Μέχρι 50% περικοπές στην πράσινη ενέργεια... για να γλιτώσουμε το blackout

Το αντίτιμο της ραγδαίας διείσδυσης των Ανανεώσιμων Πηγών Ενέργειας και του υψηλού επενδυτικού ενδιαφέροντος για την πράσινη ανάπτυξη πληρώνει η Ελλάδα, απορρίπτοντας όλο και πιο συχνά χιλιάδες μεγαβατώρες παραγόμενης ηλεκτρικής ενέργειας, λόγω της αδυναμίας της να απορροφήσει την ενέργεια που παράγουν φωτοβολταϊκά και αιολικά πάρκα κατά τη διάρκεια της ημέρας.

Κάποτε η χώρα μας κινδύνευε με μπλακ άουτ τις ώρες που η παραγωγή ενέργειας αδυνατούσε να καλύψει τη ζήτηση, σε περιόδους παρατεταμένου καύσωνα. Το κατ’ εξοχήν μέτρο αντιμετώπισης ήταν οι επιλεκτικές διακοπές στην κατανάλωση που βίωσαν με σκληρό τρόπο χιλιάδες νοικοκυριά τα προηγούμενα χρόνια.

Τα τελευταία δύο χρόνια οι συνθήκες έχουν μεταβληθεί λόγω της μεγάλης και εν πολλοίς ανεξέλεγκτης διείσδυσης των ΑΠΕ, με πρωταγωνιστές τα φωτοβολταϊκά κάθε κλίμακας, με αποτέλεσμα οι προκλήσεις στο δίκτυο να είναι όλο πιο συχνές και σε περιόδους χαμηλής ζήτησης, όπως η τρέχουσα, όπου η διαχείριση της ευστάθειας του συστήματος αποτελεί μια δύσκολη ισορροπία σχεδόν σε καθημερινή βάση για τον ΑΔΜΗΕ, που είναι ο διαχειριστής του συστήματος μεταφοράς ηλεκτρικής ενέργειας. Ας δούμε ποιοι είναι οι λόγοι που το σύστημα έχει φτάσει στα όριά του και οι απορρίψεις ενέργειας μονιμοποιούνται για να αποτραπεί ένα εκτεταμένο μπλακ άουτ, κάτι που είδαμε να συμβαίνει και τις ημέρες του Πάσχα.

Το πρόβλημα συνδέεται με τα ιδιαίτερα χαμηλά επίπεδα ζήτησης ηλεκτρικής ενέργειας λόγω των ήπιων καιρικών συνθηκών και της ήδη χαμηλής κατανάλωσης (ως απότοκο της ενεργειακής κρίσης), σε συνδυασμό με την αυξημένη παραγωγή των ΑΠΕ. Ο συνδυασμός αυτός, που χαρακτηρίζει το ηλεκτρικό σύστημα της χώρας την άνοιξη και το φθινόπωρο, έχει μετατραπεί σε εύφλεκτη ύλη για το δίκτυο λόγω της εγκατάστασης και νέων έργων ΑΠΕ, και συνιστά μια δυνάμει μεγάλη απειλή για το ηλεκτρικό σύστημα που δημιουργεί κινδύνους για μπλακ άουτ, ιδίως σε μέρες που τα φορτία είναι πολύ χαμηλά.

Μπροστά σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο θα μπορούσε να βρεθεί τις προηγούμενες ημέρες ο ΑΔΜΗΕ αν δεν λάμβανε τα μέτρα του και αν δεν προχωρούσε σε γενναίες περικοπές ηλεκτρικής ενέργειας.

