Εξωδικαστικός μηχανισμός: Έρχονται αλλαγές, αφού η πλατφόρμα πετάει εκτός 7 στους 8 οφειλέτες
«Βαβέλ» με 240-420 δόσεις και κούρεμα οφειλών - Το παρασκήνιο και τα συγκρουόμενα συμφέροντα που απειλούν το εγχείρημα - Γιατί 1 στους 2 εγκαταλείπει την προσπάθεια προτού καν κάνει αίτηση
Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη
Κωστής Πλάντζος
Στέλιος Κράλογλου
Ηρθε η ώρα να αλλάξει και πάλι ο Εξωδικαστικός... Ή -ακριβέστερα ίσως- ο «εξωπραγματικός» μηχανισμός ρύθμισης οφειλών προς το Δημόσιο και τις τράπεζες.
Πάνω από 80.000 οφειλέτες έχουν μπει στην πλατφόρμα των αιτήσεων και ο αριθμός τους αυξάνεται κάθε μήνα (+2.000 τον Ιούνιο), καθώς το ενδιαφέρον αυξάνεται και όλο και περισσότεροι παίρνουν θάρρος μαθαίνοντας ότι ο ρυθμός αιτήσεων που γίνονται αποδεκτές από τους πιστωτές πλησιάζει στο 80% από όσες εξετάστηκαν. Στην πράξη όμως κι αυτές είναι λίγες, αφού ούτε οι μισοί απ’ όσους άρχισαν να συμπληρώνουν την αίτηση δεν κατάφεραν να την ολοκληρώσουν και μόλις 10.000 κατάφεραν ως τώρα να την υποβάλουν!
Επιτάχυνση άμεσα
Η πικρή αλήθεια που κανείς δεν ομολογεί ανοικτά είναι ότι το συγκεκριμένο εργαλείο που στόχο έχει να βοηθήσει τους δανειολήπτες, χρήζει βελτιώσεων καθώς έχει οδηγήσει χιλιάδες σε απόγνωση και το ποτήρι της απελπισίας έχει αρχίζει να ξεχειλίζει, ειδικά για όσους δυσκολεύονται να ξεπεράσουν το αρχικό στάδιο συμπλήρωσης της αίτησης.
Κλείσιμο
Σε μια κρίσιμη συγκυρία όπου συνολικά η ευρωπαϊκή οικονομία συνολικά πασχίζει να ανακάμψει, το πρόβλημα της υπερχρέωσης απειλεί τους πάντες: οι τράπεζες, αλλά κυρίως οι διαχειριστές απαιτήσεων (οι λεγόμενοι servicers) κρατούν στα χαρτοφυλάκιά τους δεκάδες χιλιάδες δάνεια που μπορεί να «σκάσουν» λόγω των απανωτών αυξήσεων των επιτοκίων διεθνώς, οι οφειλέτες ασφυκτιούν και κινδυνεύουν να χάσουν τα σπίτια τους με τους ηλεκτρονικούς πλειστηριασμούς, ενώ και η κυβέρνηση θέλει να αποφύγει ένα πολιτικό πλήγμα με την έναρξη της θητείας της.
Απέναντι σε αυτά, για μια ακόμη φορά τράπεζες, servicers και κυβέρνηση πραγματοποιούν συσκέψεις στο υπουργείο Εθνικής Οικονομίας και Οικονομικών και συμφωνούν ότι πρέπει να εξετάσουν τα σοβαρά προβλήματα, με βάση και τα πάμπολλα αιτήματα φορέων και πολιτών για νέες παρεμβάσεις, προκειμένου να δημιουργηθεί μια πραγματικά λειτουργική version του πολύτιμου εργαλείου.
Συσκέψεις επί συσκέψεων
Ποιο είναι το συμπέρασμα, σύμφωνα με τις πρώτες πληροφορίες, από τις συζητήσεις; Οτι ήρθε η ώρα για τις τράπεζες να ανταποκριθούν στις ανάγκες της νέας εποχής, να «στηρίξουν» με νέες λύσεις τον αλγόριθμο που παράγει προτάσεις ρυθμίσεων και όταν απορρίπτουν μια λύση για τον δανειολήπτη να προτείνουν μια άλλη εντός της πλατφόρμας, ώστε το αποτέλεσμα στο τέλος της διαδικασίας αυτής να είναι μια προσιτή και λειτουργική ρύθμιση για όλους που να βασίζεται σε πιο ρεαλιστικές εκτιμήσεις για τα εισοδήματα των οφειλετών, τις πιέσεις που δέχονται και τις δυνατότητες αποπληρωμής που έχουν.
