“Η επανάσταση στην Ελλάδα. Το ΚΚΕ και οι ξένοι φίλοι, Εμφύλιος 1945-1949”

Του Γρηγόρη Χαλιακόπουλου

Κυκλοφόρησε πρόσφατα το νέο βιβλίο του συγγραφέα Φοίβου Οικονομίδη, από τις εκδόσεις Α. Α. Λιβάνη. Το βιβλίο αυτό έρχεται να προστεθεί σε μια σειρά έργων που έχει καταθέσει ο πολύπειρος συγγραφέας στα Ελληνικά Γράμματα και τη διεθνή ιστορία. Το σημαντικότερο χαρακτηριστικό στοιχείο της γραφής του δημιουργού είναι πως δεν επαναλαμβάνεται και κυρίως αντλεί τις πληροφορίες του από πραγματικά γεγονότα και όχι εικασίες ή προβληματισμούς. Ότι γράφει είναι προϊόν έρευνας μακροχρόνιας και αντικειμενικής.

Είναι ελπιδοφόρο να αποκαθίσταται η αλήθεια και να φωτίζονται οι κρυφές πτυχές των ιστορικών συμβάντων σε κάθε περίοδο. Δυστυχώς όμως, υπάρχει ένα πλήθος κατ επίφασιν ιστορικών, που αναμασά τα ίδια κείμενα και μεταφέρει από εποχή σε εποχή κλισέ καταστάσεις. Η Ιστορία ως επιστήμη δεν έχει την ανάγκη της έμπνευσης,  αλλά της μελέτης, της εμπεριστατωμένης έρευνας και των διασταυρώσεων. Κάθε γεγονός οφείλει ο ιστορικός να το επαληθεύει, όχι μόνο χρονικά κα τοπικά, αλλά και ουσιαστικά. Ο Φοίβος Οικονομίδης προσέφερε στον εαυτό του αυτή την «πολυτέλεια».

Με κόπους και θυσίες γύρισε τις περισσότερε χώρες του πλανήτη και διαπίστωσε ιδίοις όμμασι την πολιτική και κοινωνική τους εξέλιξη. Έζησε για πολλά χρόνια στη Γαλλία, γνωρίστηκε με την αφρόκρεμα της Γαλλικής διανόησης και αισθάνθηκε βαθειά την όσμωση που επιφέρουν οι πολιτισμοί, όταν οι κουλτούρες των λαών συναντούνται μέσα από διαδικασίες εκούσιας επικοινωνίας. Δεν είναι τυχαίο λοιπόν, που σήμερα θεωρείται ίνας εκ των εγκυρότερων ιστορικών της σύγχρονης κοινωνίας, καθώς οι απόψεις του προέρχονται και από την γνώση των Αρχείων,  πολλών κρατών, που έπαιξαν σημαντικό ρόλο στη διαμόρφωση της ιστορίας.

Το να μελετάς τα Αρχεία, δεν είναι απλό ζήτημα. Μια επιστολή που για κάποιον δεν λέει τίποτε, για κάποιον άλλο, ισοδυναμεί με θησαυρό. Ο Φοίβος Οικονομίδης που γεννήθηκε στην Αθήνα, είναι διδάκτορας Ιστορίας του Πανεπιστημίου της Σορβόνης (Paris-1). Διπλωματούχος του Πολιτικού-Οικονομικού Τμήματος της Νομικής Σχολής του Πανεπιστημίου της Αθήνας. Δημοσιογράφος-ερευνητής. Έχει γράψει τα βιβλία: Οι Προστάτες – Η Αληθινή Ιστορία της Αντίστασης (1984, 1985, 1986, 1991, 2008), Η Ελλάδα Ανάμεσα σε Δύο Κόσμους (1990), Ο Πόλεμος, η Διείσδυση και η Προπαγάνδα στις Ελληνο-αμερικανικές Σχέσεις (1992, 2001), Το Σύνδρομο του Οδυσσέα (2000), Ο Δεκέμβρης του ’44 και η Διεθνής Σημασία του (2005), Ποτέ δεν θα Αυτοκτονήσω (1987), Σπύρος ο Θεός (1994).

