Νίκος Βαγιονάκης: Ο σκηνοθέτης που έκανε τα κλασικά μόδα
Στο θέατρο Μικρός Κεραμεικός παρουσιάζεται το βιωματικό έργο του Γκυ Ντε Μωπασσάν «PARANOIA» σε σκηνοθεσία – ερμηνεία Νικόλα Βαγιονάκη
Συνέντευξη στην Τίνα Μανδηλαρά
Αφού έχει αναμετρηθεί με σπουδαία κλασικά κείμενα και με θητεία στα θέατρα του εξωτερικού ο Νικόλας Βαγιονάκης αναμετράται με την «Paranoia» του Ντε Μωπασσάν.
-Έχει κανείς την αίσθηση ότι τα έργα που επιλέγεις πάντα απηχούν σημεία του σήμερα..
Για να μιλήσω ειλικρινά, πιστεύω βαθιά ότι η προσωπική ταυτότητα είναι ανεπηρέαστη από τάσεις, καταστάσεις και συμβάσεις. Γι αυτό και η επιλογή μου να ανεβάσω το βιωματικό έργο του Γκυ Ντε Μωπασσάν “Paranoia” είναι μια έντιμη κατάθεση. Χωρίς καμία έπαρση θεωρώ ότι δεν υπάρχει τίποτα τυχαίο στο έργο αυτό: είναι μια δουλειά τρισδιάστατη στην προσέγγιση ενός κειμένου από πολιτική, φιλοσοφική και κοινωνική πλευρά. Κυρίως όμως σε αυτή την επιλογή ανιχνεύεται το προσωπικό, δικό μου πάντρεμα με αυτό του συγγραφέα με όλο, πάντα, το σεβασμό προς το κείμενο. Πολλές φορές με ρωτάνε αν έχω κάνει διασκευή και η απάντησή μου είναι ότι δεν μπορώ να θεωρώ τον εαυτό μου κάπηλο. Διασκευή που και σε ποιον; Στους γίγαντες; Με κανέναν τρόπο. Απλώς, προτείνω κάποια κείμενα, τα οποία δουλεύω με εξωστρέφεια καθώς φροντίζω να εστιάζω στα εξωτερικά στοιχεία του έργου, τα πλέον σημαντικά, χωρίς, όμως, καμία ασάφεια. Γιατί αν δεν έχει ασάφεια ο δημιουργός, δεν έχει ούτε το κοινό. Κυρίως, όμως, χωρίς κανένα εφέ με αγάπη για την ουσία.
-Είναι πάντως σημαντικό ότι δεν φοβάσαι να αναμετρηθείς με κλασικά, ενίοτε μνημειώδη κείμενα, όπως αυτό του Μοπασάν…
Σίγουρα δεν πρόκειται για τυχαία επιλογή: Ουγκώ, Κάφκα, Έντγκαρ Άλαν Πόε, Κλάους Μαν και τώρα ο μέγιστος Γκυ Ντε Μωπασσάν και το έργο του “Paranoia”, το οποίο έχει ένα τρομερό εξπρεσιονισμό αλλά και μια ατμόσφαιρα μοναδική, στα όρια του γκροτέσκ. Πρόκειται για μια δική μου ανάγνωση καθώς προσπαθώ να δω την προσωπικότητα που κρύβεται πίσω από το ρεαλιστικό αυτό κείμενο. Γιατί μέσα από τον πόνο, την υπαρξιακή κρίση και την αγωνία βγαίνει κάτι εξωπραγματικό. Αρκεί να σκεφτείς ότι ο Γκι Ντε Μοπασάν βρίσκεται στο τελευταίο στάδιο της σύφιλης αφού τότε δεν υπήρχε πενικιλίνη, ήταν μια πραγματική πανδημία και να σκεφτείς πόσοι καλλιτέχνες είχαν επηρεαστεί τότε από αυτή τη συνθήκη ως φορείς αυτής της αρρώστιας. Δεν είναι τυχαίο ότι είναι μια ασθένεια που έφτασε να διαμορφώσει ένα ολόκληρο καλλιτεχνικό κίνημα. Από αυτή έφυγε τελικά ο Μωπασάν παλεύοντας για χρόνια και φτάνοντας να νοσηλευτεί ταυτόχρονα σε σωφρονιστικό ίδρυμα, ύστερα από μια απόπειρα αυτοκτονίας. Παρ’όλα αυτά όμως ενώ ήξερε συνειδητά, μέσα στις παραισθήσεις που προκαλούσε η ασθένεια, τι του συμβαίνει, φτάνει να στρέφεται κατά των ισχυρών και υπερασπίζεται τους αδύναμους, τις πόρνες, την εργατική τάξη. Σε αυτές τις αναλαμπές, ανάμεσα στις κρίσεις, εμφανίζει λοιπόν μια εξαίσια διαύγεια και μια μεγάλη ενσυναίσθηση. Λέει, μάλιστα χαρακτηριστικά, σε αυτό το πολυεπίπεδο κείμενο “Φοβάμαι τον φόβο γιατί φοβάμαι τον εαυτό μου, μα πάνω από όλα φοβάμαι τη σύγχυση μου”.
