«Sub Rosa»: Η λογοτεχνική σειρά που ξανασυστήνει λησμονημένα αριστουργήματα

Μια νέα λογοτεχνική σειρά, η «Sub Rosa» από τις εκδόσεις Πατάκη, θα φιλοξενήσει έργα σπουδαίων συγγραφέων και θα τα «ξανασυστήσει» εξηγώντας, παράλληλα, τον λόγο για τον οποίο προτείνεται η ανάγνωσή τους σήμερα.

Η σειρά Sub Rosa (υπό το ρόδο) περιλαμβάνει σημαντικά έργα σπουδαίων συγγραφέων του 19ου και του 20ού αιώνα, τα οποία είτε δεν έχουν μέχρι σήμερα μεταφραστεί στα ελληνικά είτε μεταφράστηκαν παλαιότερα και είναι πλέον εξαντλημένα.

Οι τόμοι της σειράς συνοδεύονται από διαφωτιστικό Επίμετρο, για τη σπουδαιότητα του κάθε έργου και τη διαδρομή του στον χρόνο, εξηγώντας, παράλληλα, τον λόγο για τον οποίο προτείνεται η ανάγνωσή του σήμερα.

Οι δυο πρώτοι τόμοι της σειράς:

Μαξίμ Γκόρκι: Οι Αρταμάνοφ
μετάφραση: Άρης Αλεξάνδρου
επίμετρο: Γιώργος Τσακνιάς

Η ιστορία της Ρωσίας προς την επανάσταση, διά χειρός ενός δεξιοτέχνη του κοινωνικού ρεαλισμού σε μετάφραση ενός σπουδαίου των ελληνικών γραμμάτων.

Το ενδιαφέρον της συγκεκριμένης έκδοσης είναι μεγάλο, διότι πρόκειται για άγνωστη στο ευρύ κοινό μετάφραση του Αλεξάνδρου –οι μεταφράσεις του οποίου από τα ρωσικά στα ελληνικά αποτελούν έργα-σταθμούς στην ιστορία της μετάφρασης στην Ελλάδα– και μάλιστα για ένα μυθιστόρημα του Γκόρκι το οποίο έχει αναγνωριστεί ως αριστούργημα.

Ο Γκόρκι γράφει τους Αρταμάνοφ από το 1921 έως το 1928 στην Ιταλία, όπου βρίσκεται σε διακριτική απόσταση από το σοβιετικό καθεστώς. Μια οικογενειακή σάγκα που παρακολουθεί τρεις γενιές της οικογένειας των Αρταμάνοφ από το 1861 έως την Οκτωβριανή Επανάσταση του 1917, και συγκεκριμένα από την απελευθέρωση των δουλοπαροίκων και την οικονομική ακμή της οικογένειας έως την απόλυτη παρακμή της το 1917, οπότε και παρακμάζει η ρωσική μεσαία τάξη γενικότερα, με την επικράτηση των μπολσεβίκων.

Γράφει ο Γιώργος Τσακνιάς στο Επίμετρο της έκδοσης (το οποίο επίσης αναφέρεται στον Γκόρκι και στην εποχή κατά την οποία έγραψε το συγκεκριμένο κείμενο, καθώς και στον μεταφραστή Άρη Αλεξάνδρου):

«Η ιστορία των Αρταμάνοφ ξεκινά αμέσως μετά την κατάργηση της δουλοπαροικίας, όταν ένας άρτι απελευθερωθείς δουλοπάροικος, ο πατριάρχης της οικογένειας Ηλίας, εγκαθίσταται σε μια κωμόπολη με τους τρεις γιους του —η μητέρα τους δεν ζει— και βάζει μπροστά μια υφαντουργία, με αρχικό κεφάλαιο τα χρήματα που του έδωσε ο πρώην ιδιοκτήτης του. Ο γενάρχης, αυταρχικός με την οικογένειά του, άπληστος και αποφασισμένος ως επιχειρηματίας, στήνει το εργοστάσιο και αφοσιώνεται σε αυτό και, γενικά, στη νέα ζωή• τα παιδιά και τα εγγόνια διατηρούν την επιχείρηση αλλά με πολύ λιγότερο πάθος και αφοσίωση, μέχρι που τα πάντα σαρώνει η Επανάσταση του 1917 — και η χαοτική βία που αυτή έφερε, η οποία περιγράφεται με ειλικρίνεια.

