Γιώργος Προβόπουλος: Το πρόωρο «αντίο» από έναν ευπατρίδη της οικονομίας
Η ζωή και η πορεία του Γιώργου Προβόπουλου που έφυγε από καρκίνο στα 74 - Το ανεξίτηλο στίγμα ως Διοικητή της Τράπεζας της Ελλάδος στα «πέτρινα χρόνια» της οικονομικής κρίσης - Η αγάπη για τα Κύθηρα και τα τελευταία «καμπανάκια»
Στο πράσινο τοπίο του ελαιώνα του στα Κύθηρα και στο βαθύ γαλάζιο της αγαπημένης του θάλασσας στο Καψάλι είναι βέβαιο ότι ταξίδευε το τελευταίο διάστημα η σκέψη του Γιώργου Προβόπουλου. Η σκέψη που δεν μπορεί να φυλακιστεί από το άρρωστο σώμα. Αυτός ο τόπος ήταν η μεγάλη του αγάπη και το ιδανικό καταφύγιο στην ύστατη, όπως επέλεξε η σκληρή μοίρα, περίοδο της ζωής του. Μια πολύτιμη «ανάσα» μετά από δεκαετίες στο καθήκον που αγόγγυστα υπηρέτησε.
Ο άνθρωπος-κλειδί
Ο Γιώργος Πρόβόπουλος που έφυγε πολύ πρόωρα χθες από τη ζωή, δίνοντας την μεγαλύτερη προσωπική του μάχη «με αθόρυβη αξιοπρέπεια», όπως εύστοχα παρατήρησε ο Ευάγγελος Βενιζέλος, ήταν ένας άνθρωπος προσηνής και απλός, ο οποίος έκρυβε μια αστείρευτη δύναμη και αποτελεσματικότητα, όποτε χρειάστηκε. Και χρειάστηκε πολλές φορές και για μεγάλο χρονικό διάστημα κατά τα «πέτρινα χρόνια» της κρίσης προκειμένου να σταθεί όρθιο το κλυδωνιζόμενο τραπεζικό σύστημα, αλλά και η οικονομία της χώρας.
Ήταν τότε που ως κεντρικός τραπεζίτης αποτέλεσε το «πρόσωπο-κλειδί» ώστε να μπει ένα ελάχιστο, αλλά ταυτόχρονα καθοριστικό τείχος προστασίας από την πλήρη καταβύθιση… Γιατί στη «βάρδια» του Γιώργου Προβόπουλου ως τραπεζίτη-θεματοφύλακα έλαχε η χρεοκοπία της χώρας. Δηλαδή ό,τι χειρότερο μπορεί να συμβεί στη θητεία ενός κεντρικού τραπεζίτη. Για να βγει κάποιος αλώβητος από μια τέτοια δραματική μέγγενη, δεν μπορεί να είναι απλά ένας καλός τεχνοκράτης.
Απαιτούνται πολλές περισσότερες και σύνθετες δυνατότητες, κυρίως όμως το προς τα έξω «πρόσωπο» και το κύρος που θα ήταν ικανό να πείσει αυτούς που έπρεπε, σε εκείνες τις δραματικές ώρες, όταν η χώρα βρισκόταν στο «πουργατόριο» ανάμεσα στην «κόλαση» της πλήρους χρεοκοπίας και τον «παράδεισο», που ισοδυναμούσε με μια μικρή έστω σανίδα σωτηρίας.
Το καθαρό βλέμμα
Ο Προβόπουλος είχε απέναντί τους γνωστούς «ιέρακες» που όρθωναν εμπόδια, αλλά κατάφερε να κερδίσει στο πλευρό του, εκείνους που έγειραν την πλάστιγγα. Προικισμένος με βαθιά θεωρητική συγκρότηση, με διεθνείς προσλαμβάνουσες αλλά και «χαλυβδωμένος» από την πολύχρονη εμπειρία του στο τραπεζικό σύστημα, είχε την ικανότητα, διατηρώντας την ψυχραιμία του ακόμη και στις πιο δύσκολες συγκυρίες, να αναζητήσει και να βρει λύσεις. Με χειρισμούς αριστοτεχνικούς και πάντα με καθαρό βλέμμα, που απέπνεε την απαραίτητη αίσθηση εμπιστοσύνης.