-Εσένα τι σε ιντρίγκαρε σε αυτό το κείμενο;
Είναι ένα φιλοσοφικό κείμενο που καταδεικνύει πόσο άριστος ψυχολόγος ήταν ο συγγραφέας του. Ωστόσο, πέρα από αυτή την ιστορία, βλέπω και έναν αναποδογυρισμένο καθρέφτη της κοινωνίας: τελικά ποιος βρίσκεται σε παράκρουση ο ίδιος ο συγγραφέας ως υποκείμενο ή μια κοινωνία σαθρή, βρόμικη, σε τέλμα, εν τέλει σάπια, που είναι σε τέτοια δυσμορφική κατάσταση που κάνει τους ανθρώπους τέρατα.
-Μπορούμε, δηλαδή, να πούμε ότι είναι, με μια έννοια, ένα επίκαιρο έργο;
Μα αυτοί οι άνθρωποι φαίνεται ότι είναι πριν από την εποχή τους, μέσα στην εποχή τους και μετά την εποχή τους! Δυστυχώς η ιστορία επαναλαμβάνεται. Ο κόσμος ξεχνάει. Και επιστρέφουμε πάντα στα πιο μελανά κομμάτια της ιστορίας.
-Πιστεύεις τελικά ότι ο Γκυ Ντε Μοπασάν, όπως πολλοί κλασικοί συγγραφείς, είναι ένας μοντέρνος συγγραφέως;
Είναι πολύ μοντέρνος και συνάμα πολύ τραγικός. Εξου και ότι το κείμενο και η ερμηνεία που επιλέγω είναι γροθιά στο στομάχι. Δεν χαρίζεται. Γι αυτό το έχω ονομάσει τραγωδία παραλογισμού, με τη μεταφορική έννοια της τραγωδίας. Το κείμενό του, όπως όλα τα κλασικά κείμενα, απεχθάνονται το μελόδραμα που είναι πιο εύπεπτο γιατί είναι έξω από την ουσία. Είναι σαν μια σοφτ ταινία. Ενώ εδώ μιλάμε για ακραία αισθήματα και καταστάσεις τα οποία εισπράττει ο κόσμος με πόνο, με τρόμο αλλά και με ταύτιση. Ζώντας, δυστυχώς, σε μια εποχή που οι άνθρωποι έχουν πολλές ψυχώσεις είναι εύλογο να βρουν εδώ πολλά στοιχεία του εαυτού τους. Είναι ένα έργο που αποκαλύπτει τους δαίμονες αλλά και την υπέρβαση που μπορούμε να κάνουμε στο βαθμό που είμαστε όλοι ταυτόχρονα φίλοι και εχθροί του εαυτού μας. Γιατί το δύσκολο είναι να υπερβείς και να ξεπεράσεις αυτές τις καταστάσεις. Όπως συμβαίνει πάντα στην τραγωδία, μετά το δράμα ακολουθεί η κάθαρση, έρχεται η λύτρωση.
-Γιατί η τραγωδία έχει τον δικό της τρόπο να ξεκαθαρίζει τα πράγματα, έτσι δεν είναι;
Ναι, γιατί στο έργο έρχεται η κάθαρση. Η απόπειρα αυτοκτονίας είναι λύτρωση για τον Μωπασάν γιατί δεν έχει άλλη επιλογή. Μπορεί να φαίνεται περίεργο αλλά πολλές φορές ο θάνατος μπορεί να είναι σωτήριος και όχι απλή καταδίκη. Για όλους αυτούς τους λόγους, νομίζω ότι είναι η πιο σημαντική και εσωτερική δουλειά που έχω κάνει. Και αν κρίνω από την ανταπόκριση του κόσμου το στοίχημα φαίνεται να κερδίζεται. Και αυτό μου δίνει μεγάλη χαρά.
