Συνέντευξη Κρίστοφερ Κινγκ: Από την Βιρτζίνια στην Κόνιτσα με «οδηγό» τα κλαρίνα

Στις 11 Ιουλίου ο σπουδαίος εθνομουσικολόγος και βραβευμένος με Grammy παραγωγός Κρίστοφερ Σ. Κινγκ απέκτησε τιμητικά την ελληνική ιθαγένεια. Σε ειδική τελετή που πραγματοποιήθηκε στο Μέγαρο Μαξίμου έδωσε τον όρκο του Ελληνα πολίτη ενώπιον του γενικού γραμματέα Ιθαγένειας Αθανάσιου Μπαλέρμπα, παρουσία του πρωθυπουργού Κυριάκου Μητσοτάκη. Λάτρης της χώρας μας, και ειδικά της Ηπείρου, ο Κρίστοφερ Κινγκ έχει αφοσιωθεί τα τελευταία 10 χρόνια στη μελέτη του ελληνικού δημοτικού τραγουδιού και στη διάσωσή του, ενώ το 2018 εξέδωσε το βιβλίο «Ηπειρώτικο Μοιρολόι: Οδοιπορικό στην αρχαιότερη δημώδη μουσική της Ευρώπης». Η έρευνά του είναι πολύπλευρη και πολυσήμαντη καθώς προσεγγίζει ανθρωποκεντρικά και διαπολιτισμικά την παράδοση του τόπου μας, συλλέγοντας εξαιρετικά ενδιαφέρον πρωτογενές υλικό.

Η αστείρευτη αγάπη του για την Ηπειρο, που προήλθε από την τυχαία επαφή του με την παλιά κόπια ενός μαγικού -κατά τα λεγόμενά του- ελληνικού παραδοσιακού τραγουδιού σε παλαιοπωλείο της Κωνσταντινούπολης, ήταν το έναυσμα γι’ αυτή την ενασχόλησή του. Ως φανατικός συλλέκτης δίσκων γραμμοφώνου, άρχισε να ψάχνει τον έναν δίσκο μετά τον άλλον. «Μου προκαλούσαν μια περίεργη ζάλη, με ωθούσαν σ’ έναν πλήρη ηχητικό αποπροσανατολισμό», γράφει χαρακτηριστικά στο βιβλίο του. «Ενιωθα κάτι να με παρασέρνει, μα δεν έφερνα αντίσταση - δεν μπορούσα να αντισταθώ. [...]

Ηταν μια αναγκαία κάθαρση. Οσο καθόμουν κι άκουγα αυτή τη μουσική, έχασα κάθε αίσθηση του χρόνου. [...] Οι δίσκοι είχαν κάτι πέρα από τον ήχο - μια άγνωστη στόχευση, μια λειτουργία». Κάπως έτσι ξεκίνησε να αναζητά την προέλευση, το νόημα, την ιστορία που κρυβόταν πίσω από κάθε ελληνικό δημοτικό τραγούδι, το οποίο συνδεόταν με την ιστορία, τους ανθρώπους και τη γεωγραφία του κάθε τόπου. Ομως αυτά που του κέντρισαν το ενδιαφέρον περισσότερο και του έκλεψαν την καρδιά προέρχονταν από την Ηπειρο. Τον τόπο που επισκέφτηκε, γνώρισε, αγάπησε και το 2021, έμπλεος εμπειριών και συναισθημάτων, αποφάσισε να κάνει μόνιμο τόπο διαμονής του. Ο λόγος στον Κρίστοφερ Κινγκ

- Πώς νιώθετε ως Ελληνας πολίτης πλέον;
Νιώθω ότι τώρα ολοκληρώθηκα. Σαν να είμαι επιτέλους στο σπίτι μου. Είναι η μεγαλύτερη τιμή που έχω λάβει ποτέ και νιώθω τεράστια ευγνωμοσύνη για τη γενναιοδωρία και την εμπιστοσύνη που μου έδειξαν οι Ελληνες.

