Φυσικό αέριο: Η «εξαίρεση» που πέτυχε η Ελλάδα στο deal της ΕΕ για κόφτη 15%

Στις γωνίες του τριγώνου «Ευρωπαϊκή Ένωση - αγορές- Ρωσία» βρίσκεται η απάντηση του νέου ράλι στις τιμές φυσικού αερίου και ηλεκτρικού ρεύματος που καταγράφηκε χθες, μολονότι στις Βρυξέλλες επήλθε γρήγορα πολιτική συμφωνία μεταξύ των 27 κρατών-μελών για «ψαλίδι» 15% σε εθελοντική βάση στην κατανάλωση φυσικού αερίου, από 1ης Αυγούστου έως 31 Μαρτίου του 2023.

Ρεκόρ στις τιμές

Παρότι τα ευρωπαϊκά κράτη ομονόησαν και στην μετατροπή του εθελοντικού χαρακτήρα του μέτρου σε υποχρεωτικό σε περίπτωση έλλειψης ή πολύ υψηλής ζήτησης φυσικού αερίου το φετινό χειμώνα, εντούτοις η κίνηση της Gazprom να θέσει σε εφαρμογή τον αγωγό Nord Stream1 με μειωμένη ροή, δηλαδή στο 20% των δυνατοτήτων του με την επανεκκίνησή του μετά τις εργασίες συντήρησης, έχει «βάλει φωτιά» στις τιμές των ορυκτών καυσίμων.

Συγκεκριμένα, στα 214 ευρώ ανά MWh, την ακριβότερη τιμή όλων των εποχών, «εκτινάχτηκε» χθες το φυσικό αέριο στην ευρωπαϊκή αγορά κι ενώ δεν έχει διακοπεί -ακόμη κατά τις Βρυξέλλες- παντελώς η προμήθεια με ρωσικό φυσικό αέριο προς την Ευρώπη. Για αρκετούς αναλυτές, το χθεσινό «μαύρο ρεκόρ» προεξοφλεί το οριστικό κλείσιμο της στρόφιγγας από πλευράς της Μόσχας, τη στιγμή που τα διαθέσιμα αποθέματα σε υγροποιημένο φυσικό αέριο (LNG) είναι οριοθετημένα, λόγω της υψηλής ζήτησης και των μακροχρόνιων συμβολαίων, όπως επίσης και επιμέρους προβλημάτων που εμφανίστηκαν στους τερματικούς σταθμούς των ΗΠΑ και της Αυστραλίας.

Ήδη, άλλωστε, οι ΗΠΑ έχουν αποστείλει προς την Ευρώπη το 71% του υγροποιημένου φυσικού αερίου που εξήγαγαν το πρώτο εξάμηνο του 2022, ενώ ο παγκόσμιος ανταγωνισμός για την εξασφάλισή LNG έχει υπερβεί κάθε όριο λόγω της εκρηκτικής ζήτησης, αφήνοντας εκτός αναδυόμενες οικονομίες, όπως το Πακιστάν, η Ινδία και η Αργεντινή, χωρίς κανείς να μπορεί να προδικάσει ότι τελικά αυτές οι χώρες δεν θα στραφούν – εξαιτίας της έλλειψης – προς τη Ρωσία.

Πάντως, όσο η Ρωσία θα μειώνει την προσφορά, τόσο οι τιμές θα εκτοξεύονται (με το φυσικό αέριο να καταγράφει χθες τέτοιο ρεκόρ από το 2008), καθώς ο περιορισμός της ροής από πλευράς της Μόσχας θα κορυφώνεται μήνα με τον μήνα, όπως εκτιμάται, προκειμένου να προκαλούνται εσωτερικοί τριγμοί στις ευρωπαϊκές κοινωνίες και συνακόλουθα στις ηγεσίες τους.