Από μεριάς τους, το Δημόσιο και η υπό σύσταση (αλλά ευτυχώς αναβαθμισμένη πλέον) Γενική Γραμματεία Χρηματοπιστωτικού Τομέα και Διαχείρισης Ιδιωτικού Χρέους θα βοηθήσουν να γίνει πιο λειτουργική και πιο χρηστική η εφαρμογή του εξωδικαστικού μηχανισμού. Ενώ το σίγουρο είναι ότι όλες οι πλευρές θα επανεξετάσουν τους λόγους για τους οποίους απορρίπτονται οι αιτήσεις. Η μεγάλη πρόκληση για τη νέα κυβέρνηση είναι να μπορέσει να απλοποιήσει διαδικασίες, να κάνει φιλικότερη για τον χρήστη την πλατφόρμα, αλλά και να πιέσει τους πιστωτές να διευκολύνουν περισσότερο τους οφειλέτες, αντί να θέτουν εμπόδια προκειμένου να εισπράξουν τις απαιτήσεις τους.
Ρυθμίσεις στα χαρτιά
Τα ευεργετήματα του εξωδικαστικού μηχανισμού είναι η ρύθμιση σε έως 240 δόσεις για Δημόσιο και φορείς κοινωνικής ασφάλισης ή έως 420 δόσεις και κούρεμα οφειλών προς τράπεζες. Θεωρητικά τουλάχιστον, γιατί η απόσταση ως την πράξη είναι μεγάλη και λιγοστοί οφειλέτες καταφέρνουν να φτάσουν... στην πηγή να πιουν νερό.
Μετά από δυόμισι χρόνια λειτουργίας της πλατφόρμας του νέου εξωδικαστικού μηχανισμού, αυτό που αντιμετωπίζουν οι οφειλέτες είναι καθυστερήσεις στις παρεμβάσεις, αλλά και εμπόδια ή άρνηση από τις τράπεζες και τους servicers που διαχειρίζονται τα κόκκινα δάνεια, τα οποία απειλούν να δυναμιτίσουν το εγχείρημα. Σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία, η μεγάλη εικόνα είναι ότι 1 στους 2 δεν καταθέτει καν αίτηση τελικά. Αλλά ακόμα και αν οι οφειλέτες ξεπεράσουν τα εμπόδια και καταφέρουν να συμπληρώσουν πλήρως την αίτηση προκειμένου να ολοκληρωθεί και να εξεταστεί, ο ένας στους πέντε τελικά κόβεται από τις τράπεζες. Το ποσοστό 20% των απορρίψεων, όμως, δεν είναι το χειρότερο. Το χειρότερο είναι ότι σε πάρα πολλές περιπτώσεις οι πιστωτές δεν εξηγούν καν για ποιους λόγους απέρριψαν την πρόταση που ετοίμασε ο Εξωδικαστικός για κάθε οφειλέτη, παρότι πλέον υποχρεούνται να δίνουν αιτιολόγηση σε κάθε άρνησή τους να αποδεχθούν τη λύση (δόσεις και «κούρεμα») που δίνει ο αλγόριθμος.
Εργαλείο για λίγους
Συνολικά ως τώρα έχουν εγκριθεί μόλις 6.254 αιτήσεις ρύθμισης μέσω του Εξωδικαστικού, οι οποίες αντιστοιχούν σε οφειλές 2,33 δισ. ευρώ. Ωστόσο το ζήτημα είναι ποιες ανάγκες υπάρχουν και αν μπορεί να τις καλύψει το συγκεκριμένο εργαλείο. Από τη μια, δηλαδή, πόσοι είναι αυτοί που χρωστούν και πόσα σήμερα σε Δημόσιο και τράπεζες. Και από την άλλη, πόσοι μπορούν και έχουν λόγο να μπουν στον εξωδικαστικό μηχανισμό.
Σύμφωνα με κλαδικές μελέτες φορέων και τμημάτων μελετών, το ιδιωτικό χρέος ανέρχεται πλέον σε περίπου 270 δισ. ευρώ - και άρα δεν έχει ρυθμιστεί ούτε το 1% ως τώρα. Οι οφειλέτες με χρέη στην Εφορία ξεπερνούν τα 4 εκατομμύρια ΑΦΜ κάθε χρόνο. Περίπου 2,3 εκατομμύρια οφειλέτες χρωστούν στον ΕΦΚΑ και περίπου 1 εκατομμύριο πολίτες έχουν μη εξυπηρετούμενα δάνεια.
Μπορούν όλοι αυτοί να αξιοποιήσουν τον εξωδικαστικό μηχανισμό; Η απάντηση είναι όχι, γιατί με το καλημέρα μπαίνει ως προϋπόθεση προκειμένου να υποβάλουν αίτηση να έχουν χρέος τουλάχιστον 10.000 ευρώ και άνω. Το όριο ήταν 20.000 ευρώ επί ΣΥΡΙΖΑ το 2017 αλλά μειώθηκε στο μισό το 2020. Τι σημαίνει όμως και πάλι αυτό; Οτι τουλάχιστον 3,5 από τα 4 εκατομμύρια οφειλέτες της Εφορίας που θα μπορούσαν να ελπίζουν σε ρύθμιση με έως και 240 δόσεις προς το Δημόσιο απορρίπτονται αυτομάτως επειδή χρωστούν ποσά κάτω από 10.000 ευρώ.
