Το παρόν και το μέλλον του έντυπου και του ψηφιακού βιβλίου

Η συζήτηση για το παρόν και το μέλλον του έντυπου και του ψηφιακού βιβλίου έχει φουντώσει για τα καλά και οι ανησυχίες συμβαδίζουν με τον ενθουσιασμό για τις όλο και πιο προχωρημένες δυνατότητες της ψηφιακής τεχνολογίας.

Με τη σύντομη αλλά εξαιρετικά πυκνή μελέτη του «Το έντυπο σε κρίση» (μετάφραση Παναγιώτης Σουλτάνης, Μορφωτικό Ίδρυμα Εθνικής Τραπέζης, 105 σελ.), ο Άντονι Γκράφτον (Anthony Grafton) δεν θέλει ούτε να απαξιώσει ούτε να αποθεώσει τον ψηφιακό κόσμο του βιβλίου. Κρατώντας μια χαρακτηριστικά ψύχραιμη στάση, ο Γκράφτον εξετάζει δύο ζητήματα: τη μορφή την οποία τείνουν να πάρουν οι βιβλιοθήκες στο πλαίσιο της νέας εποχής και τον τρόπο με τον οποίο είναι πιθανό να επηρεαστούν η γραφή και η ανάγνωση από την ηλεκτρονική τους μετάλλαξη.

Ως προς τις βιβλιοθήκες, ο Γκράφτον εξαίρει το γεγονός πως με ένα κλικ στην οθόνη του υπολογιστή του ο ερευνητής ή και ο απλός αναγνώστης των ημερών μας μπορεί να αποκτήσει πρόσβαση σε ένα υλικό το οποίο πριν απο μερικά μόλις χρόνια θα του ήταν εντελώς απρόσιτο. Ψηφιοποιώντας τις τεράστιες συλλογές που υπάρχουν στις βιβλιοθήκες του Στάνφορντ, του Χάρβαρντ, του Μίσιγκαν, της Δημόσιας Βιβλιοθήκης της Νέας Υόρκης, καθώς και σε άλλες μεγάλες βιβλιοθήκες του κόσμου, η Google βάζει στο διαδίκτυο εκατομμύρια εξαντλημένα βιβλία για να τα φέρει κοντά μας εν ριπή οφθαλμού. Από την άλλη, βέβαια, πλευρά, τεράστιες ποσότητες τίτλων και χειρογράφων που ανήκουν στους δύο πρώτους αιώνες της τυπογραφίας μένουν έξω από τα ψηφιακά δεδομένα εξαιτίας της αντιεμπορικότητας την οποία συνεπάγεται το υψηλό κόστος της ηλεκτρονικής μεταγραφής τους. Συμπέρασμα: ποτέ τίποτε δεν θα καταγραφεί πλήρως ηλεκτρονικά και οι ενδιαφερόμενοι θα πρέπει κάποια στιγμή, ό,τι κι αν κάνουν, να καταφύγουν και στις έντυπες εκδόσεις. Αυτό δεν σημαίνει πως είμαστε ικανοί να ζήσουμε χωρίς τις ηλεκτρονικές μας πηγές: απλώς η τεχνολογία δεν είναι σε θέση να υπερκεράσει καθ' ολοκληρίαν την παράδοση.

Η τεχνολογία δεν είναι κατά αλλά υπέρ του βιβλίου, καταλήγει ο Γκράφτον. Αρκεί να έχουμε υπόψη πως δεν είναι σε θέση σε καμία περίπτωση να εξελιχθεί σε κάτι πέρα από ένα εξαιρετικά χρήσιμο εργαλείο. Για τα υπόλοιπα θα χρειάζεται πάντοτε η συνδυαστική και η συνθετική μας ικανότητα και -γιατί όχι;- η φαντασία μας.

INFO

O Άντονι Γκράφτον είναι ιστορικός. Γεννήθηκε το 1950 και σπούδασε στο Πανεπιστήμιο του Σικάγου και στο University College στο Λονδίνο. Διδάσκει Ιστορία της Αναγέννησης και της Μεταρρύθμισης στο Πανεπιστήμιο του Πρίνστον. Έχει επίσης ειδικευτεί στην ιστορία των βιβλίων και των αναγνωστών, όπως και στην ιστορία των λογίων και της εκπαίδευσης στη Δύση από την αρχαιότητα ώς την Αναγέννηση. Στα ελληνικά έχει μεταφραστεί, εκτός από «Το έντυπο σε κρίση», το έργο του «Η υποσημείωση. Μια παράξενη ιστορία» (μετάφραση Γκόλφω Μαγγίνη, εκδόσεις Πατάκη, 2001).