«Ο πόλεμος δεν έχει πρόσωπο γυναίκας»

Στο βιβλίο της «Ο πόλεμος δεν έχει πρόσωπο γυναίκας» που επανακυκλοφορεί από τις εκδόσεις Πατάκη» η Σβετλάνα Αλεξίεβιτς φωτίζει το στοιχείο της συµµετοχής της Σοβιετικής γυναίκας (Ρωσίδας, Ουκρανής, Λευκορωσίδας, Σιβηριανής κτλ.) στον Β΄ Παγκόσµιο πόλεµο.

Πάνω από 500.000 γυναίκες –στην πλειονότητά τους νεαρά κορίτσια, σχεδόν έφηβες– πήραν ενεργό µέρος στον Μεγάλο Πατριωτικό Πόλεµο και στις πρώτες γραµµές του µετώπου, όχι µόνον ως νοσοκόµες και τραυµατιοφορείς, αλλά και σε αποκλειστικά έως τότε ανδρικές ειδικότητες: πολυβολήτριες, ελεύθεροι σκοπευτές, αεροπόροι, χειρίστριες βαρέων αντιαεροπορικών και πυροβόλων, απλές τυφεκιοφόροι, ασυρµατίστριες ή αντάρτισσες στα µετόπισθεν του εχθρού.

Κάποιες από τις γυναίκες αυτές, που επέζησαν κι έφτασαν ως τις µέρες µας και που η συγγραφέας αναζήτησε σε πόλεις, κωµοπόλεις και αποµακρυσµένα χωριά, αφηγήθηκαν τον δικό τους πόλεµο – και το έκαναν µε τρόπο συγκλονιστικό. Το βιβλίο αυτό, που ήταν το πρώτο από µια σειρά «βιβλίων των φωνών» που έγραψε η συγγραφέας-δηµοσιογράφος, κυκλοφόρησε σε µια πρώτη εκδοχή το 1985 στη Ρωσία σε 2 εκατοµµύρια αντίτυπα (είχαν προηγηθεί και αποσπασµατικές δηµοσιεύσεις σε περιοδικά) και µεταφράστηκε σε 35 γλώσσες.

Αρκετές από τις ιστορίες του έγιναν η βάση για κινηµατογραφικά και τηλεοπτικά σενάρια. Η αναθεωρηµένη έκδοση του 2002 περιλαµβάνει κοµµάτια που είχαν αφαιρεθεί από τη λογοκρισία, καθώς και υλικό που η ίδια η συγγραφέας δεν είχε τολµήσει εκείνη την εποχή να χρησιµοποιήσει.

«Βλέπω τον κόσµο µε φωνές, µε χρώµατα. Από βιβλίο σε βιβλίο αλλάζω εγώ, αλλάζουν τα θέµατα, όµως το αφηγηµατικό νήµα παραµένει. Είναι το αφηγηµατικό νήµα των ανθρώπων που συνάντησα... Με αυτές τις χιλιάδες φωνές µπορώ να δηµιουργήσω, δεν τολµώ να πω την πραγµατικότητα, η πραγµατικότητα παραµένει ανείπωτη, αλλά µια εικόνα του καιρού µου, της χώρας µου... κι όλο αυτό αποτελεί µια µικρή εγκυκλοπαίδεια, την εγκυκλοπαίδεια της γενιάς µου, των ανθρώπων που συνάντησα. Πώς ζούσαν; Σε τι πίστευαν; Πώς πέθαναν
και πώς σκότωσαν; Πόσο πολύ κυνήγησαν την ευτυχία;»

Η ΣΒΕΤΛΑΝΑ ΑΛΕΞΙΕΒΙΤΣ γεννήθηκε το 1948 στην Ουκρανία και µεγάλωσε στη Λευκορωσία, όπου έκανε και σπουδές δηµοσιογραφίας. Εργάστηκε ως δηµοσιογράφος, ενώ έγραψε διηγήµατα, θεατρικά έργα, σενάρια για ντοκιµαντέρ. Το κύριο έργο της, όµως, είναι τα βιβλία µαρτυριών που συγγράφει, προσδίδοντας νέα διάσταση στο γραµµατολογικό είδος της λεγόµενης τεκµηριωτικής πεζογραφίας.Το πρώτο της βιβλίο, Ο πόλεµος δεν έχει πρόσωπο γυναίκας (πρώτη έκδοση 1985), περιέχει µαρτυρίες γυναικών που πολέµησαν στον Β΄ Παγκόσµιο πόλεµο. Το βιβλίο χαρακτηρίστηκε «αντεθνικό και εξευτελιστικό», γνώρισε όµως τεράστια επιτυχία και είχε την υποστήριξη του Γκορµπατσόφ. Την ίδια χρονιά κυκλοφόρησε το βιβλίο της Τελευταίοι µάρτυρες, στο οποίο ενήλικοι ανακαλούν τις παιδικές τους αναµνήσεις από τον Β΄ Παγκόσµιο πόλεµο. Το 1989 η Αλεξίεβιτς αποκάλυψε µε το βιβλίο της Οι µολυβένιοι στρατιώτες τη σκληρή αλήθεια για τον δεκαετή «άγνωστο» πόλεµο των Σοβιετικών στο Αφγανιστάν. Η έκδοση, απαγορευµένη για πολλά χρόνια, προκάλεσε οξύτατες αντιδράσεις τόσο από στρατιωτικούς κύκλους όσο και από εκπροσώπους του παλαιού καθεστώτος, οι οποίες µάλιστα κατέληξαν σε δικαστική δίωξη της συγγραφέως. Το 1993 εκδόθηκε το Μαγεµένοι από τον θάνατο. Ρωσία, 1989: η αυτοκτονία ως πολιτικό φαινόµενο, µε θέµα τις αυτοκτονίες που σηµειώθηκαν στην πρώην ΕΣΣ∆ µετά την πτώση του κοµµουνισµού, ενώ το 1996 πρωτοκυκλοφόρησε το Τσέρνοµπιλ. Το 2013 κυκλοφόρησε στα γαλλικά το Τέλος του κόκκινου
ανθρώπου, το οποίο απέσπασε την ίδια χρονιά το βραβείο Medicis. Τα βιβλία της έχουν µεταφραστεί σε πολλές γλώσσες και έχουν διασκευαστεί επανειληµµένα για το θέατρο, τον κινηµατογράφο ή την τηλεόραση. Τον Οκτώβριο του 2015 τιµήθηκε µε το Νόµπελ Λογοτεχνίας, ενώ είχε ήδη αποσπάσει πλήθος άλλων διεθνών διακρίσεων, µεταξύ των οποίων το βραβείο της Ένωσης Συγγραφέων Σουηδίας, το βραβείο Αντρέι Σινιάφσκι, το ρωσικό βραβείο Θριάµβου, το βραβείο Λειψίας «Για την αµοιβαία κατανόηση στην Ευρώπη» (1998), το γαλλικό βραβείο «Μάρτυρας του Κόσµου» (1999), το βραβείο Χέρντερ και το βραβείο Κα-λύτερου Πολιτικού Βιβλίου της Γερµανίας. Σήµερα ζει στο Παρίσι.