Έχοντας πλήρη επίγνωση της ευθύνης, αλλά και της δύναμής του. Για αυτό και έφυγε από την Τράπεζα της Ελλάδος με την αύρα του ανθρώπου που «έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διατήρηση της υπό πτώχευσης Ελλάδας στη ζώνη του ευρώ», όπως έγραψαν οι New York Times το 2013.
Κλείσιμο
Ο ίδιος σε άρθρο του στη Wall Street Journal, λίγο πριν την αποχώρησή του από την ΤτΕ, κωδικοποιούσε μέσα σε λίγες φράσεις το επίτευγμα της διάσωσης. «Οι σειρήνες της καταστροφής έχουν σιγήσει» έγραφε, «όλες οι καταθέσεις των Ελλήνων είναι πλήρως προστατευμένες» και όσες είχαν φύγει «επιστρέφουν στις ελληνικές τράπεζες», αλλά και ότι έχει επιτευχθεί «ανανέωση της διεθνούς εμπιστοσύνης στο τραπεζικό σύστημα». Τόσο λίγες λέξεις, που χώρεσαν ένα τόσο μεγάλο διακύβευμα.
O Γιώργος Προβόπουλος με τον διάδοχό του στην ΤτΕ, Γιάννη Στουρνάρα
Η διακεκαυμένη εξαετία
Πράγματι σε αυτή την διακεκαυμένη εξαετία της θητείας του στην Κεντρική Τράπεζα της χώρας από το 2008 μέχρι το 2014, έζησε καταστάσεις που μπορούν να συγκριθούν μόνο με εμπόλεμες περιόδους. Καταστάσεις που τον κρατούσαν ξάγρυπνο αφού «δεν ήξερα τι θα ξημερώσει και σε ποιο νομισματικό καθεστώς θα ξυπνούσα», όπως παραδέχθηκε αργότερα.
Θα μπορούσε να παρομοιαστεί σαν τον αξιωματικό του Τιτανικού που όμως έβλεπε την μοιραία πορεία προς το παγόβουνο, προειδοποιώντας έγκαιρα τον «καπετάνιο». Από την πρώτη του έκθεση ως Διοικητής της ΤτΕ το 2008 είχε ενημερώσει για τα ελλείμματα την κυβέρνηση Καραμανλή, λίγους μήνες αργότερα την αξιωματική αντιπολίτευση και μετέπειτα κυβέρνηση του ΠΑΣΟΚ, αλλά τον Νοέμβριο του 2009 και τη Βουλή. Με άλλα λόγια, είχε κρούσει τα «καμπανάκια» όσο πιο δυνατά μπορούσε και του επέτρεπε ο θεσμικός του ρόλος.
Από το Φεβρουάριο του 2010 και μετά και με αποκορύφωμα τον Ιούνιο του 2012, όταν η κρίση εμπιστοσύνης προς το τραπεζικό σύστημα χτύπησε «κόκκινο», με εκροές καταθέσεων άνω των 7 δισ. ευρώ, ο Πρόβόπουλος βρέθηκε αντιμέτωπος με τον εφιάλτη των άδειων ΑΤΜ. Σε εκείνη τη δραματική στιγμή, με τις τράπεζες να «αιωρούνται» στο κενό χωρίς μετρητά στο ταμείο τους, η συμβολή του υπήρξε καθοριστική.
Ο Γιώργος Προβοπουλος με τον Όλι Ρεν
Τα λεφτά με τα αεροπλάνα
Ασκώντας όλη την επιρροή του στην ΕΚΤ ζήτησε και πέτυχε έκτακτες «ενέσεις» ρευστότητας από άλλες κεντρικές τράπεζες. Έτσι κατάφερε να φέρει από το Φεβρουάριο του 2010 έως τον Ιούνιο του 2012, χρηματαποστολές με μετρητά συνολικής αξίας 5,26 δισ. ευρώ.
