Η επίπεδη γη, ο εκδικητικός σεισμός, οι μάγισσες γυναίκες: Ψέματα που μας έμαθαν για αλήθειες

Η γη κάποτε ήταν επίπεδη - ο σεισμός, εκδίκηση της φύσης - η πτήση, πολυτέλεια λίγων ζώων - οι γυναίκες επιστήμονες καίγονταν στην πυρά ως μάγισσες. Ποια σημερινά αυτονόητα θα μετατραπούν σε αδιανόητα σε μερικά χρόνια από τώρα; Μπορεί ο εγωισμός να είναι καλός; Μήπως η πλειοψηφία δεν έχει δίκιο; Κι αν έλκονται τα ομώνυμα; Λες να μη χρειάζεται να κάνεις ένα μόνο πράγμα (και καλά) για να πετύχεις; Φαντάζεσαι η λύπη να είναι προϋπόθεση της χαράς; Κι αν η ευτυχία δεν είναι μονάχα στιγμές; Τελικά, μήπως δεν είναι απαραίτητο να βλέπεις τα πράγματα θετικά; Άραγε, ο άνθρωπος αλλάζει ακόμα και όταν δεν θέλει; Κι επιτέλους, λες να είναι μια πλάνη το «για να αγαπήσεις τους άλλους πρέπει πρώτα να αγαπήσεις τον εαυτό σου»;

Πόσες δήθεν βαθυστόχαστες σοφίες, μα και πόσα ανόη­τα κλισέ διαφεντεύουν τη ζωή μας; Αν όμως βλέπαμε τον κόσμο… ανάποδα και καταρρίπταμε μερικές από τις «αλήθειες» (23 για την ακρίβεια) που έχουμε διδαχτεί;

Αυτό αναλαμβάνει να κάνει ο αγαπημένος συγγραφέας Νικόλας Σμυρνάκης με το βιβλίο «Ψέματα που μας έμαθαν για αλήθειες» που κυκλοφορεί σε λίγες ημέρες από τις εκδόσεις Διόπτρα και το protothema.gr παρουσιάζει σήμερα προδημοσίευση για να λάβετε μία πρώτη γεύση. 

Το βιβλίο, διαποτισμένο από προσωπικές εμπειρίες και με αναφορές σε δεκάδες στοχαστές και στο έργο τους (Νίτσε, Σοπενχάουερ, Καζαντζάκης, Ντεκάρτ κ.ά.), προσφέρει μια φιλοσοφική και παράλληλα βαθιά εμπνευσμένη ματιά για τον κόσμο. Υποθέτουμε ότι εκείνοι που μας διδάσκουν τρόπο σκέψης, όρια, κανόνες συμπεριφοράς, αρχές διαχείρισης σχέσεων –δηλαδή γονείς, εκπαιδευτικοί, κοινωνικό περιβάλλον– ξέρουν. Οι αλήθειες τους είναι για εμάς αδιαπραγμάτευτες. […] Ξεχνάμε ότι όλοι αυτοί οι σημαντικοί άλλοι, οι γνωστικοί, οι σώφρονες, οι αυθεντίες της πρώτης νιότης μας, έμαθαν από εκείνους που δεν ήξεραν. Τους παππούδες τους, κι εκείνοι από τους παππούδες τους, κι εκείνοι από τους δικούς τους, και ούτω καθεξής. Τελικά, πόσο πίσω πάει αυτή η ιστορία; Ποιος είναι ο πρώτος μας δάσκαλος; Ο προ-προ-προ-προ-προ-προ... προπάππος μας; Ε, λοιπόν, για να μην το κουράζουμε, δεν είναι άλλος από τον... ταράν ταν ταν… Νεάντερταλ πρόγονό μας.
Ακολουθεί προδημοσίευση του βιβλίου:

Ξεκινάμε (σχεδόν)

[…] Πόσες ιδέες υπάρχουν γύρω μας που τις θεωρούμε αδιαμφισβήτητες γιατί έτσι μας τις δίδαξαν; Ιδέες που όχι μόνο δεν βγάζουν νόημα, αλλά μπορεί να είναι και ολότελα παράλογες. Θα μου πεις: «Εσύ πού το ξέρεις;». Μην πιστέψεις ούτε στιγμή ότι εγώ έχω πρόσβαση στην απόλυτα αντικειμενική γνώση, στη μία και μοναδική πανανθρώπινη αλήθεια. Ποιοι μας έμαθαν, όμως, το λογικό, το άλογο, το σωστό, το λάθος, το ηθικό, το ανήθικο, το καλό, το κακό; Ναι, σωστά μάντεψες. Υποθέτουμε ότι εκείνοι που μας διδάσκουν τρόπο σκέψης, όρια, κανόνες συμπεριφοράς, αρχές διαχείρισης σχέσεων –δηλαδή γονείς, εκπαιδευτικοί, κοινωνικό περιβάλλον– ξέρουν. […]