Στα καλά νέα της χθεσινής ημέρας εντάσσεται και ο ρυθμός παραγωγής και εξαγωγής υγροποιημένου φυσικού αερίου από πλευράς των ΗΠΑ, καθώς αποδείχθηκε εντονότερος από το αναμενόμενο κατά το πρώτο εξάμηνο του 2021, ανοίγοντας παράθυρο για αμερικανική ενεργειακή στήριξη προς την Ευρώπη στο ίδιο επίπεδο και κατά το δεύτερο εξάμηνο του 2022, οπότε και αναμένεται να επικρατήσουν χαμηλές θερμοκρασίες λόγω του χειμώνα, στη Γηραιά Ήπειρο. Σε αυτήν την προοπτική, αν δηλαδή η εισαγωγή LNG από τις ΗΠΑ παραμείνει στα μέχρι τώρα γνωστά επίπεδα, τότε η Ευρώπη θα εισάγει συνολικά 45 δισ κυβικά μέτρα από την άλλη πλευρά του Ατλαντικού, ισοσκελίζοντας σχεδόν το ενεργειακό έλλειμμα της ΕΕ για τον επερχόμενο χειμώνα.

Την ίδια ώρα, ο «ενεργειακός πόλεμος» επί ευρωπαϊκού εδάφους συμπαρασύρει τις τιμές του φυσικού αερίου παγκοσμίως εξαιτίας και των κλιματολογικών συνθηκών, καθώς ο καύσωνας που πλήττει τις ΗΠΑ έχει ως αποτέλεσμα την αύξηση κατά 10% της ενεργειακής ζήτησης το φετινό Ιούλιο σε σχέση με την αντίστοιχη περίοδο το 2021, δημιουργώντας επιπρόσθετους πονοκεφάλους στις δυτικές ηγεσίες ως προς τα ποσοστά ενεργειακής επάρκειας.

Η έλλειψη εναλλακτικών λύσεων στο πεδίο της ενέργειας κλιμάκωσε χθες και την τιμή του ηλεκτρικού ρεύματος, αφού η τιμή του άγγιξε νέο υψηλό στο Χρηματιστήριο, λόγω της αυξημένης ζήτησης, της μειωμένης παραγωγής από τις ανανεώσιμες πηγές και μαζί την αύξηση των τιμών του φυσικού αερίου, παρά την αυξημένη, επίσης, συμμετοχή των λιγνιτικών μονάδων. Στην κατεύθυνση αυτή, η μέση τιμή του ρεύματος για τη σημερινή ημέρα ανέρχεται στα 473,93 ευρώ ανά μεγαβατώρα, με τη μέγιστη στα 650 ευρώ και την ελάχιστη στα 267,05. Σημειώνεται ωστόσο, ότι οι ηλεκτροπαραγωγοί δεν εισπράττουν τις τιμές, όπως αυτές διαμορφώνονται τελικά στο Χρηματιστήριο, αλλά αποζημιώνονται με βάση το πλαφόν που έχει επιβάλει η κυβέρνηση ανά τεχνολογία παραγωγής.

Παρά την ανιούσα στις τιμές φυσικού αερίου και ηλεκτρικού διεθνώς, η Πρόεδρος της Κομισιόν, Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν χαιρέτησε χθες την πολιτική συμφωνία των 27 κρατών -μελών για εθελοντικό ψαλίδι 15% στη χρήση φυσικού αερίου από τον επόμενο μήνα, επιλέγοντας να σηκώσει τους τόνους κατά του Ρώσου Προέδρου, Βλαντιμίρ Πούτιν.

«Ενεργειακός εκβιασμός του Πούτιν»

Σχολιάζοντας τη συμφωνία, η Πρόεδρος της Επιτροπής περιέγραψε πως «η ΕΕ έκανε ένα αποφασιστικό βήμα για την αντιμετώπιση της απειλής πλήρους διακοπής του εφοδιασμού με φυσικό αέριο από τον Πούτιν», ενώ αναφέρθηκε ειδικά στη «δυνατότητα κήρυξης συναγερμού (σ.σ. EU alert) σε επίπεδο ΕΕ που επιφέρει υποχρεωτικές μειώσεις της κατανάλωσης φυσικού αερίου σε όλα τα κράτη μέλη», συναγερμός ο οποίος κατά την κ. φον ντερ Λάιεν «αποτελεί ισχυρό μήνυμα ότι η ΕΕ θα κάνει ό,τι είναι απαραίτητο για να διασφαλίσει την ασφάλεια του εφοδιασμού της και για να προστατεύσει τους καταναλωτές της, είτε πρόκειται για νοικοκυριά είτε για τη βιομηχανία».

