Μεγάλη προσφορά: Το protothema.gr σας προσφέρει 5 Λεξικά της Ακαδημίας Αθηνών

Μία πολύ μεγάλη προσφορά από το protothema.gr: Πέντε τυχεροί θα κερδίσουν από ένα «Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας» της Ακαδημίας Αθηνών (εκδ. 2014).

Για να μπείτε στην κλήρωση:

✔️ Κάντε Like και share

το παρακάτω post ⬇️ του Facebook

Πρόκειται για ένα έργο τεράστιας σημασίας με περίπου 75.000 λήμματα και είναι χαρακτηριστικό ότι ο Αρχιεπίσκοπος Ιερώνυμος έγραψε γι αυτό: «Αποτελεί σημαντική προσφορά στην Παιδεία, στο ακαδημαϊκό κοινό, στην επιστήμη. Αναδεικνύει την πραγματική μορφή της σύγχρονης Νεοελληνικής, μιας γλώσσας ζωντανής με θαυμαστές εκφραστικές δυνατότητες, και μας παραπέμπει στη Νεοελληνική γλώσσα του μέλλοντος».

Ο Χριστόφορος Χαραλαμπάκης, καθηγητής Γλωσσολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και γενικός συντονιστής της έκδοσης «Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας», μας μίλησε για τη μεγάλη προσφορά προς όλους τους αναγνώστες του protothema.gr:

Κύριε καθηγητά, ευχαριστούμε θερμά την Ακαδημία Αθηνών και εσάς προσωπικά για την προσφορά 5 "Χρηστικών Λεξικών της Νεοελληνικής Γλώσσας" της Ακαδημίας Αθηνών (έκδ. 2014).

Εγώ σας ευχαριστώ,  για την ευκαιρία που μου δίνετε να επικοινωνήσω με τους αναγνώστες της ιστοσελίδας και της εφημερίδας σας.

Έχουν περάσει δύο και πλέον χρόνια από την πρώτη έκδοση του Λεξικού. Ως γενικός συντονιστής του έργου, είστε ικανοποιημένος από την πορεία του και την απήχηση που είχε στον κόσμο;

Το Χρηστικό Λεξικό της Νεοελληνικής Γλώσσας, το οποίο σελιδοποίησε και εκτύπωσε με άψογο τρόπο το Εθνικό Τυπογραφείο, αποτελεί εθνικής σημασίας έργο. Οι ειδικοί το χαρακτήρισαν «μέγα επίτευγμα» της Ακαδημίας Αθηνών. Ο κόσμος συνειδητοποίησε ότι σε δύσκολους για τη χώρα μας καιρούς υπάρχουν επίσημοι κρατικοί φορείς οι οποίοι περνούν μηνύματα ποιότητας χωρίς τυμπανοκρουσίες. Αυτό το αισιόδοξο μήνυμα λειτουργεί λυτρωτικά. Πώς να μην είμαι ικανοποιημένος, όταν βλέπω ότι μέσα σε δύο χρόνια γράφτηκαν τόσες βιβλιοκρισίες και έγιναν τόσες παρουσιάσεις σε διάφορες πόλεις της Ελλάδας και σε έντυπα και ηλεκτρονικά Μέσα Επικοινωνίας που απαρτίζουν ήδη ένα ολόκληρο βιβλίο 250 σελίδων;



Ασφαλώς υπήρχαν επιστημονικές κριτικές για το Λεξικό. Μπορείτε να μας πείτε ποια είναι η αντιμετώπισή του από τους συναδέλφους σας; Έλληνες και ξένους;