Παρατηρούμε πως οι Γάλλοι έχουν τιμήσει με ιδιαίτερη θέση στο Πανεπιστήμιο της Σορβόννης τον Έλληνα ιστορικό, και αυτό είναι λογικό, καθώς στο εξωτερικό, πλειστάκις συμβαίνει οι πεφωτισμένοι της Ελλάδας να εκτιμούνται πολύ περισσότερο. Βέβαια η πορεία του Οικονομίδη και εντοπίως έχει διαγράψει ξεχωριστή τροχιά. Τα βιβλία του βρίθουν  αδιαμφισβήτητων ιστορικών ντοκουμέντων, η δε πολυσχιδής δημοσιογραφική του ενασχόληση με ρεπορτάζ, συνεντεύξεις, αρθρογραφία αλλά και παρουσιάσεις βιβλίων, τον έχουν καταστήσει στο απαιτητικό και ποιοτικό αναγνωστικό κοινό, ως έναν από τους εκλεκτούς γραφιάδες. Ας δούμε όμως πως περιγράφει η πένα του, ένα ιστορικό περιστατικό στο οπισθόφυλλο του πρόσφατου βιβλίου του:

«Το χθες θύμιζε εξαιρετικά το σήμερα. Μέσα στο 1945 ο Αμερικανός Τζέιμς Μπερνς έβρισκε το άλλοθι για την έντονη παρουσία των ΗΠΑ στην Ελλάδα τονίζοντας “την ανικανότητα των Ελλήνων ηγετών να συνεργαστούν για τις επείγουσες ανάγκες της χώρας τους. Η εντύπωση που κέρδιζε έδαφος στο εξωτερικό ήταν ότι ο εγωισμός και η φιλαργυρία των Ελλήνων δημόσιων ανδρών τους τυφλώνει σε όλα τα ευρύτερα ζητήματα και ότι ίσως η Ελλάδα είναι ανίκανη να αυτοκυβερνηθεί και να επιλύσει τα άμεσα οικονομικά της προβλήματα”.

Ο διπλωμάτης και ποιητής Γιώργος Σεφέρης σημείωνε την ίδια περίοδο στο ημερολόγιό του: “… η βλακεία, η εγωπάθεια, η μωρία και η γενική αναπηρία της ηγετικής τάξης στη σημερινή Ελλάδα σε φέρνει στην ανάγκη να ξεράσεις… είμαι βέβαιος πως τούτοι οι ελεεινοί δεν αντιπροσωπεύουν τη ζωντανή Ελλάδα”. Ένα χρόνο αργότερα ο Τίτο αποκάλυψε στον Διμιτρόφ ότι “έχει αρχίσει ήδη η μεταφορά στην Ελλάδα πολεμικού υλικού για τους Έλληνες παρτιζάνους”.

Για τις Ηνωμένες Πολιτείες και τη Σοβιετική Ένωση η Ελλάδα υπήρξε ο πειραματικός χώρος διερεύνησης των αντιδράσεων του αντιπάλου, ένα παράδειγμα προς μίμηση ή αποφυγή.

Και το ίδιο επαναλήφθηκε τον 21ο αιώνα».

Επίσης αξίζει να ενημερωθούμε για την ανταλλαγή των μηνυμάτων μεταξύ Τίτο και Διμιτρόφ, για τον Πόλεμο στην Ελλάδα. Τα παρακάτω βλέπουν για πρώτη φορά το φως της δημοσιότητας:  
Ο ρόλος των γειτόνων στον Εμφύλιο

Το 1945, μετά την επιστροφή  του στην Ελλάδα, ο Ζαχαριάδης συνέβαλε αποφασιστικά στη  βελτίωση και την  ενδυνάμωση των σχέσεων  μεταξύ ΚΚΕ και  ΚΚ Γιουγκοσλαβίας, με στόχο την επανάσταση.

Ο Τίτο επιδίωκε ο αγώνας του ΕΛΑΣ και του  ΚΚΕ γενικότερα να συμβάλλουν στην εδραίωση της Ομόσπονδης Γιουγκοσλαβίας υπό την ηγεσία του. Μέσα σ’ αυτό το πνεύμα ενθάρρυνε  τη σύγκρουση του  Δεκέμβρη 1944. Το Νοέμβριο εκείνης της χρονιάς ο Στέργιος Αναστασιάδης είχε επισκεφθεί τον Τίτο και παρουσία του Ανδρέα Τζήμα είχε συνομιλήσει με τον γιουγκοσλάβο ηγέτη.