- Θα μας εξηγήσετε τι ακριβώς κάνει ένας εθνομουσικολόγος;
Ενας εθνομουσικολόγος χρησιμοποιεί τη μουσική για να καταλάβει και να ερμηνεύσει μέσω αυτής την Ιστορία και τον πολιτισμό ενός τόπου. Η Ιστορία είναι μια διαδικασία σύνθεσης γεγονότων και ο πολιτισμός μια διαδικασία οικειοποίησης. Η μουσική -ειδικά η μουσική που έχει διασωθεί σε δίσκους των 78 στροφών- αποτυπώνει την εθνολογία με έναν σχετικά αμετάβλητο τρόπο. Με το να κατανοούμε την παραδοσιακή μουσική, κατανοούμε την εθνογραφική διαδικασία. Για μένα, ωστόσο, όλα είναι πολύ πιο απλά. Μου αρέσει να λέω ιστορίες μέσω της μουσικής του γραμμοφώνου.

- Tι ακριβώς έχετε σπουδάσει;
Σπούδασα Φιλοσοφία και Θρησκεία, αλλά πάντοτε είχα μια εμμονή με την Ιστορία και τις αφηγηματικές τέχνες, όπως η μουσική και η λογοτεχνία.

- Και τι είναι αυτό που βρίσκετε τόσο ελκυστικό στη δική μας ηπειρώτικη μουσική;
Πώς αποφασίσατε να αφοσιωθείτε σε αυτή τη συγκεκριμένη μουσική; Η μουσική της Ηπείρου είναι ακατέργαστη και αλουστράριστη, όπως η παλιομοδίτικη μουσική της Αμερικής. Μου αρέσει επίσης που αρκετά από τα κομμάτια αυτής της μουσικής έχουν εντελώς ξεχωριστή λειτουργία από τον χορό ή την ακουστική πλευρά.

- Τι είναι η Ηπειρος για εσάς;
Είναι ένας τόπος στον οποίο μπορώ να ζω και να αναπνέω ελεύθερα. Είναι ένας τόπος στον οποίο μπορώ να είμαι ο εαυτός μου και να γράφω, να κάνω έρευνα και να απολαμβάνω τη ζωή.

- Τι είναι το πιο εντυπωσιακό που ανακαλύψατε στη διάρκεια αυτής της διερεύνησης;
Νομίζω ότι το πιο εντυπωσιακό πράγμα που ανακάλυψα είναι ότι στην Κόνιτσα υπάρχει φυσική, χειροπιαστή απόδειξη της διασύνδεσης της παραδοσιακής μουσικής της οροσειράς της Πίνδου και της βαλκανικής μουσικής του Νότου. Αυτό το βλέπεις στην αρχιτεκτονική, στον τρόπο που παίζουν το κλαρίνο και το βιολί οι μουσικοί, στον χορό. Η Κόνιτσα είναι ένα μέρος στο οποίο μπορεί κανείς να κατανοήσει τη λειτουργία της μουσικής και το πώς αυτή σχετίζεται με την ανθρωπότητα. Ολη μέρα στο σπίτι μου, για παράδειγμα, τραγουδούν υπέροχα αηδόνια. Εχω δηλαδή ηπειρώτικη μουσική στην αυλή μου εντελώς δωρεάν!