Οι αυστηρά επιστημονικές βιβλιοκρισίες ανέρχονται μέχρι τώρα σε 35. Οι γραπτές γενικές αποτιμήσεις από εξέχουσες πνευματικές μορφές είναι εντυπωσιακά πολλές. Νιώθω πραγματικό δέος όταν αναλογιστώ ότι η Αυτού Θειοτάτη Παναγιότης, ο Οικουμενικός Πατριάρχης κ. κ. Βαρθολομαίος απέστειλε στην Ακαδημία Αθηνών εκτενή επιστολή, η οποία στην ουσία επέχει θέση πατριαρχικού σιγίλιου, στην οποία, μεταξύ των άλλων αναφέρει: «Ανεκτίμητον πόνημα. Μνημειώδες έργον. Πρόκειται, όντως, περί ερευνητικού, συντακτικού και εκδοτικού άθλου». Την ίδια συγκίνηση νιώθω όταν διαβάζω την ολοσέλιδη επιστολή του Αρχιεπισκόπου Αθηνών και πάσης Ελλάδος κ.κ. Ιερωνύμου, ο οποίος, με τη γνωστή του εμβρίθεια και την άριστη φιλολογική του παιδεία αποφαίνεται: «Αποτελεί σημαντική προσφορά στην Παιδεία, στο ακαδημαϊκό κοινό, στην επιστήμη. Αναδεικνύει την πραγματική μορφή της σύγχρονης Νεοελληνικής, μιας γλώσσας ζωντανής με θαυμαστές εκφραστικές δυνατότητες, και μας παραπέμπει στη Νεοελληνική γλώσσα του μέλλοντος». Αναφέρθηκα στον Προκαθήμενο του Οικουμενικού Θρόνου και τον Προκαθήμενο της Ελλαδικής Εκκλησίας για να δείξω ότι οι κρίσεις τους για το Χρηστικό Λεξικό αποτελούν την καλύτερη απάντηση για όσους κινδυνολογούν ασύστολα για την πορεία της γλώσσας μας.

Οι Έλληνες και ξένοι γλωσσολόγοι, ειδικοί λεξικογράφοι, φιλόλογοι και νεοελληνιστές που ασχολήθηκαν με το Χρηστικό Λεξικό το επαινούν ανεπιφύλακτα. Δημοσίευσαν τις αναλυτικές κριτικές τους σε διεθνούς κύρους ελληνικά και ξένα περιοδικά. Τους είμαι ευγνώμων για τον μόχθο που κατέβαλαν να το μελετήσουν σε βάθος και να υποδείξουν τρόπους βελτίωσής του. Έτσι προχωρά η επιστήμη και η έρευνα. Οι δυο-τρεις εμπαθείς επικριτές του λεξικού κινούνται στα όρια της ρηχότητας και της κινδυνολογίας. Τους οφείλω κάποια στιγμή μια απάντηση.

Ποιες ήταν οι καινοτομίες αυτού του Λεξικού, που πιστεύετε ότι «έμειναν» στους αναγνώστες;

Το Χρηστικό λεξικό καινοτομεί από πολλές απόψεις. Κατά την επίσημη παρουσίασή του στην Ακαδημία Αθηνών στις 3 Νοεμβρίου 2014 αναφέρθηκα σε δέκα καινοτομίες του. Αργότερα διαπίστωσα ότι είχα ξεχάσει τρεις! Μια απ’ αυτές μου τη θύμισε στη βιβλιοκρισία του ο καθηγητής Peter Mackridge, ότι δηλαδή «σε κανένα νεοελληνικό λεξικό πριν από το Χρηστικό λεξικό δεν συμπεριλαμβάνονται λέξεις και σημασίες που χρησιμοποιούνται κυρίως στην Κύπρο», όπως. λ.χ. αιτητής/αιτήτρια (= αιτών/αιτούσα). Οι χρήστες του Λεξικού, ιδιαίτερα οι φιλόλογοι και οι μαθητές, εντυπωσιάστηκαν από την επίσημη θέση της Ακαδημίας Αθηνών ότι γίνονται δεκτές διπλές ορθογραφήσεις: οχαδερφισμός και ωχαδερφισμός. Το ίδιο ισχύει για φωνολογικές και μορφολογικές ιδιαιτερότητες, όπως: ξάδελφος και ξάδερφος, προχωρά και προχωρεί και προχωράει. 