Επρόκειτο για ένα…κινηματογραφικών διαστάσεων εγχείρημα, με τα χαρτονομίσματα των 100 και των 50 ευρώ να καταφθάνουν αεροπορικώς σε παλέτες και στη συνέχεια να μοιράζονται στις τράπεζες. Είναι χαρακτηριστικό ότι λίγο πριν τις εκλογές του Ιουνίου του 2012, έφυγαν από το νομισματοκοπείο 147 φορτηγά προκειμένου να εφοδιάσουν τις τράπεζες και μην επικρατήσει γενικευμένος πανικός. Αρκεί να αναφερθεί ότι μόνο την Παρασκευή 15 Ιουνίου οι αναλήψεις έφτασαν τα 3,5 δισ. ευρώ. Έτσι η…από αέρος βοήθεια ήταν μονόδρομος μεν, αλλά καθόλου αυτονόητη με το κλίμα που επικρατούσε για την Ελλάδα.
Χάρη στις κινήσεις του Γ. Προβόπουλου, πραγματοποιήθηκαν τρία πολύτιμα δρομολόγια με τα C-130 της Πολεμικής Αεροπορίας που έφεραν εκατομμύρια χαρτονομίσματα στο αεροδρόμιο της Ελευσίνας, από την Ιταλία και την Αυστρία. Η πρώτη αποστολή έγινε στις 10 Ιουνίου του 2010. Οι τράπεζες είχαν στεγνώσει και χρειάστηκε να μεταφερθούν με αεροπλάνα 1,5 εκατομμύρια χαρτονομίσματα των 100 ευρώ. Αυτά «εξανεμίστηκαν» και ένα χρόνο μετά, στις 16 Ιουλίου του 2011 οργανώθηκε η δεύτερη αποστολή με τα αεροπλάνα να μεταφέρουν 1,92 δισ. σε χαρτονομίσματα των 50 ευρώ
.
Η επόμενη αποστολή με 1,84 δισ. ευρώ και πάλι σε χαρτονομίσματα των 50 ευρώ έγινε τον Νοέμβριο του 2012. Είναι βέβαιο ότι χωρίς αυτά τα εισαγόμενα 5,26 δισ. οι τράπεζες δεν θα μπορούσαν να σταθούν, με ό,τι αυτό θα σηματοδοτούσε για τη συνέχεια, με την κατάρρευση της χώρας και την έξοδο από το ευρώ.
Το «κούρεμα» του χρέους και οι τράπεζες
Το ίδιο καθοριστική υπήρξε η συμβολή του και στη μεγαλύτερη στα διεθνή χρονικά μείωση δημοσίου χρέους που πέτυχε η Ελλάδα, ανοίγοντας το δρόμο για την έξοδο από το μακρύ και σκοτεινό «τούνελ» της κρίσης. Πολύ πριν φανεί όμως το «φως», ο Γιώργος Προβόπουλος ήταν αυτός που χειρίστηκε και το δύσκολο στοίχημα της αναδιάρθρωσης του τραπεζικού συστήματος, οδηγώντας με τη συγχώνευση 24 χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων και μέσω των ανακεφαλαιοποιήσεων, στους σημερινούς τέσσερις συστημικούς πυλώνες που πατάνε γερά στα πόδια τους…
Η αφετηρία και η διαδρομή
Ο Γιώργος Προβόπουλος είχε καταγωγή από τη δυτική Φθιώτιδα, αλλά γεννήθηκε στον Πειραιά το 1950. Σπούδασε στο Οικονομικό Τμήμα της Νομικής Σχολής Αθηνών από όπου αποφοίτησε το 1973. Στη συνέχεια με υποτροφία λόγω επιδόσεων σπούδασε στη Βρετανία, όπου και έλαβε το 1974 Master of Arts στα οικονομικά από το Πανεπιστήμιο του Έσσεξ και το 1977 το Διδακτορικό (Ph.D.) από το ίδιο Πανεπιστήμιο.
Από το 1979 έως το 2007 δίδαξε Οικονομικά στο Πανεπιστήμιο Αθηνών. Το 1990 συμμετείχε μαζί με τον Άγγελο Αγγελόπουλο σε επιτροπή που σύστησε η Κυβέρνηση Ζολώτα για την σταθεροποίηση της οικονομίας. Ενεργός πολιτικά στο χώρο της Νέας Δημοκρατίας, αλλά και διατηρώντας σχέσεις με πρόσωπα από όλο το πολιτικό φάσμα.