»Κάτω από ένα πρώτο επίπεδο σοσιαλιστικού ρεαλισμού, όπου οι καπιταλιστές παρουσιάζονται ως παρακμιακά στοιχεία και οι εργάτες ως καλοί και αθώοι, ο Γκόρκι αναλύει με οξυδέρκεια την αδυναμία των ηρώων του, των μέχρι χθες δουλοπάροικων, να αντιληφθούν και να παρακολουθήσουν τις τεράστιες αλλαγές της εποχής τους και την ταχύτητα με την οποία αυτές συμβαίνουν. Υπ’ αυτήν την έννοια, οι περιπέτειες της οικογένειας Αρταμάνοφ απηχούν με ακρίβεια τον ιστορικό καμβά της εποχής, τον οποίο με διορατικότητα αντιλαμβάνεται και με μαεστρία υφαίνει στο βιβλίο ο Γκόρκι: γιατί όντως η ανερχόμενη ρωσική αστική τάξη επί έναν αιώνα έθεσε μαχητικά το ζήτημα του εκσυγχρονισμού και εκδημοκρατισμού της ρωσικής αυτοκρατορίας, όταν ωστόσο τα αιτήματά της ωρίμασαν δεν κατόρθωσε η ίδια να ανταποκριθεί στις ανάγκες της χώρας και της κοινωνίας, αφήνοντας έτσι το πολιτικό κενό που εκμεταλλεύτηκαν οι μπολσεβίκοι προκειμένου να καταλάβουν, με σχετική ευκολία, την εξουσία».

Ένα εξαιρετικό μυθιστόρημα, που αφηγείται με ακρίβεια και ζωντάνια την άνοδο και την πτώση του σύντομου ρωσικού καπιταλισμού.

Οι Αρταμάνοφ σε μετάφραση του Άρη Αλεξάνδρου εκδίδονται για πρώτη φορά αυτόνομα σε βιβλίο, μετά την πρώτη έκδοσή τους το 1959 σε έναν συλλογικό τόμο παγκόσμιας κλασικής λογοτεχνίας.


Μαρκ Τουέιν: Ο Αμερικανός κόμης
μετάφραση: Μαργαρίτα Ζαχαριάδου
επίμετρο: Ελένη Κεχαγιόγλου

Ο νεαρός λόρδος Μπέρκλεϋ αποφασίζει να εγκαταλείψει τους τίτλους ευγενείας του, το επιβλητικό Κάστρο Τσόμλυ στην αγγλική ύπαιθρο και την αριστοκρατική ζωή του και να ταξιδέψει ως κοινός θνητός στην Αμερική, προκειμένου να υπερασπιστεί στην πράξη την πίστη του στην κοινωνική ισότητα. Θα τα καταφέρει να ζήσει όπως οι ανώνυμοι απλοί άνθρωποι; «Ναι, καλά!» απαντά ο πατέρας του, κόμης του Ρόσμορ.

Από την άλλη, ο Μάλμπερρυ Σέλλερς, συνταγματάρχης, νομικός πράκτωρ, μέντιουμ, υπνωτιστής, πνευματικός και θεραπευτής, ένας αλλοπαρμένος εφευρέτης στην Ουάσινγκτον, θα βρεθεί από ένα γύρισμα της τύχης κληρονόμος της κομητείας του Ρόσμορ στην Αγγλία.