Ο Αναστασιάδης, μέλος  της ηγεσίας του  ΚΚΕ, ήταν αρμόδιος για  θέματα παράνομου  μηχανισμού του κόμματος. Ένα περίπου χρόνο αργότερα, μετά τη συνάντησή του με τον Τίτο, ο Αναστασιάδης στάλθηκε και πάλι να συνομιλήσει με τις ηγεσίες του ΚΚ Γιουγκολαβίας και του Εργατικού Κόμματος (ΚΚ) Βουλγαρίας.

Στις 7 Νοεμβρίου 1945, η  ηγεσία του ΚΚ Γιουγκοσλαβίας δέχθηκε από τη βουλγαρική πρωτεύουσα το ακόλουθο μήνυμα:

«Για  σύντροφο Μάρκο Ράνκοβιτς. Στη Σόφια βρίσκεται  εδώ και τέσσερις μέρες ο απεσταλμένος του Ζαχαριάδη  από την Ελληνική Κεντρική Επιτροπή, ο οποίος τον περασμένο  Νοέμβριο ήταν με το στρατάρχη Τίτο. Ζητάει την άδεια όσο  το δυνατόν ταχύτερα να ‘ρθει στο Βελιγράδι και να συζητήσει μαζί σου. Ο Τράιτσο Κόστοφ τον υποστηρίζει και παρακαλεί να δοθεί βίζα στον εκπρόσωπο του Ζαχαριάδη. Θα ταξίδευε με το όνομα Χρήστος Παυλίδης, και το πραγματικό του όνομα είναι Στέργιος Αναστασιάδης. Αυστηρώς απόρρητο».

Για το ιδιο θέμα, μια  εβδομάδα αργότερα, η Κεντρική Επιτροπή του ΚΚ Βουλγαρίας τηλεγράφησε στη  γιουγκοσλαβική ηγεσία:

«Το μέλος του Πολιτικού  Γραφείου του ελληνικού  κόμματος Αναστασιάδης, που βρίσκεται  τώρα στη Σόφια, παρακαλεί να του επιτραπεί να έρθει στο Βελιγράδι προκειμένου να γνωριστεί με τις συνθήκες δουλειάς των ελλήνων προσφύγων στο στρατόπεδο Μπούλκες. Αν συμφωνείτε, παρακαλώ ειδοποιήστε αμέσως, ώστε να φύγει αύριο κιόλας, γιατί διαθέτει πολύ λίγο καιρό».

Η απάντηση ήρθε την  ίδια μέρα:

«Ο  σ. Αναστασιάδης μπορεί να έρθει αμέσως στο  Βελιγράδι».

Η παρουσία του Αναστασιάδη  δεν ήταν τυχαία, αφού ο παράνομος  μηχανισμός του ΚΚΕ  στην Αθήνα, του οποίου ήταν επικεφαλής, άρχισε να συνδέεται στενά  με τη γιουγκοσλαβική διπλωματική αντιπροσωπεία που λειτουργούσε στην ελληνική πρωτεύουσα. Ο Αναστασιάδης, όπως και ο Ζαχαριάδης, άρχισε να έχει στενές διακριτικές σχέσεις με τον γιουγκοσλάβο επιτετραμμένο Σέχοβιτς και τους συνεργάτες του. Ετσι πριν μπει το 1946, η ηγεσία του ΚΚΕ είχε ενδιαφέρουσες επαφές με το ΚΚ Γιουγκοσλαβίας.

Στα τέλη Αυγούστου, κοντά  πέντε μήνες μετά τις πρώτες συνομιλίες Τίτο-Ζαχαριάδη την  άνοιξη του 1946, αναχώρησαν για το εξωτερικό  ο Γιάννης Ιωαννίδης  και ο Πέτρος Ρούσος. Ο Ιωαννίδης έχει εντολή να επισκεφθεί τη Μόσχα και τη Σόφια για να συζητήσει θέματα της βοήθειας προς το ΚΚΕ και φυσικά να εγκατασταθεί στο Βελιγράδι.

Ο «Βάλτερ» (Τίτο), που εκείνη τη χρονική στιγμή εμφανιζόταν και ήταν ο κύριος υποστηρικτής της επαναστατικής προοπτικής του ΚΚΕ, τηλεγράφησε στον «Ντέντο» (Παππού), που δεν ήταν άλλος από τον Διμιτρόφ, στις 28 Αυγούστου 1946:

«Στον Παππού.