Από την άλλη, πάντως, για πολύ μικρότερες οφειλές ο Εξωδικαστικός θα ήταν μάλλον ακατάλληλος να δώσει ρυθμίσεις. Γιατί ακόμα και αν χαμήλωνε κι άλλο το όριο, π.χ., στα 5.000 ευρώ (καθώς για μικρότερα ποσά δεν θα είχε καν νόημα μια ρύθμιση με κούρεμα οφειλών και 240 δόσεις αφού καμία δεν μπορεί να βγαίνει κάτω από 50 ευρώ), θα κοβόταν τότε ξανά σχεδόν το 80%-90% των οφειλετών που κόβονται και σήμερα. Και αυτό διότι έως 5.000 ευρώ υπολογίζεται πως χρωστούν πάνω από 3 εκατομμύρια ΑΦΜ. Αλλά ακόμα και στα 500 ευρώ αν έπεφτε ακόμα, θα κόβονταν και πάλι πάνω από τα 2 εκατομμύρια που χρωστούν κάτω από 500 ευρώ. Συνεπώς το εργαλείο είναι για λίγους. Γι’ αυτό όμως, για όσους δεν «χωρούν» στον Εξωδικαστικό, θα έπρεπε και οι τράπεζες να πιεστούν να δημιουργήσουν παράλληλα δική τους πλατφόρμα -όπως επιβάλλει ήδη ο νόμος εδώ και τρία χρόνια- ώστε να κάνουν αυτοματοποιημένες διμερείς ρυθμίσεις με τους δανειολήπτες, αντί με... ραντεβού, χειρόγραφα και εκ του σύνεγγυς παζάρια όπως γίνεται τώρα.
Το βασανιστήριο της πλατφόρμας
Και από αυτούς που μπορούν να ενταχθούν όμως στον Εξωδικαστικό, επειδή καλύπτουν το ελάχιστο όριο οφειλών, όσοι ξεκινούν να κάνουν αίτηση μόνοι τους έχουν να παλέψουν με καμιά εικοσαριά ηλεκτρονικές σελίδες ή «οθόνες» και με δεκάδες ακόμη υποενότητες που είναι πρακτικά αδύνατο να συμπληρωθούν από μη γνώστες. Εξ ορισμού μια τέτοια διαδικασία βέβαια δεν θα μπορούσε να ήταν πολύ απλή, αλλά είναι σύνθετη επειδή κανείς δεν μπορεί να χαρίζει χρέη χωρίς να ελέγξει πως όλα γίνονται νόμιμα. Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν πρέπει να γίνει ακόμα πιο φιλική, εύχρηστη και σαφής σε όσα ζητάει «επί της οθόνης» από τον κάθε χρήστη για να κάνει την αίτησή του, χωρίς να χρειάζεται... σεμινάριο και να εντρυφήσει πρώτα σε οδηγίες ή νομικούς όρους.
Αν τώρα κάποιος ζητήσει βοήθεια ειδικού λογιστή ή δικηγόρου κ.λπ. (παρότι και πάλι πολλοί αρνούνται αναλάβουν) θα πρέπει να πληρώσει, το λιγότερο, 700 ευρώ - και χωρίς να έχει εγγυημένο αποτέλεσμα. Αυτή η δαπάνη, πάντως, θα μπορούσε και θα έπρεπε ίσως να καλυφθεί κατά ένα μέρος, όπως έγινε και για τα προγράμματα «Γέφυρα» για χιλιάδες δανειολήπτες μετά την πανδημία, καθιστώντας λιγότερο αποτρεπτικό το κόστος, αλλά δίνοντας ενδεχομένως και οικονομικό κίνητρο σε επαγγελματίες να παροτρύνουν περισσότερους πελάτες τους να κάνουν χρήση του μηχανισμού. Εξτρα εμπόδιο αντιμετωπίζουν πολλοί επαγγελματίες που διατρέχουν και κίνδυνο (ή απειλή) από τις τράπεζες να μην μπορούν να εκδώσουν ξανά μπλοκ επιταγών ή να ανοίξουν λογαριασμούς κινήσεως με το... επιχείρημα ότι «αν κάνετε αίτηση στον Εξωδικαστικό θεωρείστε αφερέγγυος». Συνέχεια… επί της οθόνης
Ακόμα όμως και αν δεν χάσει το κουράγιο του κάποιος οφειλέτης και δοκιμάσει να κάνει την αρχή, σίγουρα αυτή δεν θα είναι... το ήμισυ του παντός. Αντιθέτως, είναι βέβαιο ότι ο ενδιαφερόμενος θα κληθεί να δώσει μια άνιση μάχη με πάμπολλες οθόνες, πεδία, πίνακες και κωδικούς, που οι περισσότεροι είναι άγνωστοι γι’ αυτόν. Και ενώ στην καλύτερη περίπτωση θα τον εκνευρίσουν, στη χειρότερη θα τον απελπίσουν και θα τον αναγκάσουν να τα παρατήσει στη μέση, να αφήσει ημιτελή την αίτησή του στην πλατφόρμα, να κλείσει τον υπολογιστή και, τελικά, να πάει να δοκιμάσει την τύχη του ζητώντας απευθείας διαπραγμάτευση με τις τράπεζες και τους servicers, κάτι που αυτοί επιθυμούν διακαώς αφού, σε κάθε περίπτωση, ενεργούν από δεσπόζουσα θέση. Αποτελεί τότε θέμα τύχης για τον απλό οφειλέτη σε ποιον πιστωτή θα πέσει και αν εκείνος με τον οποίο θα βρεθεί απέναντι θα έχει πραγματική διάθεση να αποδεχθεί μια λειτουργική και βιώσιμη λύση στο πρόβλημα, τις οποίες κατασκευάστηκε για να παράγει άλλωστε ο Εξωδικαστικός. Γι’ αυτό τελικά και ο ένας στους δύο ως τώρα εγκαταλείπει τελικά την προσπάθεια χωρίς να κάνει καν αίτηση.