Γύρω από αυτούς τους δύο κεντρικούς ήρωες, ο Τουέιν, βαθύς γνώστης της ανθρώπινης φύσης και των αντιφάσεών της, διεισδυτικός παρατηρητής του μεγαλείου του ανθρώπου και της, ταυτόχρονης, μικρότητάς του, στήνει μια ιστορία καταιγιστικού χιούμορ με υπερβολικά κωμικές καταστάσεις και απίστευτα τραγελαφικές συμπτώσεις, που θυμίζει τους Μόντι Πάιθον. Η σατιρική πένα του Τουέιν ξεσπαθώνει στον Αμερικανό κόμη –που μεταφράζεται για πρώτη φορά στην ελληνική γλώσσα– και δεν αφήνει τίποτα όρθιο (πολιτική, θρησκεία, εργατικά συνδικάτα, στερεότυπα και προκαταλήψεις, τις παραδεδομένες πεποιθήσεις της εποχής του, την ανθρώπινη φύση την ίδια), σε ένα μυθιστόρημα που ασχολείται με το ζήτημα της κατασκευασμένης ταυτότητας στις βιομηχανικές κοινωνίες στα τέλη του 19ου αιώνα.

Γράφει η Ελένη Κεχαγιόγλου, στο Επίμετρο του βιβλίου:

«Ο Μαρκ Τουέιν έχει χαρακτηριστεί ως ο Αμερικανός Όμηρος, ο Αμερικανός Θερβάντες, ο Σαίξπηρ της Αμερικής. Όπως και ο Αμερικανός κόμης μάς επιτρέπει να διαπιστώσουμε, ο συγγραφέας του έγινε η φωνή του "νέου κόσμου", που έδωσε τη δυνατότητα στους Ευρωπαίους, αλλά και στους συμπατριώτες του που τον λάτρεψαν, να κατανοήσουν σε βάθος την κοινωνική ζωή και την κουλτούρα της Αμερικής. Πρόσφερε επίσης στους Αμερικανούς τα εργαλεία για να μην αισθάνονται μειονεκτικά απέναντι στον "παλιό κόσμο" επειδή δεν είχαν να επιδείξουν πολιτισμό αιώνων, να νιώθουν περήφανοι για την πρακτικότητα και την επινοητικότητά τους και να έχουν την αυτοπεποίθηση να απορρίψουν ως παρηκμασμένα ορισμένα μοντέλα του τρόπου κοινωνικής οργάνωσης των Ευρωπαίων. Ταυτόχρονα τους βοήθησε να αναγνωρίσουν τους άξεστους τρόπους τους, την αλαζονεία και την άγνοιά τους, τον συντηρητισμό τους, την αντίφαση της κοινωνίας τους που τέθηκε υπέρ της ισότητας αλλά και στην οποία ήταν αποδεκτή η δουλεία, και να μπορούν να αυτοσαρκάζονται, με το χιούμορ ως το μέσο να γίνουν όντως πολιτισμένοι, με την ουσιαστικότερη έννοια της λέξης. Επίσης, κατά εντυπωσιακό τρόπο και με το χαρακτηριστικό του χιούμορ και την πνευματική του σπιρτάδα (το περίφημο wit) ανέδειξε τις προκλήσεις που θα αντιμετώπιζε ο κόσμος τον επόμενο αιώνα, τις δυνατότητες της τεχνολογίας να αλλάξει την ανθρώπινη ζωή με τρόπο συναρπαστικό όσο και τρομακτικό, το πρόβλημα του ιμπεριαλισμού στο όνομα των καλών προθέσεων (ο Αμερικανός κόμης θέλει να αγοράσει τη Σιβηρία στηριζόμενος στην καλή του πρόθεση να δημιουργήσει εκεί την άριστη δημοκρατία που εκείνος ξέρει πώς πρέπει να είναι). Κυρίως, όμως, τον απασχόλησε η υψηλότερη όλων των προκλήσεων, που είναι η πάλη του ανθρώπου να διατηρήσει την ακεραιότητά του όταν βρίσκεται αντιμέτωπος με τους πειρασμούς της εξουσίας, του πλούτου, του κοινωνικού στάτους».