Υπολογίζεται ότι μαζί με τον «κόφτη» που επιβλήθηκε στα έργα του δικτύου διανομής (ΔΕΔΔΗΕ), το ψαλίδι ξεπέρασε τα 3,5 GW (γιγαβάτ) και συμπληρώθηκε με εμπάργκο στις εισαγωγές ηλεκτρικής ενέργειας με βάση τους κανόνες του διασυνοριακού εμπορίου, οι οποίες σταμάτησαν για τέσσερις ημέρες μέχρι να περάσει η «μπόρα» της πασχαλινής περιόδου με τις ειδικές κλιματολογικές συνθήκες και την περιορισμένη ζήτηση. Η απαγόρευση των εισαγωγών περιόρισε και μεγαλύτερες απορρίψεις ενέργειας, κάτι που θα ήταν αδύνατο να συμβεί σε μια τυπική μέρα χωρίς τη λήψη των έκτακτων μέτρων.

Σύμφωνα με αρμόδια στελέχη της αγοράς, σε περιόδους υψηλής ηλιοφάνειας και ισχυρών ανέμων για να διατηρηθεί όρθιο το ηλεκτρικό σύστημα μπορεί να χρειαστεί να περικοπεί έως και το 50% της παραγόμενης πράσινης ενέργειας.

Στον ΑΔΜΗΕ περιγράφουν ένα πρόβλημα που αποτελεί πλέον τον κανόνα στη λειτουργία της αγοράς και η διαχείρισή του δεν θα είναι εύκολη αν δεν μπουν μαζικά στο δίκτυο συστήματα αποθήκευσης.

«Το πρόβλημα στην αγορά είναι διπλό: από τη μια η Πολιτεία δεν δίνει προτεραιότητα στους όρους σύνδεσης των έργων αποθήκευσης που θα μπορούσαν να ελαχιστοποιήσουν το πρόβλημα των μαζικών απορρίψεων και από την άλλη συνεχίζει να δίνει όρους σύνδεσης στο δίκτυο σε έργα ΑΠΕ», αναφέρει ο καθηγητής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκης Παντελής Μπίσκας. Οπως λέει, σήμερα στην ουρά για σύνδεση είναι περίπου 15 γιγαβάτ έργων αποθήκευσης (GW), με τις εκτιμήσεις να αναφέρουν ότι τα πρώτα έργα θα μπουν σε λειτουργία τον Ιούνιο του 2026. Η κατάσταση θα επιδεινώνεται, τονίζει ο κ. Μπίσκας. «Είχαμε τον Μάρτιο και τον Απρίλιο περικοπές ενέργειας συνολικής ισχύος κοντά στα 5 GW, όταν η συνολική εγκατεστημένη ισχύς των ΑΠΕ είναι σήμερα 12 έως 12,5 γιγαβάτ και όταν η Πολιτεία και ο ΑΔΜΗΕ συζητούν για την αποθήκευση από το 2020!».

Με τα μεγέθη της αποθήκευσης των 3,1 γιγαβάτ που προβλέπει ο εθνικός σχεδιασμός (ΕΣΕΚ), οι περικοπές για το 2030 εκτιμάται ότι θα ανέλθουν στο 20%, όταν πέρυσι ήταν στο 1% της παραγόμενης ενέργειας, φέτος υπολογίζεται να φτάσουν στο 5% και το 2025 στο 10%.

Σαν ένα… καράβι

Το φαινόμενο των περικοπών εκτιμάται ότι θα εντείνεται όσο μπαίνουν στο δίκτυο νέα έργα και όσο οι διαχειριστές και η Πολιτεία δεν βάζουν φρένο στη φρενήρη ανάπτυξη και δεν προωθήσουν την περαιτέρω ενίσχυση των ηλεκτρικών διασυνδέσεων και την ευρεία χρήση μπαταριών, προκειμένου να αποθηκεύεται η πλεονάζουσα ενέργεια. «Το ηλεκτρικό δίκτυο είναι σαν ένα καράβι που στριμώχνει όλο και πιο πολλούς επιβάτες, ενώ υπάρχει ένα μέγιστο όριο υποδοχής», αναφέρει ο κ. Παναγιώτης Λαδακάκος, διευθύνων σύμβουλος της ΕΝΤΕΚΑ και πρόεδρος της ΕΛΕΤΑΕΝ (Ελληνική Επιστημονική Ενωση Αιολικής Ενέργειας), επισημαίνοντας ότι οι πόρτες είναι συνεχώς ανοικτές για να μπουν και άλλοι « επιβάτες».