Στις 24 Αυγούστου έφτασε εδώ παράνομα ο  σύντροφος Ιωαννίδης, οργανωτικός γραμματέας του ΚΚ Ελλάδας. Έχει πάρει εντολή από το Πολιτικό Γραφείο της ΚΕ να εκθέσει στη Μόσχα σοβαρά και επείγοντα τωρινά προβλήματα του ελληνικού κινήματος. Σήμερα φεύγουν να συναντηθούν με το σ. Διμιτρόφ και από εκεί θα προσπαθήσουν μαζί με το σ. Ρούσο, μέλος της ΚΕ του ΚΚΕ, να αναχωρήσουν για τη Μόσχα. Παρακαλούμε να τους επιτρέψετε να αναχωρήσουν ύστερα από την επιστροφή τους στη Σόφια… Αν φύγουν από τη Γιουγκοσλαβία θα έχουν γιουγκοσλαβικά διαβατήρια με τα ονόματα Διονισίεφ και Σπίροφ.
Βάλτερ».

Αμέσως  την επομένη ο  Ντέντο (Διμιτρόφ) απάντησε στον Τίτο μ’ έναν ιδιαίτερο  τρόπο, παρακάμπτοντας κάθε αναφορά στον Ιωαννίδη και τονίζοντας έμμεσα την ανάγκη για μια προσεκτική ενίσχυση του αντάρτικου στην Ελλάδα, γιατί η ελληνική κυβέρνηση ισχυριζόταν ότι είχε πληροφορίες για ενίσχυση του νέου ένοπλου αγώνα του ΚΚΕ από τη Γιουγκοσλαβία και τη Βουλγαρία.

Στις 29 Αυγούστου ο  Διμιτρόφ διαμήνυσε  στον Τίτο ότι είχε δεχθεί πληροφορίες  ότι οι ελληνικές  αρχές έχουν δήθεν  αποδείξεις «ότι τα παρτιζάνικα τμήματα  που δρουν στη  Βόρεια Ελλάδα έχουν  διασυνδέσεις με Βουλγαρία  και Γιουγκοσλαβία» και ότι ισχυρίζονταν ότι «τα σημεία συνεργασίας» ήταν μεταξύ των άλλων το Μοναστήρι, τα Σκόπια και η Δράμα.

«Το υπουργείο Εξωτερικών της Ελλάδας», σημείωσε ο Παππούς, «με  τη βοήθεια ενός κατασκοπευτικού  δικτύου στη Βουλγαρία  και τη Γιουγκοσλαβία, συλλέγει πληροφορίες μέσα σε 3-5 μέρες σχετικά με αποφάσεις που παίρνονται από το αντάρτικο κίνημα και ύστερα από επεξεργασία τις μεταδίδουν στην αγγλική κατασκοπία. Αυτές οι πληροφορίες εξετάζονται και σας τις μεταδίδουμε για ενημέρωσή σας».

Στις 3 Σεπτεμβρίου, ο Ράνκοβιτς στο όνομα του Τίτο, επανήλθε στο ζήτημα των μυστικών απεσταλμένων του ΚΚΕ, γράφοντας στον Ντέντο:

«Σήμερα αρχίζουμε μια  πιο πλατιά εξέταση  του απολογισμού  από τις συζητήσεις μας με τον Ιωαννίδη και τον Ρούσο, που μυστικά έφτασαν  στο Βελιγράδι».

Στις 7 Σεπτεμβρίου, ο Διμιτρόφ σημείωσε για τον Βάλτερ (Τίτο):

«Παρακαλούμε  να μας στείλετε όλα  τα υλικά των ελλήνων  συντρόφων που  έχετε μεταδώσει  ή ακόμα η μετάδοσή τους δεν έχει τελειώσει…».

Την επόμενη μέρα ο  Τίτο απάντησε στον Παππού:

«Την  πληροφόρηση από τις συνομιλίες με τους έλληνες συντρόφους σας τη στείλαμε όλη…».