Ξεχνάμε ότι όλοι αυτοί οι σημαντικοί άλλοι, οι γνωστικοί, οι σώφρονες, οι αυθεντίες της πρώτης νιότης μας, έμαθαν από εκείνους που δεν ήξεραν. Τους παππούδες τους, κι εκείνοι από τους παππούδες τους, κι εκείνοι από τους δικούς τους, και ούτω καθεξής. Τελικά, πόσο πίσω πάει αυτή η ιστορία; Ποιος είναι ο πρώτος μας δάσκαλος; Ο προ-προ- προ-προ-προ-προ... προπάππος μας; Ε, λοιπόν, για να μην το κουράζουμε, δεν είναι άλλος από τον... ταράν ταν ταν... Νεάντερταλ πρόγονό μας. […]

Σκέψου ότι η Γη κάποτε θεωρούνταν επίπεδη· ο σεισμός, εκδίκηση της φύσης· η πτήση, πολυτέλεια λίγων ζώων· οι γυναίκες επιστήμονες καίγονταν στην πυρά ως μάγισσες· οι μαύροι αντιμετωπίζονταν ως άνθρωποι δεύτερης κατηγορίας· οι γκέι εξευτελίζονταν δημόσια. […]

Όσα, λοιπόν, κάποτε ήταν αυτονόητα, σήμερα εν πολλοίς αμφισβητούνται. Ωστόσο έρχομαι και ρωτώ ο αδαής: Ποια αυτονόητα του σήμερα θα μετατραπούν σε αδιανόητα σε μερικά χρόνια από τώρα; […]

2ο ΨΕΜΑ: Ευτυχία σημαίνει μόνιμη χαρά

[…] Θα αποπειραθώ να φτάσω στο συμπέρασμα ότι μπορεί κάποιος να είναι μόνιμα ευτυχισμένος. Ακόμα και αν δεν είναι χαρούμενος. Ακόμα και αν είναι λυπημένος. […]

Τα δίπολα κυβερνούν τον κόσμο: καλό-κακό, άσπρο-μαύρο, Παράδεισος-Κόλαση, χαρά-λύπη, νέο-παλιό, ευτυχία-δυστυχία, Αριστεροί-Δεξιοί· αυτοί και αν κυβερνούν τον κόσμο!

Δεν αντιλαμβανόμαστε τον Παράδεισο χωρίς μια Κόλαση να τον απειλεί. Χωρίς το κακό, δεν υπάρχει το καλό. Χωρίς το παλιό, πώς να διακρίνεις το νέο; Δεν έχεις με τι να το συγκρίνεις. Χωρίς τη λύπη, πώς να αναγνωρίσεις την αξία της χαράς; Χωρίς τη δυστυχία, πώς να προσδιορίσεις την ευτυχία; Χωρίς τον ένα πόλο, ο άλλος είναι ανύπαρκτος.
Ο λόγος ύπαρξης των άκρων είναι για να φτάσεις κάπου στη μέση.

Στη μέση βρίσκεται η ισορροπία. Όσοι ενστερνίζονται τη φιλοσοφία «ή όλα ή τίποτα» μένουν συνήθως στο τίποτα. Κι όμως, ανάμεσα στα άκρα, ανάμεσα στο «όλα» και στο «τίποτα», υπάρχουν πολλά ενδιάμεσα στάδια. Κάθε πόλος (άκρο) λειτουργεί σαν αντίβαρο για τον ίσο και αντίθετό του. Αν εκλείψει ο ένας, καταρρέει και ο άλλος. Όπως η λύπη είναι προϋπόθεση της χαράς, έτσι το κακό αποτελεί προϋπόθεση για το καλό και η δυστυχία προϋπόθεση της ευτυχίας.