Στο διάστημα 1990-1993 διετέλεσε υποδιοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος καθώς και πρόεδρος του Συμβουλίου Οικονομικών Εμπειρογνωμόνων. Στη συνέχεια μεταπήδησε στον ιδιωτικό τομέα, και εργάστηκε ως οικονομικός σύμβουλος στην Alpha Bank. Το 2004 είχε καίρια συμβολή στη συγγραφή του κυβερνητικού προγράμματος της Νέας Δημοκρατίας για τον τομέα της οικονομίας. Την ίδια χρονιά τοποθετήθηκε στη διοίκηση της Εμπορικής Τράπεζας και στη συνέχεια επέβλεψε την πώλησή της στους Γάλλους της Credit Αgricole.
Μεταξύ 2006 και 2008 υπήρξε Αντιπρόεδρος και Διευθύνων Σύμβουλος της Τράπεζας Πειραιώς. Τον Ιούνιο του 2008 διορίστηκε Διοικητής της Τράπεζας της Ελλάδος. Η τοποθέτησή του έγινε αποδεκτή με ικανοποίηση από την τραπεζική αγορά, αφενός διότι συγκέντρωνε στο πρόσωπό του την αναγκαία θεωρητική κατάρτιση και γνώση των μακροοικονομικών και νομισματικών πραγμάτων, ενώ παράλληλα διέθετε και την απαραίτητη εμπειρία στη διοίκηση χρηματοπιστωτικών ιδρυμάτων. Η θητεία του έληξε το 2014, όταν παρέδωσε τη σκυτάλη τον Γιάννη Στουρνάρα, δηλώνοντας «απελευθερωμένος».
Πράγματι την τελευταία δεκαετία, χωρίς να απέχει από τις οικονομικές διεργασίες, περνούσε το μεγαλύτερο μέρος του χρόνου στα αγαπημένα του Κύθηρα όπου διέθετε εξοχική κατοικία και κτήμα. Παράλληλα, πραγματοποιούσε με την οικογένειά του σύντομες αποδράσεις σε χώρες του εξωτερικού. Με ευρύτερη βαθιά μόρφωση, υπήρξε λάτρης της μουσικής, του θεάτρου και της λογοτεχνίας. Παρά την αποστασιοποίησή του, συνέχισε να δίνει το «παρών» στα οικονομικά και επιχειρηματικά δρώμενα, διατελώντας, μεταξύ άλλων και Πρόεδρος του Δ.Σ. του Ομίλου Ελλάκτωρ από τον Ιούλιο του 2019 μέχρι τον Ιανουάριο του 2021.
Τα τελευταία «καμπανάκια»
Ο Γ. Προβόπουλος μπορεί να είχε καθοριστικό ρόλο στο «κούρεμα» του χρέους αλλά δεν έπαψε ποτέ να ανησυχεί για αυτό, ούτε όμως και να κρούει τον κώδωνα όποτε το θεωρούσε επιβεβλημένο, όπως στο φόρουμ των Δελφών το 2019 όταν εξέφρασε την αγωνία του ότι «μπορεί να βρεθούμε εκτός του ευρωπαϊκού άρματος».
Στην τελευταία του τέτοια παρέμβαση τον περασμένο Φεβρουάριο προειδοποιούσε: «Τα μεγάλα προβλήματα της χώρας είναι ακόμη εδώ και αναζητούν εναγωνίως λύση: είναι η φθίνουσα πορεία της δημόσιας διοίκησης, το τεράστιο δημόσιο χρέος, που τελευταία μειώνεται ως ποσοστό επί του ΑΕΠ λόγω υψηλού πληθωρισμού, τα δυσμενέστατα δημογραφικά, η χωλαίνουσα λειτουργία κρίσιμων θεσμών, συμπεριλαμβανομένης της δικαιοσύνης, η πολύ χαμηλή ανταγωνιστικότητα, η εξίσου χαμηλή παραγωγικότητα η οποία, μόνον αυτή, αν βελτιωθεί, μπορεί να οδηγήσει σε διατηρήσιμη άνοδο του βιοτικού επιπέδου των πολιτών».