Οι συνωνυμικές δυνατότητες δίνονται μέσα από συγκεκριμένα παραδείγματα, έτσι ώστε να αξιοποιούνται στη διδακτική πράξη: Όταν το άκουσα, έμεινα κάγκελο/παγωτό (= άναυδος, εμβρόντητος, κόκαλο, σύξυλο). Οι συνδυαστικές δυνατότητες των λέξεων συστηματοποιούνται για πρώτη φορά σ’ αυτή την έκταση: σάτιρα: ανατρεπτική, ανελέητη, αποκαλυπτική, αριστοφανική, εύστοχη, κοινωνική, πικρή, πνευματώδης, πολιτική. 

Ο πλούτος του νεοελληνικού λεξιλογίου στη σημερινή παγκοσμιοποιημένη εποχή είναι εντυπωσιακός. Από μια μόνο τυχαία σελίδα του λεξικού παραθέτω ορισμένες λέξεις οι οποίες είναι άγνωστες σε πολλούς ή δεν ξέρουν ακριβώς τι σημαίνουν, όπως: ταπιόκα, τάπιρος, ταρ, ταραντέλα, ταραντούλα, τάραφλεξ. Οι λέξεις αυτές δείχνουν τα διευρυμένα ενδιαφέροντα του Νεοέλληνα. Δεν είμαστε υποχρεωμένοι ούτε μπορούμε να ξέρουμε όλες τις λέξεις τις γλώσσας μας. Γι’ αυτό υπάρχουν τα λεξικά, για να τα συμβουλευόμαστε.




Πόσες λέξεις, περίπου, περιλαμβάνονται στο Λεξικό; Έχει υπολογιστεί πόσες λέξεις απαρτίζουν το λεξιλόγιο ενός μέσου Έλληνα σήμερα και πόσες λέξεις, αν αυτό ήταν βέβαια εφικτό, θα υπήρχαν σε ένα πλήρες (με ιδιωματισμούς κ.λπ.), Λεξικό της σύγχρονης ελληνικής γλώσσας;

Το Χρηστικό Λεξικό παρουσιάζει αναλυτικά περίπου 75.000 λήμματα, συμπεριλαμβανομένων των συμπλόκων, δηλαδή των σταθερών λεξικών συνάψεων. Το λήμμα, λ.χ. ιστορία, περιέχει 22 σύμπλοκα, τα οποία αναλύονται εκτενώς, όπως: το τέλος της ιστορίας, το χρονοντούλαπο της ιστορίας, αυτό είναι μια άλλη ιστορία, ιστορίες για αγρίους. Το Χρηστικό Λεξικό ως συνεχής κειμενική ροή, από τον Πρόλογο του Γενικού Γραμματέα της Ακαδημίας Αθηνών, ως το Παράρτημα με λατινικές φράσεις και ξένα ακρωνύμια (συνολικά 1819 σελίδες μεγάλου σχήματος), απαρτίζεται από 2.755.849 «τρέχουσες» λέξεις (δηλαδή λέξεις που απαριθμούνται η μία πίσω από την άλλη). Με το αδημοσίευτο υλικό που βρίσκεται στην ηλεκτρονική βάση του Χρηστικού Λεξικού, ο συνολικός αριθμός των λέξεων του συγκεκριμένου κειμενικού σώματος ανέρχεται σε πέντε περίπου εκατομμύρια.

Το λεξιλόγιο του μέσου Νεοέλληνα δεν υπερβαίνει τις 15 με 20 χιλιάδες λέξεις. Με την έννοια αυτή έχουμε όλοι «λεξιπενία». Κάποιοι χρησιμοποιούν στην καθημερινή τους επικοινωνία όχι περισσότερες από δύο χιλιάδες λέξεις. Η νεοελληνική γλώσσα σε όλο το φάσμα της (κοινή, λογοτεχνική γλώσσα, επιστημονικός λόγος, διάλεκτοι και ιδιώματα) απαρτίζεται από περίπου 700.000 λέξεις. 