Με βάση αυτή τη συλλογιστική, η λύπη, η δυσκολία, το κακό, το λάθος, το πρόβλημα, ακόμα και η δυστυχία, είναι συστατικά της ευτυχίας. […] Ο αρνητικός πόλος είναι απαραίτητος για να προσδιορίσουμε τον θετικό. Ο Πυθαγόρας είχε πει: «Το κύπελλο της ζωής θα ήταν πολύ γλυκανάλατο αν δεν έπεφταν μέσα μερικά πικρά δάκρυα». Αφού, δηλαδή, η ευτυχία δεν νοείται χωρίς τη δυστυχία, μήπως ευτυχισμένοι μπορούμε να είμαστε και στο χτύπημα και στην αναποδιά και στο παραστράτημα, ακόμα και στον πόνο; Δηλαδή, μόνιμα; […]

Δεν σημαίνει ότι γίνεσαι Βούδας φτάνοντας στην αρμονία.
Όχι.
Την αρμονία την έχω στο μυαλό μου ως μια κουλ κατάσταση στην οποία ξέρεις ποιος είσαι.
Γι’ αυτό και δεν το πολυφωνάζεις.
Γνωρίζεις τι θέλεις, τι δεν θέλεις.
Δεν είσαι ούτε πολύ χαρούμενος ούτε και λυπημένος.
Αναγνωρίζεις τα μειονεκτήματά σου.
Δεν τα έχεις όλα λυμένα. Τουναντίον.
Είσαι, όμως, συμφιλιωμένος με αυτό.
Είσαι αυθεντικός και εκφράζεις την αλήθεια σου με σεβασμό.
Κάνεις το καλύτερο που μπορείς.
Δεν τα χάνεις στη δυσκολία.
Νοιάζεσαι για τους άλλους, αλλά δεν πολυσκοτίζεσαι για τη γνώμη τους.
Και ακριβώς επειδή συμβαίνουν όλα αυτά, χαμογελάς μόνος σου με μια συγκαλυμμένη αυτοπεποίθηση που υπονοεί πόσο ωραίος τύπος είσαι, χωρίς αυτό να εμπεριέχει ίχνος
αυταρέσκειας.
Μονάχα αυτεπίγνωση.

Αν δεν είναι αυτό ευτυχία, τι είναι; […]

4ο ΨΕΜΑ: Η πλειοψηφία έχει δίκιο

[…] Αυτό που εδώ είναι ανήθικο, αλλού είναι ηθικό· κάτι που κάποτε ήταν αποδεκτό, τώρα είναι κατάπτυστο. Κάποιοι λίγοι το αποφάσισαν και κάποιοι περισσότεροι το δέχτηκαν.
Τα βαριά ναρκωτικά καταστρέφουν ζωές και απαγορεύονται.

Η πλειονότητα το δέχεται.
Το κάπνισμα καταστρέφει ζωές και επιτρέπεται.
Η πλειονότητα το δέχεται.
(Ευτυχώς, μας προστατεύουν οι εικόνες με τους μαυρισμένους πνεύμονες στο πακέτο.)
Ο τζόγος καταστρέφει ζωές και επιτρέπεται.
Η πλειονότητα το δέχεται.
(Ευτυχώς, ο εκφωνητής της σχετικής διαφήμισης μας προειδοποιεί –με ένα γρήγορο λογύδριο– ότι ο τζόγος είναι εθιστικός. Να ’ναι καλά που μας θυμίζει και το τετραψήφιο νούμερο της γραμμής υποστήριξης.)

Κάποτε το αλκοόλ απαγορευόταν.
Η πλειονότητα το δεχόταν.
Τώρα το αλκοόλ επιτρέπεται.
Η πλειονότητα το δέχεται.
Η τοκογλυφία απαγορεύεται.
Η νόμιμη τοκογλυφία επιτρέπεται.
Η πλειονότητα το δέχεται.

Κάποτε οι δούλοι επιτρέπονταν.
Η πλειονότητα το δεχόταν.
Τώρα το να ζουν οι άνθρωποι σαν δούλοι, στα όρια της φτώχειας και της ανέχειας, επιτρέπεται.
Η πλειονότητα το δέχεται.
Κι αυτό.
Και το άλλο.
Και το παράλλο.
Και όλα.
Όλα τα δέχεται. […]

10ο ΨΕΜΑ: Πρέπει να βλέπεις τα πράγματα θετικά

[…] Οι θιασώτες της θετικής σκέψης επιφυλάσσουν ένα «είναι εντάξει» σε κάθε δεύτερη πρότασή τους. Κάποιες φορές δεν είναι καθόλου εντάξει. Είναι πρόβλημα, είναι προδοσία, είναι λάθος, είναι στενάχωρο. […] Από την άλλη, όμως, ας είμαστε ειλικρινείς. Πολλοί από εμάς έχουμε πέσει στην παγίδα της θετικότητας σε εποχές που δυσκολευόμασταν πολύ. Νομίζαμε ότι όλα θα φτιάξουν, απλώς και μόνο γιατί έτσι πιστεύαμε. Δεν πήγε πολύ καλά αυτό (συγγνώμη, Κοέλιο). Και μάθαμε. […]