«Μέσω της κοινής δράσης για τη μείωση της ζήτησης αερίου, λαμβάνοντας υπόψη όλες τις σχετικές εθνικές ιδιαιτερότητες, η ΕΕ έθεσε τα ισχυρά θεμέλια για την απαραίτητη αλληλεγγύη μεταξύ των κρατών μελών έναντι του ενεργειακού εκβιασμού του Πούτιν» τόνισε χαρακτηριστικά η Πρόεδρος της Κομισιόν, συμπληρώνοντας πως «η ανακοίνωση της Gazprom ότι μειώνει περαιτέρω τις παραδόσεις φυσικού αερίου στην Ευρώπη μέσω του αγωγού Nord Stream 1, χωρίς βάσιμο τεχνικό λόγο, καταδεικνύει περαιτέρω την αναξιοπιστία της Ρωσίας ως προμηθευτή ενέργειας».

Ολονύκτιο παζάρι

Παρότι η πολιτική συμφωνία μεταξύ των 27 Υπουργών Ενέργειας της ΕΕ συνοδεύτηκε από ένα σχόλιο «αποσυμπίεσης» από πλευράς της Τσεχικής Προεδρίας στο Twitter, το οποίο επισήμανε πως «δεν επρόκειτο τελικά για Mission Impossible! Οι υπουργοί κατέληξαν σε πολιτική συμφωνία για τη μείωση της ζήτησης για φυσικό αέριο πριν από τον ερχόμενο χειμώνα», στην πραγματικότητα, ωστόσο, η πολιτική συμφωνία επετεύχθη μετά από ένα ολονύχτιο παζάρι από πλευράς των μόνιμων αντιπροσώπων και με αρκετές εξαιρέσεις, ώστε να καμφθούν όλες οι επιμέρους ενστάσεις -πλην αυτών της Ουγγαρίας- αλλά και να ληφθούν υπόψη γεωγραφικές και άλλες, δομικές ιδιαιτερότητες του συστήματος.

«Διμερή συμβόλαια αλληλεγγύης»

Ως λιγότερο ικανοποιημένη όλων εμφανίζεται μάλλον η Γερμανία, καθώς ο Αντιπρόεδρος των Χριστιανοδημοκρατών (CDU) δήλωσε πως «είναι ένα σημαντικό βήμα ο μέχρι στιγμής συμβιβασμός, γιατί μόνο με ευρωπαϊκή αλληλεγγύη μπορούμε να αντιμετωπίσουμε αυτή την κρίση. Ωστόσο δεν είναι αρκετός. Η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη μπορεί να υλοποιηθεί μόνο αν προχωρήσουμε σε διμερή συμβόλαια αλληλεγγύης ανάμεσα στα μεμονωμένα κράτη-μέλη», στη σύναψη των οποίων έχει επιδοθεί το τελευταίο διάστημα το Βερολίνο, με πρώτο εταίρο την Αυστρία. Υπό αυτή την προοπτική, ο ίδιος πρότεινε μια διμερή ενεργειακή συμφωνία Γερμανίας – Γαλλίας (εφικτή, όπως είπε, κατά τη Συνθήκη του Άαχεν), δεδομένου ότι το Παρίσι εξαρτάται ευθέως από τις ποσότητες φυσικού αερίου που καταφθάνουν μέσω της γειτονικής χώρας, από τη Ρωσία.

Ταυτόχρονα, με περισσότερες ενστάσεις εμφανίστηκαν 12 συνολικά χώρες με προεξάρχοντα τον ευρωπαϊκό Νότο, με αποτέλεσμα να γίνουν δεκτές σειρά από εξαιρέσεις, ώστε να βγει στο τέλος της συνεδρίασης «λευκός καπνός».