- Πιστεύετε ότι θα καταφέρει να μείνει ζωντανή η παραδοσιακή μουσική του τόπου μας; Και τι μπορούμε να κάνουμε γι’ αυτό;
Νομίζω πως η μουσική μένει ζωντανή για εκείνους που εκτιμούν τη βαθύτερη λειτουργία της. Αν κάποιος πιστεύει ότι η μουσική δεν έχει τίποτα να του προσφέρει, τότε δεν θα του προσφέρει τίποτα. Εάν κάποιος πιστεύει ότι η μουσική θα του δώσει τα πάντα, τότε θα το κάνει. Νομίζω πως το πιο σημαντικό για εμάς -εμάς, τους Ελληνες!- είναι να φτιάξουμε ένα καλό αρχείο ηχογραφήσεων, όπως έχει κάνει, για παράδειγμα, η Αμερικανική Βιβλιοθήκη του Κογκρέσου, για να διαφυλάξει το μουσικό παρελθόν της και να το κάνει 100% προσβάσιμο σε όλο τον κόσμο. Αυτό εμείς μπορούμε να το κάνουμε με το να αρχειοθετήσουμε, καταρχάς, τις αυθεντικές ηχογραφήσεις, που έχουμε σε δίσκους 78 στροφών, να τις διατηρήσουμε μέσω της σύγχρονης δημοτικής μουσικής και εν συνεχεία να τις ψηφιοποιήσουμε. Αυτό αφενός δίνει υλικό για έρευνα σε μουσικολόγους, κοινωνιολόγους και ιστορικούς, αφετέρου δίνει στους μελλοντικούς μουσικούς το υλικό ώστε να δημιουργήσουν τη δημοτική μουσική της επόμενης γενιάς.

- Ποιοι άλλοι κάνουν σημαντική δουλειά γύρω από την παραδοσιακή μουσική, κατά τη γνώμη σας;
Είναι πάρα πολλοί. Αρκετοί φίλοι μου επίσης αγαπούν αυτή τη μουσική, όπως η Κατερίνα Καφεντζή (Kafka), ο Λάμπρος Λιάβας, ο Παντελής Μπούχαλης, ο Παύλος Τσίμας και κυριολεκτικά εκατοντάδες άλλοι. Ολοι συμβάλλουν με τον τρόπο τους στο να διασωθεί και να αξιοποιηθεί η δημοτική μουσική. Και τους αγαπώ όλους τους φίλους μου.

- Τι είναι η μουσική με δυο λόγια;
H μουσική είναι κάτι ενδιαφέρον που μπορούμε να κάνουμε... με τον αέρα. - Το ηπειρώτικο μοιρολόι τι είναι για εσάς; Είναι η πιο βαθυστόχαστη, λυπητερή, συγκινησιακή έκφραση που κατασκεύασε ποτέ ο άνθρωπος. Ενθαρρύνω τους πάντες να ακούσουν το «Ηπειρώτικο Μοιρολόι» του Αλέξη Ζούμπα.

- Πώς προέκυψε η απόφαση να μετακομίσετε στην Κόνιτσα;
H αγαπημένη μου Κατερίνα Καφεντζή και ο ξάδελφός της Αλέξανδρος Σεργιάννης με βοήθησαν να βρω σπίτι.

- Ηταν εύκολη απόφαση;
Ηταν η καλύτερη απόφαση της ζωής μου.

- Αντιμετωπίσατε δυσκολίες;
Οχι, δεν δυσκολεύτηκα διότι όλοι στην Κόνιτσα, από τον δήμαρχο και τον αντιδήμαρχο μέχρι τον ταχυδρόμο, τον χασάπη, τον μανάβη και τον σπιτονοικοκύρη, όλοι πραγματικά, έκαναν τη μετοίκησή μου σαν κάτι το φυσικό, σαν να μετακόμισα σε ένα σπίτι που ήθελα από πάντα.

- Τι σας λείπει περισσότερο από την Αμερική;
Το τηγανητό κοτόπουλο, το Country ham (σ.σ.: ποικιλία ζαμπόν από τη γενέτειρά του, τη Βιρτζίνια), τα φτηνά, second hand βιβλιοπωλεία και τα καουμπόικα πουκάμισα!

- Τι κάνετε όταν δεν δουλεύετε στην Κόνιτσα;
Γράφω όλη την ώρα. Ερευνώ, διαβάζω, μελετώ. Η Κόνιτσα είναι το τέλειο μέρος γι’ αυτό. Ασχολούμαι επίσης με την κηπουρική. Εχω μια πολύ σταθερή και ευτυχισμένη ζωή εδώ.

