του βιβλίου («Στη βαριά σκιά του Επιμηθέα») είναι εύγλωττη, καθώς ο Επιμηθέας φημίζεται στον σχετικό μύθο για την απρονοησία του κατά τη δράση του για τη δημιουργία των ειδών και την ισορροπία μεταξύ τους στο οικοσύστημα. Οι σύγχρονοι άνθρωποι, κληρονόμοι περισσότερο του Επιμηθέα παρά του περισσότερο προνοητικού Προμηθέα, οφείλουν να στοχαστούν για όσα θα τους επιτρέψουν να αποκαταστήσουν τις ισορροπίες.
Κάποιοι μπορεί να εκφράσουν επιφυλάξεις για το πόνημα του κ. Παυλόπουλου λέγοντας ότι αποφεύγει να πάρει σαφή θέση για το θέμα των ελευθεριών που ίσως θίγονται και των ανισοτήτων που σαφώς οξύνονται λόγω της κρίσης που προκάλεσε η πανδημία. Ωστόσο, ο προσεκτικός αναγνώστης θα διαπιστώσει ότι οι ηθικές αρχές που προτείνονται ως συστατικά του «εμβολίου» συγκλίνουν σε ένα μήνυμα ανθρωπισμού που συνδυάζει την ακεραιότητα της ατομικής αξιοπρέπειας με την αναγκαιότητα της κοινωνικής συνοχής.
Σε κάθε περίπτωση, το βιβλίο αυτό ορίζει μια ανατοποθέτηση για τον πολιτικό καθώς και μια νέα αφετηρία για τον ακαδημαϊκό Παυλόπουλο, ο οποίος είναι μόλις 69 ετών και σκοπεύει να συμμετέχει στον δημόσιο διάλογο και να τοποθετείται απέναντι στις προκλήσεις που ανακύπτουν με κείμενα και επιστημονικές επεξεργασίες σημαντικής έκτασης.