Αισιοδοξία δεν είναι να λες «όλα θα πάνε καλά», αλλά όταν δεν πάνε καλά να το συνειδητοποιείς και να αντιδράς. Τα «αρνητικά» συναισθήματα δεν είναι μιάσματα που μας κάνουν τη ζωή πιο δύσκολη. Όπως ακριβώς ο πόνος μάς οδηγεί στον γιατρό, έτσι κι αυτά αποτελούν ενδείξεις ότι χρειάζεται να κάνουμε αλλαγές, να προβούμε σε πράξεις. Το θέμα είναι αν θα λάβουμε το μήνυμα και, σε δεύτερο επίπεδο, αν θα το ερμηνεύσουμε σωστά. Αν, για παράδειγμα, θα εντοπίσουμε την πηγή του θυμού, αν θα εξερευνήσουμε την αιτία πίσω από τη λύπη. […]

Σε κάθε «σκέψου θετικά» που ακούς εκεί έξω,
γεννιέται ένα αυθόρμητο «βρε, άντε και...» […]

9ο ΨΕΜΑ: Ο εγωισμός είναι κάτι κακό

[…] Με βάση τα λεξικά, ο εγωισμός είναι κάτι κακό: «Η τάση του ανθρώπου να ευνοεί το προσωπικό του συμφέρον». Όλη η ζωή μας, όμως, δεν περνά μέσα από το φίλτρο του «εγώ»;

Θεωρώντας τον εγωισμό κάτι κακό,
δεν ενοχοποιούμε μόνο αυτόν,
αλλά το ίδιο το «εγώ»,
άρα την ανθρώπινη φύση.
Το «εγώ» είναι εγώ-ιστικό
από τη φύση του. Ως γνήσιο «εγώ».

Πρέπει πρώτα να το αποδεχτούμε, ώστε έπειτα να κάνουμε κάτι γι’ αυτό. Εμείς, όμως, συνειδητά το δαιμονοποιούμε, τόσο πολύ, που ούτε να το ψελλίσουμε τολμάμε. […]
Εγωιστικό, για εμένα, είναι ό,τι πηγάζει από μέσα μας, που πρωταρχικό σκοπό έχει την ικανοποίηση των αναγκών μας. Πίσω από κάθε πράξη ή απραξία μας, άλλωστε, κρύβεται μια αιτία. Η αιτία είναι είτε η ικανοποίηση μιας ανάγκης μας είτε η αποφυγή μιας δυσάρεστης κατάστασης που αναστέλλει την ικανοποίηση μιας ανάγκης μας. Η ικανοποίηση του «εγώ» είναι η μόνιμη επιδίωξη του ανθρώπου. Ακόμα και όταν βρίσκεται στο «εμείς», να ικανοποιήσει το «εγώ» επιδιώκει. […]

Η αληθινή μας φύση απαιτεί σεβασμό και παραδοχή πως όλα από μέσα μας περνούν. Έχεις ακούσει τη φράση «μην κρίνεις εξ ιδίων τα αλλότρια»; Μα αυτό ακριβώς κάνουμε πάντα. Κρίνουμε εξ ιδίων. Μόνο έτσι μπορούμε. Ενσυναίσθηση, όπως ξέρεις, είναι η ικανότητα να μπαίνεις στη θέση του άλλου. Στην πραγματικότητα, όμως, δεν μπαίνεις ποτέ στη θέση του. Δεν μπορείς. Φέρνεις τον άλλο στη δική σου. Έχει διαφορά. Κοίτα που η έννοια της ενσυναίσθησης θα μπορούσε να είναι ξεχωριστό κεφάλαιο, άλλο ένα ψέμα που μας έμαθαν για αλήθεια. Νιώθεις τον πόνο του άλλου γιατί τον φέρνεις στη θέση σου. Στο τέλος δεν λυπάσαι παρά τον εαυτό σου. […]

Οι άνθρωποι νομίζουν πως δείχνουν
ενσυναίσθηση όταν συμβουλεύουν.
Όχι. Πρωτίστως ικανοποιούν
το αίσθημα σπουδαιότητάς τους.
Ότι ξέρουν τη λύση στο πρόβλημα.
Συχνά, δεν χρειάζεται συμβουλή.
Μόνο παρουσία. Συντροφιά. Αγκαλιά. […]