- Ποιο είναι το πιο συναρπαστικό κομμάτι της δουλειάς σας;
To πιο συναρπαστικό κομμάτι στην εθνομουσικολογία είναι ότι μένω διαρκώς έκπληκτος με ό,τι ανακαλύπτω. Η παράδοση είναι η απόδειξη ότι τα πάντα διασυνδέονται. Εχω εκπληκτικά ευρήματα για τους δεσμούς ανάμεσα στον χορό και τη μουσική, το φαγητό, την αρχιτεκτονική και τη γεωργία. Και όλα γίνονται ακόμα πιο συναρπαστικά όταν αντιλαμβάνεσαι ότι έχουμε να κάνουμε με πολύπλοκα συστήματα.

- Τι σχέδια έχετε για το μέλλον;
Πρόκειται να πάω μαζί με το γυναικείο πολυφωνικό γκρουπ Ισοκράτισσες στην Αμερική, σε διάφορες σκηνές, τον Οκτώβριο. Οι 8 γυναίκες κι εγώ έχουμε προσκληθεί να δώσουμε παράσταση στο Κέντρο Κένεντι της Ουάσινγκτον. Εκανα επίσης την παραγωγή του πρώτου άλμπουμ για τις Ισοκράτισσες, που θα κυκλοφορήσει από τη Third Man Records του Τζακ Γουάιτ. Ακόμη, τον Σεπτέμβριο θα δώσω μια διάλεξη στο Πανεπιστήμιο Μπέρκλεϊ της Καλιφόρνιας για το Ιδρυμα ΜακΑρθουρ. Θα μιλήσω για τη λεγόμενη «Ιστορική Αμνησία» και πώς αυτή συνδέεται με τη μουσική και το χτίσιμο ενός έθνους. Πρόκειται για ένα θέμα που ανέπτυξα και σε μια σειρά διαλέξεων στην Αθήνα, στη Θεσσαλονίκη και τα Ιωάννινα, που έχει να κάνει με τον ρόλο των Ελληνίδων Εβραίων γυναικών στη δημοτική μουσική. Παράλληλα, δουλεύω πάνω σε δύο μυθιστορήματα, η πλοκή των οποίων εκτυλίσσεται στη Βόρεια Ελλάδα. Τέλος, ελπίζω να καταφέρω να δημιουργήσω ένα κέντρο για τη συλλογή και διάσωση της βαλκανικής μουσικής του Νότου.

- Κουράστηκα μόνο που μου τα είπατε! Διακοπές δεν θα κάνετε σε κάνα ελληνικό νησί το καλοκαίρι;
Είμαι περισσότερο του βουνού παρά της θάλασσας. Μου αρέσει βέβαια η Κρήτη και θα ήθελα να δώσω στα Χανιά μια μουσική διάλεξη - η αλήθεια είναι ότι μου αρέσει πολύ και η ρακή!


Ποιος είναι ο Kρίστοφερ Κίνγκ

Γεννήθηκε το 1971 στη Βιρτζίνια των ΗΠΑ, όπου έζησε μέχρι το 2021. Σπούδασε Φιλοσοφία και Θρησκεία στο Radford University και στο Virginia Tech, αλλά είχε πάντα μια εμμονή με την Ιστορία και τις αφηγηματικές τέχνες, όπως η μουσική και η λογοτεχνία. Εχει επιμεληθεί, επεξεργαστεί και εκδώσει πολλές μουσικές ανθολογίες, κατά βάση προπολεμικής μουσικής. Το 2001 βραβεύτηκε με Grammy για τη δουλειά του ως μουσικού παραγωγού, ενώ στη συνέχεια έλαβε άλλες πέντε υποψηφιότητες για το ίδιο βραβείο. Γράφει τακτικά στο «Paris Review» και στο «Oxford American». Το 2018 εξέδωσε από τις εκδόσεις ΔΩΜΑ το βιβλίο «Ηπειρώτικο Μοιρολόι: Οδοιπορικό στην αρχαιότερη δημώδη μουσική της Ευρώπης (Lament from Epirus: An Odyssey into Europe’s Old Surviving Folk Music).