«Φίλοι σε ελαφρήν απόκλιση» ή όταν ο Καβάφης γνώρισε τον Φόρστερ

Όταν συναντήθηκαν για πρώτη φορά τίποτε δεν έμοιαζε ικανό να τους φέρει κοντά. Ο ένας ήταν νέος, έγραφε στα αγγλικά και διέθετε ήδη παγκόσμια φήμη ως μυθιστοριογράφος. Ο άλλος βρισκόταν σε προχωρημένη ηλικία, έγραφε στα ελληνικά και είχε αναγνωριστεί ως ποιητής μόνο από έναν μικρό κύκλο θαυμαστών και φίλων. Ο λόγος είναι για τον Ε. Μ. Φόρστερ και τον Κ. Π. Καβάφη, που παρά τις μεγάλες διαφορές στην ιδιοσυγκρασία, αλλά και τη γεωγραφική απόσταση η οποία τους χώριζε (ο Καβάφης δεν κουνήθηκε ποτέ από την Αλεξάνδρεια, ο Φόρστερ τριγύριζε μονίμως σε ολόκληρη την υδρόγειο), συνδέθηκαν με μια πολυετή φιλία: φιλία που αποτυπώθηκε στην αλληλογραφία τους, η οποία κράτησε από το 1917 μέχρι και το 1932, λίγο πριν από τον θάνατο του Καβάφη.

Τα γράμματα που αντάλλαξαν ο Φόρστερ και ο Καβάφης επί δεκαπέντε χρόνια έγιναν τώρα βιβλίο και φιλοξενούνται σ’ έναν ιδιαιτέρως φροντισμένο τόμο, ο οποίος μόλις κυκλοφόρησε από τις εκδόσεις Ίκαρος υπό τον τίτλο «Φίλοι σε ελαφρήν απόκλιση». Η φιλολογική επιμέλεια είναι του Peter Jeffreys (προλογίζει ο Μανόλης Σαββίδης) και το μεγαλύτερο μέρος του υλικού προέρχεται από το Αρχείο Καβάφη. Η ιδέα να γίνουν τα γράμματα βιβλίο χρονολογείται από το 1964, όταν ο νεαρός τότε φιλόλογος Γ. Π. Σαββίδης παρουσίασε στον Φόρστερ αντίγραφα των επιστολών του μαζί με τα προσχέδια των επιστολών του Καβάφη.

Εκείνο το οποίο πρωταγωνιστεί στην αλληλογραφία του Φόρστερ με τον Καβάφη είναι ένα: το πάθος του 'Αγγλου συγγραφέα για την καβαφική ποίηση. Κατανοώντας πολύ γρήγορα το μέγεθος του Καβάφη, ο Φόρστερ θα αγωνιστεί όλα τα χρόνια της επικοινωνίας τους να τον πείσει να μεταφραστούν στα αγγλικά τα ποιήματά του και να κυκλοφορήσουν σε βιβλίο. Τα ποιήματα του Καβάφη δεν κυκλοφόρησαν ποτέ σε βιβλίο όσο ήταν εν ζωή ο Καβάφης: ούτε στα αγγλικά ούτε στα ελληνικά. Στα αγγλικά θα κυκλοφορήσουν το 1951 σε μετάφραση του John Mavrogordato και όχι του Γιώργου Βαλασόπουλου, με τον οποίο είχαν συνεργαστεί για δημοσιεύσεις σε αγγλικά λογοτεχνικά περιοδικά ο Καβάφης και ο Φόρστερ, ενώ στα ελληνικά θα κυκλοφορήσουν μόνο μια δωδεκαετία αργότερα με επιμέλεια του Γ. Π. Σαββίδη.

Γιατί ο Καβάφης κρατήθηκε μακριά από τον ενθουσιασμό του Φόρστερ; Γιατί οι ατέλειωτοι έπαινοι και οι συνεχείς παροτρύνσεις του τελευταίου να βγουν τα ποιήματά του από τον Hogarth Press του Λεόναρντ Γουλφ (του συζύγου της Βιρτζίνια Γουλφ) έχουν ως μοναδικό αποτέλεσμα μερικές τυπικές ευχαριστίες του πρώτου; Επειδή ο Καβάφης βρίσκεται ως ποιητής σε «ελαφράν απόκλιση από το σύμπαν» (κατά τη φράση του ίδιου του Φόρστερ μεταφρασμένη από τον Γ. Π. Σαββίδη); Επειδή ο Αλεξανδρινός θεωρεί ότι ο Φόρστερ δεν μπορεί, παρά τις τεράστιες προσπάθειες που καταβάλλει, να κατανοήσει τον κόσμο της Ανατολής, παραμένοντας ένας αμετανόητος δυτικός, ο οποίος, μεταξύ άλλων, θαυμάζει την αρχαιότητα χωρίς να είναι σε θέση να διακρίνει τη χριστιανική της συνέχεια, όπως σημειώνει στην εισαγωγή του ο P. Jeffreys; Μήπως πάλι επειδή ο Καβάφης έχει τεράστια ποιητική αυτεπίγνωση και προτιμά να αφήσει στο μέλλον την τύχη του, όντας σίγουρος για την ικανότητα της τέχνης του να κερδίσει το παιχνίδι με τον χρόνο;

Ό,τι κι αν συνέβη, ένα είναι σίγουρο: ότι ο Φόρστερ πίστεψε με αμέριστη ειλικρίνεια στον Καβάφη κι έκανε ό,τι περνούσε από το χέρι του για τον καθιερώσει στη διεθνή λογοτεχνική κοινότητα. Και το ενδιαφέρον αυτό βγαίνει με πεντακάθαρο τρόπο από τις επιστολές: ακόμα κι όταν ο Φόρστερ δείχνει με ένα σχεδόν παιδιάστικο τρόπο τη χαρά του για κάποια μικρή, ασήμαντη είδηση η οποία του φτάνει από τον Καβάφη ή από το περιβάλλον του. Κι ας μην ξεχνάμε το σπουδαιότερο: ότι βάζοντας τα καβαφικά ποιήματα στα βιβλία του «Αλεξάνδρεια» (1922) και «Φάρος και φαρίσκος» (1923), ο Φόρστερ κατόρθωσε να αποδειχθεί ένας από τους πρώτους και τους πιο διορατικούς κριτικούς του Αλεξανδρινού.

Πηγή: ΑΠΕ - ΜΠΕ