Η έκδοση ενός λεξικού δεν είναι ποτέ οριστική. Χιλιάδες νεολογισμοί μπαίνουν κάθε χρόνο στη γλώσσα μας. Τις καταγράφουμε σε ειδική βάση δεδομένων και αν διαδοθούν ευρύτατα θα πάρουν τη θέση τους στο λεξικό. Στην επόμενη έκδοση θα λημματοποιηθούν λέξεις, όπως εσπεριδίνη, μικροένταση, μπουρκίνι, μπρέξιτ, ολιγοσπερμία, παραολυμπιονίκης, τρανσφοβία, φουροσεμίδη.

Κατηγορήθηκε η Ακαδημία Αθηνών ότι συμπεριέλαβε στο Λεξικό λέξεις της αργκό, που δεν «αρμόζουν», θα λέγαμε, σε ένα έργο με την υπογραφή του κορυφαίου πνευματικού ιδρύματος της χώρας. Τι έχετε να πείτε;

Η αργκό θεωρείται από ορισμένους «χυδαία» γλώσσα, ενώ αποτελεί μια κοινωνική πραγματικότητα την οποία και να θέλει κάποιος δεν μπορεί να αποκρύψει. Η Ακαδημία Αθηνών αποφάσισε να συμπεριλάβει ένα μικρό δείγμα από τη νεανική κυρίως αργκό, με κριτήριο τη στατιστική συχνότητα των λέξεων. Η άγνωστη σε μένα, εξαιρετική, όπως φαίνεται από τα γραφόμενά της, φιλόλογος Π. Φακή, στη σχετική βιβλιοκρισία που δημοσίευσε στα «Ανάλεκτα» του Κολλεγίου Ψυχικού τον Μάρτιο του 2016 και την ανακάλυψα τυχαία, αναφέρεται σ’ αυτό το θέμα με ανοιχτοσύνη και διατυπώνει απόψεις που συμμερίζεται η συντριπτική πλειονότητα των μάχιμων και μαχόμενων εκπαιδευτικών: «Περιλαμβάνει, πράγματι και λέξεις της καθομιλουμένης, λέξεις όμως που ευρύτατα χρησιμοποιούνται. Ενσωματώνει ωστόσο, και λέξεις, όπως εφέδρανο, τις οποίες λίγοι γνωρίζουν και ακόμη λιγότεροι χρησιμοποιούν. Ποιο είναι το επιλήψιμο; Ότι παρατίθενται και υβριστικές λέξεις; Όταν ένας φωτογράφος φωτογραφίζει, βγάζει από τη σκηνή ό,τι μπορεί να μην αρέσει ή απλώς απεικονίζει την πραγματικότητα; Η Ακαδημία εκφράζει τη σκέψη Πνευματικών Ανθρώπων και ορθώς αφουγκράζεται, παρατηρεί και καταγράφει, με οξυδέρκεια, τη φωνή του ελληνικού λαού, τη γλώσσα του». Και καταλήγει: «Εύγε, Ακαδημία...». Αυτές οι αυθόρμητες και ειλικρινείς επιβραβεύσεις που μένουν στην «αφάνεια» ισοδυναμούν με χρυσά μετάλλια.

Η γλώσσα εξελίσσεται. Αναμφίβολα, η έκδοση του Λεξικού είναι μια μεγάλη προσφορά της Ακαδημίας προς τους Έλληνες και όχι μόνο. Θα υπάρξει και συνέχεια ή δεν πρέπει να περιμένουμε κάτι άλλο;