Αναλυτικά, στο σώμα των εξαιρέσεων περιλαμβάνεται ότι:

• Τα κράτη μέλη που δεν είναι διασυνδεδεμένα με δίκτυα φυσικού αερίου άλλων κρατών μελών εξαιρούνται από τις υποχρεωτικές μειώσεις φυσικού αερίου καθώς δεν θα μπορούν να απελευθερώσουν σημαντικούς όγκους φυσικού αερίου προς όφελος άλλων κρατών μελών.
• Τα κράτη μέλη των οποίων τα δίκτυα ηλεκτρικής ενέργειας δεν είναι συγχρονισμένα με το ευρωπαϊκό σύστημα ηλεκτρικής ενέργειας και εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το αέριο για την παραγωγή ηλεκτρικής ενέργειας εξαιρούνται επίσης, προκειμένου να αποφευχθεί ο κίνδυνος κρίσης εφοδιασμού με ηλεκτρική ενέργεια.
• Τα κράτη μέλη μπορούν να ζητήσουν παρέκκλιση για να προσαρμόσουν τις υποχρεώσεις τους για μείωση της ζήτησης εάν έχουν περιορισμένες διασυνδέσεις με άλλα κράτη μέλη και μπορούν να αποδείξουν ότι οι εξαγωγικές ικανότητες διασύνδεσης ή η εγχώρια υποδομή LNG τους χρησιμοποιούνται για την ανακατεύθυνση φυσικού αερίου σε άλλα κράτη μέλη στο έπακρο.
• Τα κράτη μέλη μπορούν επίσης να ζητήσουν παρέκκλιση εάν έχουν υπερβεί τους στόχους πλήρωσης αποθήκευσης αερίου, εάν εξαρτώνται σε μεγάλο βαθμό από το αέριο ως πρώτη ύλη για κρίσιμες βιομηχανίες ή εάν η κατανάλωση αερίου τους έχει αυξηθεί τουλάχιστον κατά 8% το περασμένο έτος σε σύγκριση με τον μέσο όρο της τελευταίας πενταετίας.

«Πέρασε» η ελληνική εξαίρεση

Ικανοποίηση μετά τη χθεσινή διαπραγματευτική μάχη επικρατεί και στην ελληνική αντιπροσωπεία με επικεφαλής τον Υπουργό Ενέργειας και Περιβάλλοντος, Κώστα Σκρέκα, καθώς πέτυχε την εξαίρεση που ζητούσε για τον υπολογισμό της μείωσης στην κατανάλωση φυσικού αερίου, ενώ στην ίδια συνεδρίαση Γερμανία, Γαλλία, Ισπανία, Ιταλία, Ρουμανία και Κύπρος δήλωσαν ότι στηρίζουν την πρόταση της Ελλάδας για να ξεκινήσει η συζήτηση για ένα νέο πανευρωπαϊκό μοντέλο στην αγορά ηλεκτρικής ενέργειας.

Σύμφωνα με την ενημέρωση του Υπουργείου Περιβάλλοντος, η ελληνική πλευρά ζήτησε και πέτυχε να περιληφθεί στο κείμενο η πρόβλεψη που, κατ' εξαίρεση στο άρθρο 2 και στο άρθρο 5, επιτρέπει τον υπολογισμό της μείωσης κατανάλωσης φυσικού αερίου σε σχέση, όχι με τον μέσο όρο της τελευταίας πενταετίας, αλλά συγκρινόμενο με την προηγούμενη χρονιά.

Επιπλέον, η Ελλάδα, μαζί με την Ισπανία, την Ιταλία και την Πορτογαλία, πέτυχαν να συμπεριληφθεί διάταξη με την οποία, σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης στον τομέα της παραγωγής ηλεκτρικής ενέργειας, μπορούν να εξαιρεθούν από τον υπολογισμό οι ποσότητες φυσικού αερίου που χρησιμοποιούνται από μονάδες ηλεκτροπαραγωγής, κρίσιμες για την ευστάθεια του συστήματος.

Παράλληλα, στην αιτιολογική σκέψη γίνεται σαφής αναφορά στη διερεύνηση - από πλευράς Ευρωπαϊκής Επιτροπής - της σκοπιμότητας εισαγωγής προσωρινών ανώτατων ορίων τιμών στο φυσικό αέριο (gas price caps), για τη βελτιστοποίηση της λειτουργίας της ευρωπαϊκής αγοράς ηλεκτρικής ενέργειας, όπως είχε προτείνει ο Έλληνας πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, σε προηγούμενο ευρωπαϊκό συμβούλιο αρχηγών.