Σε άλλες περιπτώσεις πάλι, χωρίς ευθύνη του οφειλέτη, οι πιστωτές αργούν να προχωρήσουν στη συμπλήρωση των απαιτήσεων (ενώ αντιθέτως το Δημόσιο και ειδικά η ΑΑΔΕ τα αναρτούν σχεδόν αυθημερόν πλέον στην πλατφόρμα). Και όταν το κάνουν όμως, όχι σπάνια ανεβάζουν στην πλατφόρμα λανθασμένα στοιχεία που είχαν στα αρχεία τους. Αν και προβλέπεται διαδικασία διόρθωσης από τον δανειολήπτη, αρκετά συχνά η αίτηση κολλάει επειδή οι ίδιοι οι πιστωτές δεν έχουν ενημερώσει, ως όφειλαν, τα αρχεία τους προκαλώντας μεγαλύτερη «ασφυξία» στον οφειλέτη.
Ναι μεν... αλλά δεν
Και αν ξεπεράσει τις γραφειοκρατικές δυσκολίες αυτές, όμως, ο οφειλέτης κινδυνεύει να πέσει και πάλι σε συμπληγάδες. Μετά τα προβλήματα και τις... παιδικές ασθένειες του πρώτου καιρού εφαρμογής του Εξωδικαστικού, με πρόσφατη νομοθετική ρύθμιση που τέθηκε σε ισχύ από τον Ιούνιο υποχρεώνονται οι πιστωτές, όταν αρνούνται μια προτεινόμενη ρύθμιση στην οποία καταλήγει αυτοματοποιημένα ο αλγόριθμος της πλατφόρμας, να αναγράφουν στο ηλεκτρονικό σύστημα με ποια αιτιολογία την απέρριψαν. Η βελτίωση ήταν ουσιαστική, συμβάλλοντας στη μεγάλη πρόοδο που παρατηρείται σε επίπεδο τελικών εγκρίσεων για όσους οι αιτήσεις φτάνουν να εξετάζονται. Ωστόσο για τις υπόλοιπες, οι λόγοι απόρριψης που συχνά προβάλλονται είναι πολλοί και διαφορετικοί. Παραμένουν όμως τόσο ασαφείς που καταντούν ακατανόητοι ή και προσχηματικοί, αφήνοντας στα κρύα του λουτρού τον οφειλέτη και ακυρώνοντας την ένταξή του στη διαδικασία.
Ξεκινάμε με το τυπικό «Ιστορικό αντισυναλλακτικής συμπεριφοράς» που συχνά προβάλλουν ως αιτιολογία οι πιστωτές. Πίσω από αυτό τον γενικό αφορισμό οι πιστωτές εννοούν -θεωρητικά τουλάχιστον- κάποιες περιπτώσεις όπου πράγματι οι οφειλέτες, από τότε που δημιουργήθηκε η οφειλή και μέχρι να μπουν στον Εξωδικαστικό, αρνούνταν πεισματικά να δεχθούν ή να απαντήσουν σε κάθε έκκληση για ρύθμιση που τους απηύθυνε η τράπεζα. Και ενώ είχαν εγκαταλείψει πλήρως τα χρέη τους, χωρίς να δίνουν σημεία ζωής όπως θα έπρεπε, μόνο όταν έφτανε το σπίτι τους να βγει σε πλειστηριασμό εμφανίζονταν στα δικαστήρια έχοντας προσλάβει γνωστούς και ακριβοπληρωμένους δικηγόρους. Αυτό μαρτυρά ότι τελικά είχαν χρήματα ή μπορούσαν να τα βρουν, αλλά δεν έκαναν τίποτα για να πληρώσουν τις οφειλές τους.