Τρανή απόδειξη ότι η ουρά που έχει δημιουργηθεί μόνο στον ΑΔΜΗΕ για να πάρουν όρους σύνδεσης έργα ΑΠΕ υπερβαίνει τα 40 GW. «Το καράβι αυτό όμως πρέπει να είναι ζυγισμένο, να έχει και αιολικά και φωτοβολταϊκά, κάτι που δεν συμβαίνει σήμερα». Εχουμε, όπως σημειώνει, μια αγορά που αναπτύσσεται μονόπαντα με μια μονοκαλλιέργεια φωτοβολταϊκών. Το αποτέλεσμα είναι τις μεσημεριανές ώρες (από τις 10 το πρωί έως τις 4 το απόγευμα), που έχουμε και τη μεγαλύτερη παραγωγή ενέργειας και κατ’ επέκταση τις περισσότερες περικοπές, να υπάρχει ο απόλυτος συνωστισμός από έργα ηλιακής ενέργειας.

Το φαινόμενο των μηδενικών τιμών

Το καλό νέο στις τρέχουσες συνθήκες είναι ότι η αυξημένη παραγωγή από ΑΠΕ, που πέρυσι αντιστοιχούσε στο 57% και πάνω-κάτω κινείται στα ίδια υψηλά επίπεδα και φέτος, μεταφράζεται σε μειωμένες τιμές για τον καταναλωτή, καθώς η πράσινη ενέργεια είναι η φθηνότερη τεχνολογία που πιέζει προς τα κάτω τη χονδρεμπορική τιμή. Αποτέλεσμα των περικοπών ενέργειας είναι οι μηδενικές αλλά και αρνητικές τιμές που παρατηρούνται πανευρωπαϊκά όλο και πιο εκτεταμένα και στη χώρα μας λόγω της υψηλής παραγωγής ΑΠΕ και της χαμηλής ζήτησης.

Το φαινόμενο που συναντάμε έντονα τα Σαββατοκύριακα επαναλήφθηκε και το Σάββατο 11 Μαΐου με 7 ώρες μηδενικών τιμών και τιμή χονδρεμπορικής στα 54 ευρώ η μεγαβατώρα, αλλά και τις ημέρες πριν και μετά το Πάσχα, που είχαμε για 26 ώρες μηδενικές τιμές και επιπλέον 11 ώρες αρνητικές τιμές. Οι μεταβολές αυτές έχουν αντίκτυπο και στις εταιρείες, καθώς με  βάση το θεσμικό πλαίσιο που ισχύει και στην Ε.Ε., όταν υπάρχουν αρνητικές τιμές (π.χ. -5 ευρώ η μεγαβατώρα), τα έργα πρέπει να πληρώσουν 5 ευρώ τη μεγαβατώρα για να μείνουν στο σύστημα. Αν οι τιμές είναι μηδενικές ή αρνητικές για πάνω από δύο συνεχόμενες ώρες, τότε τα έργα δεν αμείβονται καθόλου (με εξαίρεση τα παλιά έργα feed in tariff). Εάν είναι μηδενικές οι τιμές παραπάνω από δύο ώρες, τότε τα έργα που έχουν περάσει μέσα από διαγωνιστικές διαδικασίες θα πάρουν τη λειτουργική ενίσχυση που προβλέπεται. Ιδανικά οι παραγωγοί ΑΠΕ θα ήθελαν να εξάγουν την ποσότητα της ενέργειας που σήμερα περικόπτεται και χάνεται.