-Πόσο, όμως, μεγάλο είναι το τίμημα για έναν καλλιτέχνη που, όπως εσύ, φαίνεται να τα δίνει όλα;
Κλείσιμο
Δεν το βλέπω έτσι. Ο κόπος και η προσπάθεια είναι το πρώτο στάδιο. Αν νιώθεις την ανάγκη αφύπνισης, που είναι το θέατρο και που είναι διαφορετική από τη διασκέδαση, το να ανεβάζεις ένα τέτοιο έργο, σου δίνει πληρότητα. Σκοπός του θεάτρου είναι να σε κινητοποιεί ψυχικά καθώς δεν κάνει διάλεξη, ούτε αυτός είναι σκοπός του. Όσοι νοήμονες προσέλθετε. Αυτή είναι η ουσία και ο λόγος ύπαρξης του: το ότι καταγράφει τη ζωή με έναν τρόπο πολύ έντονο, κομβικό και διεισδυτικό. Βέβαια από ένα σημείο και ύστερα είναι το θέμα σε τι χέρια πέφτει κάθε έργο και τι αντιλαμβάνεται ο καθένας από αυτό. Προσωπικά σέβομαι και εκτιμώ τους καλλιτέχνες, οι οποίοι βγαίνοντας πολλές φορές και έξω από τις νόρμες, μπορούν και προτείνουν κάτι αυθεντικό. Όταν βλέπεις, Σαίξπηρ, για παράδειγμα αναρωτιέσαι τι μπορεί να προσθέσει ο κάθε δημιουργός, αν το κακοποιεί ή όχι. Γι αυτό το να βρίσκει τη λάβα, το μυστήριο, τις ρίζες αυτού του έργου είναι σχεδόν μονόδρομος. Αλλιώς δεν έχει νόημα να ανεβάζει κάποιο έργο.
-Εχεις ζήσει σε μεγάλες πόλεις και έχεις ανεβάσει με επιτυχία έργα στο εξωτερικό, όπως σε Νέα Υόρκη και Λονδίνο. Τι σε κάνει να επιστρέφεις πίσω στην Ελλάδα;
Είναι επιλογή όπως και αυτά που κάνω εδώ, γιατί θα μπορούσα να κάνω άλλα έργα. Γιατί, παρότι έχω γνωριμίες και ξέρω πως λειτουργούν τα πράγματα εδώ, δεν επωφελήθηκα των γνωριμιών μου, ήθελα να είμαι αφίμωτος. Να είμαι ελεύθερος γιατί όπως ξέρεις από τις παραστάσεις μου έχουν κάτι πολύ ειλικρινές και αυθεντικό. Είναι σαν να κοιτάς τους ανθρώπους κατάματα . Και θέλω να κάνω θέατρο πάντα με εντιμότητα, βαρύτητα αλλά και συνενοχή.
-Τι κρατάς από τον Μωπασάν που θα το κουβαλάς για πάντα και αφότου ολοκληρωθεί ο κύκλος των παραστάσεων ;
Κατ αρχας κρατάω και χαίρομαι το ότι κατάφερα να ανταπεξέλθω καλλιτεχνικά, το ότι μπορώ και διατηρώ την τεχνική μου μετά από πολλή μελέτη, καλλιέργεια και προσπάθεια. Και φυσικά δεν είναι ποτέ τυχαία η επιλογή μου αφού πρόκειται για δημιουργούς που με κάνουν να προχωράω, να σκέφτομαι και αν θες να κατανοώ. Γιατί δεν κρίνουμε μόνο, υπάρχει και θέμα κατανόησης ακόμα και σε πράγματα που δεν συμφωνείς. Με απασχολεί αυτό, όπως πως μπορούν κάποια πράγματα να αλλάξουν στο θέατρο γι αυτό και φροντίζω να προσθέτω νέους κώδικες, κινησιολογικούς και άλλους χωρίς να μου αρέσει να οριοθετώ αυτό που κάνω. Απλώς ο λόγος και η κίνηση είναι για μένα δυο τεράστια εργαλεία.
-Είναι, πάντως, σημαντικό ότι έχεις καταφέρει να εφεύρεις μια δική σου θεατρική γλώσσα.
Είναι πολύ σημαντικό για μένα γιατί με ενθουσιάζουν στο θέατρο άνθρωποι που έχουν μια οντότητα προσωπική και πνευματική, όπως ο Τερζόπουλος. Αντιθέτως, δεν μου αρέσουν παραστάσεις που είναι σαν να πρόκειται για συλλέκτες ιδεών. Υπάρχουν πολλοί αντιγραφείς αλλά το αυθεντικό ποτέ δεν αντιγράφεται και νομίζω ότι το κοινό ποτέ δεν μπορεί να είναι συνένοχο σε αυτό το έγκλημα.