Ή επίσης στο παρά πέντε της εκδίκασης και για να αποφύγουν πλειστηριασμούς επιδίωκαν συμβιβασμό και αντιπρότειναν να εξοφλήσουν μια και έξω ολόκληρο το χρέος, παζαρεύοντας όμως και για να κερδίσουν ένα μεγάλο «κούρεμα» (π.χ. 30% ή 40% κ.λπ.). Τέτοιες τακτικές οι τράπεζες θεωρούν πως υποκρύπτουν δολιότητα και -δικαιολογημένα ενδεχομένως- τις κατατάσσουν ως «ιστορικό αντισυναλλακτικής συμπεριφοράς». Αλλά οι ίδιες αυτές -τρεις μόλις- λέξεις μπορεί να εφαρμόζονται και σε άλλες περιπτώσεις, χωρίς να επεξηγούν για ποιο συγκεκριμένο γεγονός τελικά αρνούνται τη ρύθμιση για τον οφειλέτη.
Πέραν όμως του προφίλ του «κακού οφειλέτη», άλλες φορές οι πιστωτές επικαλούνται «τεχνικούς λόγους» που έχουν να κάνουν με το ίδιο το δάνειο. Μπαίνουν έτσι άλλες παράμετροι που στόχο έχουν να μη ζημιωθεί τράπεζα. Εξετάζονται τα χαρακτηριστικά του δανείου (καθαρή παρούσα αξία, ύψος οφειλής εν σχέσει με αξία περιουσίας κ.λπ.). Ειδικά αν έχει ρυθμίσει κάποιος απευθείας και τηρεί τη ρύθμιση, η τράπεζα δεν συναινεί να την αλλάξει σε άλλη με μικρότερη δόση μέσω Εξωδικαστικού, γιατί από «πράσινο» το δάνειο θα θεωρηθεί «πορτοκαλί» και τότε κινδυνεύει να δεσμεύσει κεφάλαια για επισφάλειες.
Τελικά όμως όλοι οι παραπάνω λόγοι τελούν στην απόλυτη κρίση του πιστωτή, που με το έτσι θέλω μπορεί νομότυπα να αποκλείει δικαίως και αδίκως χωρίς να δίνει σε κανέναν λογαριασμό και εξηγήσεις γιατί μπλόκαρε την όλη διαδικασία.
Αυτογκόλ από τα αποδυτήρια
Ωστόσο η συνηθέστερη αιτία απόρριψης είναι η άρνηση συμμετοχής στη διαδικασία όλων των ενεχομένων (συνοφειλετών ή/και εγγυητών). Η ευθύνη εδώ είναι κυρίως του οφειλέτη - και συγκεκριμένα του εγγυητή που δεν δίνει συγκατάθεση εξαρχής για άρση του τραπεζικού του απορρήτου. Η πλατφόρμα δέχεται να προχωρήσει η αίτηση και προσφέρει ρύθμιση ακόμα και αν ο εγγυητής δεν έχει μπει στη διαδικασία να αποδεχθεί έλεγχο περιουσίας, εισοδήματος κ.λπ. «Προειδοποιεί» ταυτόχρονα, όμως, η ίδια ότι έτσι αυξάνονται δραματικά οι πιθανότητες απόρριψής της από τον πιστωτή. Ουσιαστικά εξηγεί ότι ο οφειλέτης σκάβει μόνος του τον λάκκο του, αφού εύλογα οι τράπεζες θεωρούν τη στάση αυτή ως απόκρυψη στοιχείων και δεν αποδέχονται τη ρύθμιση γιατί μπορούν -αν ψάξουν- να βρουν να εισπράξουν.
Σκοπίμως ή μη έτσι, αν απέχει ο εγγυητής, η αίτηση είναι σχεδόν μάταιη και η ρύθμιση χάνεται. Γιατί αυτό επιτάσσουν ακόμα και οι ευρωπαϊκές οδηγίες προς τις τράπεζες, καθώς απαγορεύεται να κάνουν ρυθμίσεις και να σβήνουν χρέη σε όσους δεν θέλουν να αποδείξουν ότι βρίσκονται σε οικονομική αδυναμία. Καλύτερα άρα θα ήταν να κοβόταν προκαταβολικά για τον λόγο αυτό ο οφειλέτης, ώστε να αναγκαστεί να κινητοποιήσει τον εγγυητή ή συνοφειλέτη του να μπει στη διαδικασία αποκάλυψης της περιουσίας του.