Ο Διμιτρόφ μοιάζει  να είναι σε αναμμένα κάρβουνα, η διεθνής  θέση της Βουλγαρίας είναι ακόμα επισφαλής  καθώς δεν έχει υπογραφεί ακόμα  η συνθήκη ειρήνης  της χώρας του  με τις νικήτριες  δυνάμεις του πολέμου. Βαθύτερα εκφράζει και ανάλογες ανησυχίες της Μόσχας. Ισως να νιώθει ή να υποπτεύεται, όπως και οι Σοβιετικοί, ότι δεν τα γνωρίζει όλα για τις ιδιαίτερες σχέσεις μεταξύ των γιουγκοσλάβων και των ελλήνων κομμουνιστών και στις 19 Σεπτεμβρίου γράφει στον Τίτο:

«Παρακαλούμε  να μας ενημερώσετε  πού βρίσκονται αυτό τον καιρό οι έλληνες  σύντροφοι Ιωαννίδης  και Ρούσος».

Αμέσως  την επομένη ο  Τίτο στέλνει στο  βούλγαρο σύντροφό του  ένα αποκαλυπτικό ενημερωτικό μήνυμα:

«Για τον Παππού.

Ιωαννίδης, Ρούσος βρίσκονται σ’ εμάς στο Βελιγράδι και μένουν εδώ μόνιμα. Εκτός αυτού δουλεύουμε μαζί τους για τη δημιουργία ενός πολιτικού και τεχνικού υπόγειου κέντρου στη Γιουγκοσλαβία, που θα το καθοδηγεί ο Ιωαννίδης.

Έχει αρχίσει ήδη η μεταφορά στην Ελλάδα πολεμικού υλικού για τους έλληνες παρτιζάνους. Σχετικά μ’ αυτό το θέμα κάνουμε ό,τι μπορούμε, ώστε να διατηρούμε μια αυστηρή συνωμοτικότητα…».

Το βιβλίο “Η επανάσταση στην Ελλάδα Το ΚΚΕ και οι ξένοι φίλοι, εμφύλιος 1945-1949” έχει πάριε ήδη το δρόμο του. Οι εκδόσεις Α.Α. Λιβάνη με την έκδοση αυτή σημείωσαν μια μεγάλη επιτυχία στον τομέα των ιστορικών εκδόσεων. Να σημειωθεί ακόμα, πως ο Φοίβος Οικονομίδης, εκτός από όλα τα παραπάνω είναι και εξαίρετος τραγουδοποιός. Στιχουργός, συνθέτης και ερμηνευτής τραγουδιών με ερωτικό, κοινωνικό και συμβολικό περιεχόμενο, έχει τους δικούς του φαν θαυμαστές που τον αγαπούν και εκτιμούν το ταλέντο του, κυρίως όμως, την καθαρότητα του έργου του. Μακριά από κυκλώματα και συμμορίες καταθέτει σε τακτά διαστήματα εξαιρετικέ δείγματα γραφής της καλλιτεχνικής του ιδιοσυγκρασίας. Το τελευταίο του CD  με τίτλο: «Ο ντεσπεράντο» παρ ότι παραπέμπει σε έναν άνθρωπο απελπισμένο, μέσα του κρύβει μια βαθειά ελπίδα που και ο ίδιος την αγνοεί. Ένα τραγούδι, μια αγάπη απρόβλεπτη, μπορούν να του αλλάξουν τη ζωή κι έτσι να ανακαλύψει τη δύναμη που κρύβεται μέσα του. Ο Φοίβος Οικονομίδης δεν είναι μοιρολάτρης, μήτε ηττοπαθής. Πιστεύει σε έναν καλύτερο κόσμο και το παλεύει με το έργο του και τη μουσική του.

Το 1975 συμμετέχοντας  στην νεανική «Ομάδα των Έξι» έκαναν την ταινία «Ο αγώνας» που βραβεύτηκε στο Φεστιβάλ Θεσσαλονίκης την ίδια χρονιά από την Κριτική Επιτροπή και το κοινό. Τότε ήταν που το τραγούδι του. «Το Πέραμα». δημιούργησε μεγάλη αίσθηση και ακούστηκε σε συναυλίες και μουσικές βραδιές. Σήμερα λοιπόν, ο Φοίβος Οικονομίδης ταράζει και πάλι τα νερά της ποιοτικής δημιουργίας με ένα βιβλίο και ένα μουσικό δίσκο. Ας του ευχηθούμε και στα δυο καλή επιτυχία. Έχει ανάγκη η Ελλάδα, ιδιαίτερα αυτό τον καιρό, από εμπνευσμένους ανθρώπους σαν τον Οικονομίδη.