-Αφού ολοκληρωθεί ο κύκλος αυτών των παραστάσεων, ποιο είναι το επόμενο βήμα;
Κοίταξε, ζω τόσο με το παρόν και το γεύομαι τόσο που, παρότι έχω στο μυαλό μου πολλά, με απασχολεί αυτή η τωρινή δουλειά και αυτά που συμβαίνουν τώρα στη ζωή μου γιατί αυτή είναι η αλήθεια μου. Τα άλλα είναι σε επίπεδο θεωρητικό. Αυτό που προσπαθώ, τόσο στο θέατρο όσο και στη ζωή μου είναι να μην κάνω τίποτα προβλέψιμο. Θέλω να προκαλώ τα γεγονότα αλλά και να εκπλήσσομαι από αυτά. Μου αρέσει να με ξαφνιάζει η ζωή και από ιδιοσυγκρασία, ίσως και ως υποδομή, δεν έχω τίποτα προσχεδιασμένο. Αυτή η έκπληξη είναι ευτυχία για μένα.
Η «Paranoia» του Γκυ ντε Μωπασσάν σε παγκόσμια πρώτη στο Θέατρο «Μικρός Κεραμεικός»
Στο θέατρο Μικρός Κεραμεικός θα παρουσιαστεί από την 1η Φεβρουαρίου το βιωματικό έργο του Γκυ Ντε Μωπασσάν ‘’PARANOIA’’σε σκηνοθεσία- ερμηνεία Νικόλα Βαγιονάκη.
Ένα έργο που παρουσιάζεται για πρώτη φορά παγκοσμίως, σαν μια Τραγωδία Παραλογισμού, σε δραματουργική επιμέλεια Νικόλα Βαγιονάκη και Μιράντας Βατικιώτη.
Ο Γκυ Ντε Μωπασσάν 1850 -1893 θεωρείται μέχρι σήμερα ο μεγαλύτερος διηγηματογράφος της Γαλλίας.
Την εποχή που έγραψε το PARANOIA, ο Μωπασσάν, είχε ήδη προσβληθεί από σύφιλη (Μάστιγα μη θεραπεύσιμη εκείνη την εποχή) και αναγνώριζε πάνω του, τα σημάδια της αρρώστιας που εξελισσόταν. Μέρος των συμπτωμάτων είχε να κάνει με την βαθμιαία καταβύθιση στην ψύχωση που σιγά σιγά τον κυρίευε μέσα από αυξανόμενο άγχος και παραισθήσεις. Καταλήγει σε ένα κρεσέντο παράνοιας, καθώς η προσωπικότητα του μοιάζει να έχει αποδομηθεί και καταρρεύσει ολοσχερώς.
Εκτός των άλλων, ο Μωπασσάν μοιάζει να αμφισβητεί ολόκληρο το οικοδόμημα του διαφωτισμού , έχοντας μια διάθεση να διατυπώσει αμφιβολίες και να ασκήσει κριτική. Ο πόλεμος κατά της Πρωσίας από την αυτοκρατορική Γαλλία και ο φανατικός πατριωτισμός δημιουργούν τρόμο στον Μωπασσάν, που θα ταχθεί με τους περιθωριακούς, τους επαναστάτες, και τις πόρνες.
Η φρενήρης πορεία του συγγραφέα, μοιράζεται ανάμεσα σε γράψιμο, ναρκωτικά και έρωτα. Η αντίστροφη μέτρηση έχει αρχίσει και θα επιφέρει τον θάνατο.
Ο Μωπασσάν δε χαρίζεται κανενός. Κοιτάζει την ανθρωπινή ράτσα κατάματα. Με παραστάτες τον Φλομπερ και τον Μπαλζακ, αποδεικνύεται μέσα από τα έργα του και ένας διορατικός ψυχολόγος.
Στο βιωματικό διήγημα το υποκείμενο αδυνατεί να αναγνωρίσει τον διαλυμένο και κατεστραμμένο του εαυτό, που έχει απορροφηθεί εντελώς από τον καταπιόνα της ψυχασθένειας.
Ο Μωπασσάν, έκανε απόπειρα αυτοκτονίας και πέθανε λίγο αργότερα σε ένα σωφρονιστικό ίδρυμα.
ΗΜΕΡΕΣ ΚΑΙ ΩΡΕΣ ΠΑΡΑΣΤΑΣΕΩΝ:
Κάθε Σάββατο στις 21:30 και κάθε Κυριακή στις 18:30
ΤΙΜΕΣ ΕΙΣΙΤΗΡΙΩΝ:
Early Bird 10€ (για αγορές έως και 15/01)
Προπώληση 13€
Ταμείο 15€
Ανέργων, ΑμεΑ, άνω των 65 ετών 10€ *
Ατέλεια 5€ * * Η αγορά γίνεται μόνο από το ταμείο του θεάτρου
Με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Νερού στις 22/3, την Παγκόσμια Ημέρα Δασών στις 21/3, και την Ημέρα της Αρκούδας στις 23/3 φροντίζουμε για κάθε πολύτιμη σταγόνα νερού και διαφυλάσσουμε την αγνότητα του φυσικού περιβάλλοντος.