Σαμποτάρουν τη ρύθμιση;
Μια ματιά στα τελευταία στατιστικά στοιχεία του Ιουνίου αποκαλύπτει ακόμα περισσότερα. Ο βασικός λόγος για τις απορρίψεις (ποσοστό 22,85% που αφορούν προτάσεις ρύθμισης για χρέη 186,8 εκατ. ευρώ) ήταν ότι οι πιστωτές αξιολόγησαν ως ανεπαρκή την οικονομική δυνατότητα αποπληρωμής του οφειλέτη. Δηλαδή έκριναν ότι δεν είχε επαρκή εισοδήματα για να εξυπηρετήσει τη ρύθμιση. Κι εδώ ακριβώς βρίσκεται ο παραλογισμός: ο λόγος που οι πολίτες οδηγούνται στον εξωδικαστικό μηχανισμό είναι ακριβώς γιατί δεν μπορούν να εξυπηρετήσουν τις οφειλές τους. Πώς είναι δυνατόν να χρησιμοποιείται αυτό ως λόγος απόρριψης;
Οι ρυθμίσεις -υποτίθεται τουλάχιστον, σύμφωνα με τον νόμο- παράγονται αυτοματοποιημένα ώστε να είναι βιώσιμες με βάση αλγόριθμο στον οποίο συνυπολογίζονται ηλεκτρονικά όλα τα στοιχεία για τις οικονομικές δυνατότητες και υποχρεώσεις του οφειλέτη που αντλούνται από τις πλέον επίσημες πηγές. Και είναι τόσες πολλές (και τυπολατρικές ενδεχομένως) οι απαιτήσεις αυτές που καθιστούν εξαρχής απελπιστικά δύσκολη και πολύπλοκη διαδικασία την ορθή συμπλήρωση της αρχικής αίτησης, όπως προαναφέρθηκε ήδη.
Ετσι φαίνεται όμως σαν οι πιστωτές -πολλοί, αν και όχι όλοι βέβαια- αντί να αποδέχονται τη διαδικασία στην οποία συμμετέχουν να έρχονται σε μετωπική σύγκρουση μαζί της, αμφισβητώντας ουσιαστικά τον αλγόριθμο και τα επίσημα στοιχεία στα οποία αυτός βασίζεται, αφού απορρίπτουν προτάσεις ρυθμίσεων και κουρέματος με το επιχείρημα ότι αυτές δεν αντιστοιχούν στην αληθινή οικονομική δυνατότητα του οφειλέτη. Ακυρώνουν όμως έτσι εκ προοιμίου και εκ θεμελίων ολόκληρη τη διαδικασία, αναγκάζοντας εμμέσως τον οφειλέτη να μην αναζητά αυτοματοποιημένες λύσεις στις πλατφόρμες, αλλά να συρθεί σε απευθείας διαπραγμάτευση μαζί τους ή αλλιώς σε πλειστηριασμό.
Αλλα κόλπα...
Και η δεύτερη σε συχνότητα αναφοράς αιτιολογία (ποσοστό 13,42% και για ύψος χρεών περίπου 110 εκατ. ευρώ) προκαλεί προβληματισμό και απαιτεί ενδεχομένως επανεξέταση: επικαλούνται ότι «ο εξωδικαστικός δεν είναι πρόσφορο μέσο ρύθμισης» της συγκεκριμένης οφειλής λόγω ύψους ή φύσης αυτής. Πρακτικά δηλαδή, παρότι δεν έχουν δημιουργήσει την πλατφόρμα διμερών ρυθμίσεων ως θα όφειλαν, οι πιστωτές λένε ότι μόνο με κατ’ ιδίαν διαπραγματεύσεις μαζί τους (ή αλλιώς με ρευστοποίηση της όποιας περιουσίας έχουν) θα μπορέσουν οι οφειλέτες να βγάλουν άκρη με τα χρέη τους.
Πέραν πάντως όσων χρωστούν κάτω από 10.000 ευρώ, σε αυτή τη μεγάλη κατηγορία αρνήσεων ρύθμισης εμπίπτουν ενδεχομένως δανειολήπτες με μεγάλες οφειλές που πιθανόν να κατέχουν και σημαντικά ακίνητα, τα οποία οι πιστωτές κρίνουν σκόπιμο να ρευστοποιήσουν με πλειστηριασμό για να εισπράξουν ταχύτερα όσα μπορούν περισσότερα παρά να περιμένουν την εξόφληση των οφειλών σε βάθος χρόνου με μια ρύθμιση. Αν και αυτό έχει νομική και λογική βάση, επειδή οι ευρωπαϊκές οδηγίες απαγορεύουν ρύθμιση που φέρνει σε δυσμενέστερη θέση τον πιστωτή εν σχέσει με το τι αναμένει να εισπράξει από την ακίνητη περιουσία του οφειλέτη αν προχωρήσει σε πλειστηριασμό, θα μπορούσαν και θα έπρεπε ίσως να του κάνουν αντιπρόταση μέσω της πλατφόρμας, δείχνοντας μεγαλύτερη ευλυγισία, αντί για «μπαμ και κάτω» λύσεις και πρακτικές.
Αυτό πάντως που προκαλεί αίσθηση (αν όχι εκνευρισμό) είναι ότι το 60,3% των προτεινόμενων ρυθμίσεων που απορρίφθηκαν από τους οφειλέτες δεν έχουν καμία αιτιολογία!