Ωστόσο, με τον ανταγωνισμό που διαμορφώνεται στο διασυνοριακό εμπόριο αυτό δεν είναι πάντα εφικτό. «Εάν η τιμή διατηρείται τεχνητά ψηλά όπως συμβαίνει σήμερα και έρθει μια γειτονική χώρα και προσφέρει μια πιο χαμηλή τιμή, τότε η Ελλάδα είναι αναγκασμένη όχι να κάνει εξαγωγές αλλά εισαγωγές, γιατί με τον τρόπο αυτό βρίσκει φθηνότερη ενέργεια στο εξωτερικό με βάση το μοντέλο λειτουργίας των διασυνδεδεμένων αγορών», επισημαίνει παράγοντας της αγοράς. Για παράδειγμα, αν η Ιταλία προσφέρει χαμηλότερη τιμή, τότε στην ελληνική αγορά θα υπάρχει μεγαλύτερη ροή ενέργειας από τη γειτονική χώρα, άρα με τον τρόπο αυτό αυξάνονται και οι περικοπές, καθώς υπάρχει πλεόνασμα ενέργειας που δεν μπορεί να απορροφήσει η χαμηλή κατανάλωση.

Οι τράπεζες και τα έργα

Οι περικοπές ενέργειας και οι μηδενικές/αρνητικές τιμές συνιστούν μια νέα ζοφερή πραγματικότητα για την αγορά των ανανεώσιμων πηγών ενέργειας. Μια πραγματικότητα που «χτυπάει» πάνω στα business plan των επενδυτών και καλλιεργεί ένα κλίμα αστάθειας και αβεβαιότητας. Ο κυριότερος λόγος που συμβαίνει αυτό σύμφωνα με τους εκπροσώπους του κλάδου είναι γιατί δεν υπάρχει προβλεψιμότητα στο ύψος των περικοπών, αλλά ένα οριζόντιο ψαλίδι που επηρεάζει πρωτίστως τα έργα της υψηλής τάσης, δηλαδή κυρίως αιολικούς σταθμούς ενέργειας.

Σήμερα η αδυναμία του ΔΕΔΔΗΕ να αυτοματοποιήσει τις περικοπές ενέργειας στο δικό του δίκτυο, που έχει συνδεδεμένα περί τα 7.500 έργα ΑΠΕ, έχει ως αποτέλεσμα ένα μεγάλο κομμάτι των καταναλωτών της Μέσης Τάσης να μην επηρεάζεται από το ψαλίδισμα στην παραγωγή ενέργειας. Γι’ αυτό και με πρόσφατη νομοθετική ρύθμιση του υπουργείου Περιβάλλοντος και Ενέργειας ο ΔΕΔΔΗΕ αναλαμβάνει την υποχρέωση να εγκαταστήσει κατάλληλα συστήματα τηλεποπτείας και ελέγχου σε όλους τους σταθμούς ΑΠΕ με εγκατεστημένη ισχύ μεγαλύτερη των 400 kW, ώστε να μπορούν να συμμετέχουν στις περικοπές ισχύος και να μην πέφτει όλο το βάρος στα μεγάλα έργα ΑΠΕ, όπως συμβαίνει σήμερα. Η ίδια ρύθμιση υποχρεώνει τους παραγωγούς ηλεκτρικής ενέργειας από ΑΠΕ να εγκαταστήσουν με δικές τους δαπάνες, έπειτα από υπόδειξη και σύμφωνα με τις τεχνικές απαιτήσεις και προδιαγραφές που θα ανακοινώσει ο ΔΕΔΔΗΕ, εντός των σταθμών τους τον αναγκαίο εξοπλισμό για να καταστεί δυνατή η λήψη και εφαρμογή των εντολών τηλεποπτείας και ελέγχου από τον αρμόδιο διαχειριστή.