Πράγματι, η γλώσσα δεν παραμένει στατική, ούτε «ταριχεύεται», όπως επεδίωξαν οι προγονόπληκτοι. Η δύναμη και η ομορφιά της βρίσκεται στην εξέλιξή της. Έτσι συμβαίνει με τους ζωντανούς οργανισμούς. Αυτό το ξέρει καλύτερα από κάθε άλλον η Ακαδημία Αθηνών η οποία προσφέρει σεμνά και αθόρυβα, όπως της αρμόζει, πολύτιμες υπηρεσίες στον ελληνικό λαό. Ένα έργο με τόση απήχηση στον κόσμο δεν μπορεί να σταματήσει. Δεν εκπροσωπώ την Ακαδημία Αθηνών και επομένως δεν μπορώ να ανακοινώσω τι σχεδιάζει σχετικά με τη γλωσσική της πολιτική. Ως επιστημονικός συνεργάτης της όμως ξέρω ότι θέλει να υπάρξει συνέχεια.

Ο Γενικός Γραμματέας της Ακαδημίας Αθηνών Βασίλειος Χ. Πετράκος, ο πραγματικός στυλοβάτης του Χρηστικού Λεξικού, έχει οραματιστεί και επιθυμεί να πραγματοποιήσει η Ακαδημία Αθηνών την έκδοση ενός νέου λεξικού το οποίο θα συμπεριλάβει τους νεολογισμούς των λογοτεχνών, ξεκινώντας από τα Απομνημονεύματα των αγωνιστών του 1821 και φτάνοντας ως τις μέρες μας. Πρόκειται για ένα τιτάνιο έργο το οποίο θα φέρει στην επιφάνεια πραγματικούς θησαυρούς της γλώσσας μας, λέξεις που δεν υπάρχουν σε κανένα νεοελληνικό λεξικό. Θα αναδειχτεί με τον τρόπο αυτό η συμβολή των ποιητών και πεζογράφων μας στην καλλιέργεια της νεοελληνικής γλώσσας. Ελπίζω ότι θα βρεθούν χορηγοί.

Τα τελευταία δύο χρόνια εργάζομαι πυρετωδώς για την ανανεωμένη ηλεκτρονική έκδοση του Λεξικού. Ο πανάξιος συνεργάτης σας, μαθηματικός και κορυφαίος δημιουργός σταυρολέξων,  Μιχάλης Στούκας, παλαιός συνεργάτης της Ακαδημίας, συνεπικουρεί ποικιλοτρόπως, και μάλιστα αμισθί, το έργο του εμπλουτισμού της βάσης δεδομένων με νεολογισμούς.

Πιστεύετε ότι η ελληνική γλώσσα κινδυνεύει από τις πολλές νέες ξένες λέξεις που μπαίνουν στο λεξιλόγιό μας, κυρίως μέσα από το διαδίκτυο; 

Η γλωσσική κινδυνολογία αποτελεί προσφιλή ενασχόληση ανθρώπων οι οποίοι αγνοούν τους μηχανισμούς και τους κανόνες λειτουργίας της γλώσσας. Ως κοινωνικό στερεότυπο θα εξακολουθεί να υπάρχει καθώς εντάσσεται στη γενικότερη ανασφάλεια για το μέλλον που για πολλούς δεν προοιωνίζεται ελπιδοφόρο. Οι ξένες λέξεις φοβίζουν αρκετούς φυσικούς ομιλητές κάθε γλώσσας με την έννοια ότι αντιπροσωπεύουν κάτι το διαφορετικό, όπως ακριβώς συμβαίνει με τους μετανάστες. Όπως υπάρχουν μετανάστες που ενσωματώνονται αρμονικά στη νέα τους πατρίδα και διαπρέπουν, κλασική περίπτωση επιτυχημένων μεταναστών είναι οι Έλληνες, έτσι και οι ξένες λέξεις, αν ευδοκιμήσουν στην ξένη χώρα, γίνονται αποδεκτές και δεν ενοχλούν κανένα. Απογοητεύονται μάλιστα πολλοί όταν πληροφορηθούν την ξενική προέλευση λέξεων που θεωρούσαν αδιαμφισβήτητα ελληνικές. Πόσοι υποπτεύονται ότι οι λέξεις κουβέντα και φάβα είναι λατινικές ή ότι η όμορφη λέξη νοσταλγία έχει νεολατινική προέλευση; Είναι άσχημο να συμβιώνουν αρμονικά η ελληνική με την ξένη λέξη και να εμπλουτίζουν έτσι υφολογικά και πραγματολογικά τη Νεοελληνική; Θα πούμε: Πότε, επιτέλους, θα δούμε φως την άκρη του τούνελ; Θα διαβάσουμε: Κυκλοφοριακές ρυθμίσεις σε σήραγγα. Πού βρίσκεται το επιλήψιμο; 