Μεγάλη συζήτηση σηκώνουν φυσικά όλες αυτές οι νομικές ερμηνείες και κανόνες πίσω από κάθε λόγο εξαίρεσης. Και άλλοι λόγοι απόρριψης, όμως, φαντάζουν άκρως δυσερμήνευτοι, γενικευτικοί ή κομμένοι και ραμμένοι στα μέτρα των πιστωτών.
Σε αυτή την κατηγορία μπορεί να κατατάσσονται:
■ Αθέτηση ρυθμίσεων που είχαν συμφωνηθεί στο παρελθόν: στοχοποιούνται άμεσα οι στρατηγικοί κακοπληρωτές που μπαινοβγαίνουν σε ρυθμίσεις. Πρακτικά όμως ενοχοποιούνται ενδεχομένως και ειλικρινείς αλλά αδύναμοι οφειλέτες που προσπαθούν αλλά αποτυγχάνουν επανειλημμένως να τηρήσουν τις ρυθμίσεις που υπογράφουν. Πρακτικά «χαντακώνονται» ίσως έτσι και όλοι όσοι αδυνατούσαν να τηρήσουν «κακές» ρυθμίσεις που τους πρότειναν (ή επέβαλαν) οι πιστωτές στο παρελθόν, προτού λειτουργήσει ο Εξωδικαστικός.
■ Ανεπαρκής οικονομική δυνατότητα ενεχομένων/αντικειμενική αδυναμία εξυπηρέτησης της αιτούμενης ρύθμισης: το 18,45% των προτεινόμενων ρυθμίσεων που απορρίφθηκαν από τους οφειλέτες αποδίδονται σε αδυναμία εξυπηρέτησης. Οπως και στην προηγούμενη περίπτωση, όταν τα οικονομικά δεδομένα του οφειλέ τη δείχνουν ότι μπορεί να σταματήσει να πληρώνει (π.χ., χαμηλά εισοδήματα αλλά υψηλή δόση κ.λπ.), ο πιστωτής επιμένει ότι πρέπει να γίνει πλειστηριασμός και ρευστοποίηση της ακίνητης ή άλλης περιουσίας που διαθέτει ο οφειλέτης ώστε να διασφαλιστεί η είσπραξη. Ο πιστωτής έχει μεν κάθε δικαίωμα να διεκδικήσει να μη ζημιωθεί εν σχέσει με το αποτέλεσμα που θα είχε ένας πλειστηριασμός, αλλά θα μπορούσε με το επιχείρημα αυτό να απορρίπτεται συλλήβδην και κάθε ρύθμιση για τους οικονομικά αδύναμους.
Τι άλλο μπορεί να συμβαίνει στην περίπτωση αυτή; Η τράπεζα ή οι servicers ενδεχομένως ξέρουν ή έχουν εντοπίσει ότι υπάρχουν ακίνητα ή άλλη περιουσία υψηλής αξίας. Η πλατφόρμα προσφέρει πολλές δόσεις, αλλά οι τράπεζες θεωρούν επιζήμιο το να εισπράξουν πολλά χρόνια μετά το ποσόν που θα μπορούσαν να εισπράξουν άμεσα, όταν π.χ. ο οφειλέτης έχει πολλά ακίνητα και θα μπορούσε να πουλήσει κάποιο που δεν χρειάζεται άμεσα (δηλαδή την κύρια κατοικία ή την επαγγελματική έδρα του). Ουσιαστικά πιέζουν έτσι τον οφειλέτη να ρευστοποιήσει περιουσιακά στοιχεία χωρίς να πλήττεται η υπόστασή του (π.χ., Ι.Χ. που δεν θεωρείται επαγγελματικό) θεωρώντας ότι σε έναν πλειστηριασμό θα εξασφάλιζαν αυτά τα έσοδα γρηγορότερα.
Θα έπρεπε όμως να το θέτουν ανοικτά στην πλατφόρμα ώστε και ο οφειλέτης να μπορεί να απαντήσει κατάλληλα αν ισχύει ή όχι: για παράδειγμα, αν είχε κάποτε μεν τρία σπίτια -όπως θεωρούν ότι έχει και σήμερα αλλά τα αποκρύπτει- ενώ στην πραγματικότητα έχει ήδη πουλήσει τα δύο και του έχει απομείνει μόλις ένα, το οποίο δηλώνει και ζει σε αυτό.
Εντύπωση προκαλεί και ότι στη «μαύρη λίστα» των τυπικών λόγων απόρριψης των ρυθμίσεων οφειλών, τους οποίους υπέδειξαν οι ίδιοι οι εκπρόσωποι των πιστωτών, έκριναν αναγκαίο να περιλάβουν και έναν ακόμη, τελευταίο, αλλά εντελώς ανεξήγητο λόγο απορρίψεως που φέρει την ένδειξη «Αλλο….». Αυτό θεωρητικά μπορεί να υπονοεί κάποιον άλλον λόγο που ίσως συμπληρωθεί μελλοντικά, αν και εφόσον ανακύψει σε κάποια άλλη περίπτωση απόρριψης.