Οι περικοπές έχουν αρχίσει να δημιουργούν αναταράξεις και στις χρηματοδοτήσεις των ΑΠΕ, με αποτέλεσμα την αναστολή ή ακόμη και την ακύρωση προγραμματισμένων έργων λόγω της αβεβαιότητας που υπάρχει στην αγορά, ειδικά αν λάβουμε υπόψη ότι οι περικοπές αποτελούν ένα τεχνικό όπλο της αγοράς για όλη την περίοδο της ενεργειακής μετάβασης. «Οι τράπεζες ζητούν πλέον μεγαλύτερες διασφαλίσεις», λέει επικεφαλής εταιρείας αιολικής ενέργειας, υποστηρίζοντας ότι πιο εκτεθειμένα είναι τα έργα ηλιακής ενέργειας που έχουν όλη την παραγωγή τους την ώρα της ηλιοφάνειας που γίνονται και οι μεγάλες περικοπές. Τα αιολικά πάρκα επειδή έχουν ένα προφίλ πιο διεσπαρμένης παραγωγής μέσα στην ημέρα (θα παράξουν ενέργεια το μεσημέρι αλλά και το βράδυ που δεν μπορούν τα φωτοβολταϊκά), είναι πιο προστατευμένα, χωρίς αυτό να σημαίνει ότι οι αγκυλώσεις της αγοράς δεν τα επηρεάζουν.

«Οταν έχεις ένα έργο που σου βγαίνει οριακά, όπως είναι τα έργα που προέρχονται από διαγωνιστικές διαδικασίες που έχουν χτυπηθεί οι τιμές τους, και έχεις να αντιμετωπίσεις και τα ρίσκα των περικοπών, τότε είναι βέβαιο ότι κάποιοι επενδυτές θα βρεθούν εγκλωβισμένοι», αναφέρει άλλη πηγή, επισημαίνοντας ωστόσο ότι στην αγορά των φωτοβολταϊκών υπάρχει ένα καλό νέο, που είναι η πτώση στις τιμές των πάνελ. Συγκυριακά αυτό μπορεί να αυξήσει τα περιθώρια κέρδους των επενδυτών, δίνοντας κάποιες μικρές ανάσες μέχρι η αγορά να βρει τα πατήματά της με το θέμα των περικοπών.

Οι αποζημιώσεις ΑΠΕ

Το ζήτημα των αποζημιώσεων είναι πάνω στο τραπέζι παρά τις δημόσιες δηλώσεις κυβερνητικών αξιωματούχων ότι οι επενδυτές πρέπει να μάθουν να ζουν με χαμηλότερες αποδόσεις (IRR).

Στελέχη της αγοράς διευκρινίζουν ότι αυτό αφορά τις οριζόντιες αποζημιώσεις των έργων που υπόκεινται σε περικοπές ενέργειας. Διευκρινίζουν μάλιστα ότι το τι θα αποζημιωθεί δεν αποτελεί απόφαση της Πολιτείας. Υπάρχει ο ευρωπαϊκός κανονισμός που ισχύει σε όλες τις χώρες και προβλέπει ότι υπό προϋποθέσεις κάποιες περικοπές πρέπει να αποζημιώνονται. Επομένως, λένε,  είτε θέλει είτε δεν θέλει το υπουργείο, υπάρχει ένα αναγκαστικό δίκαιο που θα κληθεί να εφαρμόσει για έργα που θα πρέπει να αποζημιωθούν. Ο κανονισμός διαφοροποιεί τα έργα σε κάποιες κατηγορίες και συγκεκριμένα σε έργα πριν από τον Ιούλιο του 2019 και σε μικρά έργα κάτω από 400 κιλοβάτ, τα οποία είναι τα τελευταία που θα δεχτούν περικοπές. Επί του παρόντος, η κοινοτική αυτή οδηγία δεν έχει εφαρμοστεί από τον διαχειριστή με αποτέλεσμα, όπως λένε στην αγορά, τα έργα που σήμερα αδίκως περικόπτονται να δικαιούνται αποζημίωσης.