Η διαδικτυακή αργκό βρίσκεται στο στόχαστρο κάποιων επειδή ξενίζει ακόμα. Σε λίγα χρόνια, όπως δείχνει η ιστορία της γλώσσας μας, και κάθε γλώσσας, πολλές από τις σχετικές λέξεις δεν θα ενοχλούν κανένα. Πριν από είκοσι χρόνια με ενοχλούσε προσωπικά η λέξη e-mail και η γραφηματική της απόδοση ημέιλ και ιμέιλ. Τελικά το ιμέιλ και το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο λημματογραφούνται ισοδύναμα στο Χρηστικό Λεξικό. Τώρα με ενοχλούν οι λέξεις, λ.χ. μπλόγκερ και συμφορουμίτης, δείγμα ότι αρχίζω να γερνώ. Αυτό δεν με εμπόδισε να τις λημματογραφήσω στο Χρηστικό Λεξικό, αφού η στατιστική τους συχνότητα είναι μεγάλη. Το φόρουμ, και ακόμα χειρότερα για ορισμένους, ο πληθυντικός τα φόρα, καθιερώθηκε. Αρκεί να ρίξει κανείς μια ματιά στο σχετικό λήμμα του λεξικού της Ακαδημίας για να δει την πολυσημία του όρου και το πλήθος των συνδυαστικών δυανατοτήτων της λέξης. Ας αφήσουμε, επομένως, τη γλώσσα να κάνει τις επιλογές της. Έτσι κι αλλιώς η ίδια αρνείται πεισματικά, αιώνες τώρα, την ξενηλασία και την προκρούστεια λογική.

Πώς μπορεί να προμηθευτεί κάποιος το Λεξικό και ποια είναι η τιμή πώλησής του;

Η Ακαδημία δεν εμπορεύεται το Χρηστικό λεξικό. Το προσφέρει στον ελληνικό λαό στη συμβολική τιμή των 35 μόλις ευρώ. Πέρα από την ποιότητα του περιεχομένου, ο μεγάλων διαστάσεων επιβλητικός αυτός τόμος των 1819 σελίδων περιλαμβάνει τρίστηλα δίχρωμα λήμματα σε πανάκριβο χαρτί βίβλου, στο οποίο δεν έχει τυπωθεί ποτέ στην Ελλάδα ούτε ένα εμπορικό ή άλλο λεξικό. Η βιβλιοδεσία από τις Εκδόσεις-Γραφικές τέχνες Στάμου είναι άψογη με ειδική κλωστοραφή και εξώφυλλο πολυτελείας με ασημοτυπία. Τα τεχνικά χαρακτηριστικά ανταποκρίνονται σε διεθνείς υψηλές προδιαγραφές. Θα ήθελα να επαναλάβω ότι αν ήθελε η Ακαδημία να καλύψει τα έξοδα σύνταξης του λεξικού θα έπρεπε να το διαθέσει στο εμπόριο στην τιμή των 350 ευρώ.

Όποιος επιθυμεί, μπορεί να προμηθευτεί το συλλεκτικής αξίας αυτό έργο από το Βιβλιοπωλείο της Ακαδημίας Αθηνών, Πανεπιστημίου 25-29, στο ισόγειο, Στοά Κοραή, τηλ. 210-3239381, e-mail:vivliopolio@academyofathens.gr Τα διαθέσιμα αντίτυπα θα εξαντληθούν σύντομα.

Κλήρωση 23 Ιανουαρίου