Αν δεν τον γνωρίζει όμως ο οφειλέτης, ώστε να τον λάβει υπόψη του κατά τη συμπλήρωση της αρχικής αίτησης, όλη η διαδικασία αποβαίνει άκαρπη, όπως και ο χρόνος και τα χρήματα που ξόδεψε, καθώς θα πρέπει να την εκκινήσει και πάλι από την αρχή.
Σε κάθε περίπτωση, πάντως, οι πιστωτές διατηρούν και το δικαίωμα να ψάξουν να βρουν λόγους για να αποκλείσουν τον οφειλέτη από τη ρύθμιση για κάθε πιθανή παραβίαση των τυπικών ή ουσιαστικών όρων ένταξης στη ρύθμιση.
Για παράδειγμα, μπορεί να αποκλείονται ως «εκτός πεδίου εφαρμογής του νόμου»:
■ Λόγω μη παραίτησης από αίτηση ή υπαγωγή σε διαδικασία πτώχευσης, ένταξης στον Νόμο Κατσέλη, συμφωνία εξυγίανσης κ.λπ.
■ Αν έχει συζητηθεί η σχετική αίτηση ενώπιον του αρμόδιου δικαστηρίου και αναμένεται απόφαση.
■ Αν εκδόθηκε πρόσφατα και δεν έχει παρέλθει το νόμιμο χρονικό διάστημα από την απόφαση ή προηγούμενη διαδικασία εξωδικαστικής ρύθμισης.
«Λίφτινγκ» και στις ειδικές ρυθμίσεις της Εφορίας
Η λύση για όσους οφείλουν στο Δημόσιο αλλά δεν μπορούν να ενταχθούν τελικά στον Εξωδικαστικό παραμένουν οι ρυθμίσεις της Εφορίας. Οι πάγιες όμως προσφέρουν μόνο 24-48 δόσεις και όχι έως 240 ή το «κούρεμα» που κάποιοι έχουν ανάγκη.
Πρόβλημα αντιμετωπίζει και ο ένας στους δύο οφειλέτες της Εφορίας που προσπαθεί είτε να επανενταχτεί σε παλιά ρύθμιση χρεών (τις λεγόμενες 120 δόσεις ή τη ρύθμιση της πανδημίας), είτε να μπει στη νέα με 36-72 δόσεις, όπου κόβεται με το καλημέρα.
Γιατί συμβαίνει αυτό; Είτε γιατί ο φορολογούμενος μπλέκει με τους «κόφτες» της Εφορίας, είτε γιατί πρέπει να βάλει δάνειο από τράπεζα για τουλάχιστον δύο με τρεις δόσεις ώστε να ξεκινήσει η ρύθμιση. Πράγμα δύσκολο για πολλούς, που λένε πως «όποιος είχε ρευστότητα για να πληρώνει μαζεμένες δόσεις δεν θα είχε χάσει τη ρύθμιση ή δεν θα είχε δημιουργήσει νέα χρέη».
Κατ’ αρχήν, στη νέα ρύθμιση των 36 ή 72 δόσεων υπάγονται οφειλές που κατέστησαν ληξιπρόθεσμες κατά το χρονικό διάστημα από 1η-11-2021 έως και την 31η-1-2023. Κατά δεύτερον, προϋπόθεση υπαγωγής στη συγκεκριμένη ρύθμιση είναι η μη ύπαρξη λοιπών ληξιπρόθεσμων οφειλών την 1η-11-2021. Ο όρος αυτός λειτουργεί ως κόφτης πολλών οφειλετών.
Μένουν δε εκτός της νέας ρύθμισης των 36-72 μηνιαίων δόσεων οι ληξιπρόθεσμες οφειλές του φόρου εισοδήματος φυσικών και νομικών προσώπων του φορολογικού έτους 2021 και ο Ενιαίος Φόρος Ιδιοκτησίας Ακινήτων του έτους 2022 εφόσον έχουν ενταχθεί μονοκόμματα σε πάγιες ρυθμίσεις 12 ή 24 μηνιαίων δόσεων.
Εμπόδια υπάρχουν και στην αναβίωση των 120 δόσεων. Η υποχρεωτική καταβολή δύο δόσεων για να μπορέσει κάποιος οφειλέτης να ξαναμπεί στη ρύθμιση είναι κάτι δύσκολο για αρκετούς φορολογούμενους.
Νέα ρύθμιση δεν πρόκειται να υπάρξει λένε στο ΥΠΕΘΟ, όπου δέχονται πάντως ήδη πολλά αιτήματα και μεγάλη πίεση, τουλάχιστον για μία παράταση ή βελτίωση των υφιστάμενων.