21ο ΨΕΜΑ: Αν δεν αγαπήσεις πρώτα τον εαυτό σου, δεν μπορείς να αγαπήσεις τους άλλους

[…] «Αν δεν αγαπήσεις πρώτα τον εαυτό σου...» Πρώτα; Δηλαδή, τι προτείνουν; Να απομονωθείς κάπου για έξι, επτά χρόνια, να ζήσεις σαν ερημίτης, μέχρι να καταφέρεις να σε αγαπήσεις; Μόνος σου θα το κάνεις αυτό; Και μετά, μόλις ολοκληρώσεις τη διαδικασία αυτοαγάπης, μόνο τότε θα ριχτείς ξανά στον στίβο των σχέσεων; Τότε μονάχα θα είσαι έτοιμος; Ή τότε θα είσαι ένα αγρίμι ανίκανο να αγαπήσει και να αγαπηθεί;

Ε, λοιπόν, όχι. Δεν αγαπάς πρώτα εσένα και μετά τους άλλους. Ταυτόχρονα γίνονται αυτά. Παίρνεις χρόνο, ξεκουράζεσαι, ακολουθείς την Αλήθεια σου, εκφράζεσαι, αναπροσαρμόζεις πράγματα, κάνεις αυτοκριτική, συγχωρείς, αποδέχεσαι όσα δεν μπορείς να αλλάξεις, συμφιλιώνεσαι με το παρελθόν –να κάποια από τα συστατικά που χρησιμοποιείς στη διαδικασία που λέγεται «αγαπώ εμένα»–, μα συνάμα προσφέρεις στους άλλους.

Και ακριβώς επειδή δίνεις αγάπη, λαμβάνεις από εκείνους που εκτιμούν την προσφορά σου χαμόγελα, λόγια ευγνωμοσύνης, ενδιαφέρον, φροντίδα, χρόνο (απ’ όσους σε αγνοούν συστηματικά λαμβάνεις τη γνώση ότι πρέπει «να την κάνεις»). Και όλα αυτά τα «δώρα» από τους αγαπημένους σου μετατρέπονται σταδιακά σε αυτοπεποίθηση, αυτοεκτίμηση, αυταξία, δηλαδή σε υλικά για να χτίσεις τη σχέση σου μ’ εσένα. Για να σε αγαπήσεις.

Αντλείς από την αγάπη που έδωσες. Ταυτόχρονα, λοιπόν. Ταυτόχρονα.
Λίγα λόγια για τον συγγραφέα

Ο Νικόλας Σμυρνάκης είναι συγγραφέας, δημιουργός της φιλοσοφίας του Ανθρώπου στο ΝηΣί (IslandofMan Philosophy) και ιδρυτής του IslandofMan Academy. Σπούδασε στο Οικονομικό Πανεπιστήμιο Αθηνών (ΑΣΟΕΕ) και είναι κάτοχος τίτλου MBA (International MBA – ΑΣΟΕΕ). Για σειρά ετών δίδασκε το μάθημα «Στρατηγική και Καινοτομία» σε κολέγιο. Έχει διακριθεί σε λογοτεχνικούς διαγωνισμούς (ποίησης, μυθιστορήματος, διηγήματος) και έχει λάβει δύο βραβεία διαδικτύου e-awards (καλύτερο άρθρο και συλλογικό συγγραφικό έργο). To 2024 έλαβε το βραβείο Public στην κατηγορία Σύγχρονη Ελληνική Ποίηση για το έργο Τα γράμματα της Αγάπης (εκδόσεις ΔΙΟΠΤΡΑ).

Έχει υπάρξει δύο φορές ομιλητής στο TEDx. Με τις ομιλίες του στην Ελλάδα και στο εξωτερικό έχει απευθυνθεί σε χιλιάδες ανθρώπους. Από τις εκδόσεις Διόπτρα κυκλοφορούν 7 βιβλία του: Η επιτυχία κρυβόταν στο κομοδίνο μου, Να ευτυχήσω για να πετύχω ή να πετύχω για να ευτυχήσω;, Γράψε τη δική σου Ιστορία, Τυρίνος: ο κλέφτης φόβων (παραμύθι), Η Αλήθεια, Τα γράμματα της Αγάπης, Ψέματα που μας έμαθαν για Αλήθειες.