Αποτιμώντας τη συμφωνία, αυτή «στέλνει ένα ισχυρό και αποφασιστικό μήνυμα ενότητας και αλληλεγγύης της Ε.Ε. απέναντι στους ρωσικούς εκβιασμούς. Καταλήξαμε, σήμερα (σ.σ. χθες), σε έναν κανονισμό που εξετάζει τις ιδιαίτερες συνθήκες της κάθε χώρας και εξυπηρετεί πρωταρχικό στόχο της Ε.Ε., αυτόν της μείωσης της εξάρτησης από το ρωσικό φυσικό αέριο, με τρόπο που να μη θέτει σε κίνδυνο την κοινωνική συνοχή και την παραγωγική βάση της Ευρώπης», ανέφερε σχετικά ο κ. Σκρέκας.

Ο ίδιος παρουσίασε κατά τη συνεδρίαση την πρόταση που κατέθεσε ο πρωθυπουργός, Κυριάκος Μητσοτάκης, στην Πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Επιτροπής με επιστολή του, για τη δημιουργία ενός εθελοντικού μηχανισμού, μέσω του οποίου θα αποζημιώνονται οι βιομηχανικοί καταναλωτές για τη μείωση στη χρήση φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας.

Υπενθυμίζεται ότι στην επιστολή του, ο Πρωθυπουργός σημειώνει πως αυτό που προτείνει είναι ένας πανευρωπαϊκός μηχανισμός «μέσω του οποίου θα αποζημιώνονται οι βιομηχανικοί καταναλωτές για τη μείωση στη χρήση φυσικού αερίου και ηλεκτρικής ενέργειας για τον ερχόμενο χειμώνα». Αναλύοντας την πρότασή του ο Κυριάκος Μητσοτάκης επισημαίνει ακόμη ότι το σχέδιο «Save Gas for a Safe Winter» της Ευρωπαϊκής Επιτροπής «αποτελεί κάτι ενδιάμεσο ανάμεσα στην εθελοντική μείωση της ζήτησης, που πρέπει όλοι μας να διασφαλίσουμε, και την υποχρεωτική μείωση που ενδέχεται να προκύψει σε περίπτωση έκτακτης ανάγκης». «Εάν μπορούσαμε να εξασφαλίσουμε, μέχρι τον Σεπτέμβριο, ότι μεγάλο ποσοστό αυτής της ποσότητας θα καλυπτόταν από ισχυρές δεσμεύσεις για μείωση της κατανάλωσης, το επιπρόσθετο κόστος που προκύπτει από τα ρίσκα που διαβλέπουν οι αγορές θα συρρικνωνόταν και το ‘όπλο’ της Ρωσίας θα είχε εξουδετερωθεί σε μεγάλο βαθμό», γράφει ο Πρωθυπουργός.

Στην συνέχεια παραθέτοντας την ελληνική πρόταση σημειώνει: «Οι αγορές ενέργειας έχουν θεσπίσει εργαλεία που τους επιτρέπουν να πληρώνουν τους χρήστες προκειμένου να μην καταναλώνουν ενέργεια, όταν αυτό ωφελεί το σύστημα στο σύνολό του. Ο μηχανισμός που προτείνω θα ήταν πιο ευρύς, καλύπτοντας τη μείωση της ζήτησης για αρκετούς μήνες και όχι για ώρες ή ημέρες. Για να λειτουργήσει, αυτό το εργαλείο θα συνδύαζε στοιχεία από τον σχεδιασμό της αγοράς ενέργειας -το πότε, πόσο, για πόσο καιρό- και έναν τρόπο να αποζημιωθεί δίκαια η βιομηχανία». «Το ιδανικό θα ήταν να χρησιμοποιήσουμε έναν συνδυασμό εθνικών και ευρωπαϊκών πόρων, επιδεικνύοντας αλληλεγγύη και επιτρέποντας τη ροή κεφαλαίων σε εκείνους που έχουν μεγαλύτερη δυνατότητα να μειώσουν την κατανάλωσή τους. Πρόκειται για μια ιδέα που συνδυάζει την οικονομική και την ενεργειακή αποδοτικότητα με την ευρωπαϊκή αλληλεγγύη», καταλήγει ο κ. Μητσοτάκης.