Σπ. Τσαγκαράτος, ο αρχιτέκτονας των μεγάλων Malls

Είναι βάζελος, δηλώνει κλειστοφοβικός, απεχθάνεται τα ύψη και δεν ακούει λαϊκά τραγούδια. Η ειρωνεία είναι ότι ανήκει στους δημιουργούς δύο από τους πιο δημοφιλείς κλειστούς και ψηλούς χώρους της Αθήνας -του «The Mall» και του «Golden Hall» της «Lamda Development» στο Μαρούσι- και στους αρχιτέκτονες ενός υψηλής αισθητικής μπουζουκομάγαζου - του «Αθηνών Αρένα» στην οδό Πειραιώς. Εκείνος πηγαίνει Μέγαρο!

Πόσο προδομένες μπορεί να αισθάνεται η καλλιτεχνική του φλέβα (ο πατέρας του υπήρξε βιρτουόζος στο βιολί) και η ροκ φύση του είναι άλλη ιστορία… Ο ίδιος, πάντως, αποκαλύπτει ότι όταν σχεδίαζε το βασίλειο του Αντώνη Ρέμου σκεφτόταν ότι θα ήταν μια πρώτης τάξεως σκηνή για συναυλίες των U2! Μόνο που ο επιχειρηματίας του νυχτερινού κέντρου είχε άλλα σχέδια και η «Αθηνών Αρένα» της Πειραιώς έγινε η πίστα των μεγάλων ονομάτων του λαϊκού πενταγράμμου. Βέβαια, πολύ σύντομα θα μετακομίσει και θα δώσει τη θέση της σε ένα υπερσύγχρονο και «καταπράσινο» εμπορικό κέντρο, το οποίος επίσης θα φέρει τη σφραγίδα του κ. Σπύρου Τσαγκαράτου.

Στον χώρο εμπορικών καταστημάτων τύπου «The Mall» άλλωστε ο Κεφαλλονίτης πολεοδόμος-αρχιτέκτονας έχει ξεδιπλώσει όλο το ταλέντο του.

Εχει καταφέρει να ανακαλύψει μέσα στους χιλιάδες τόνους μπετόν τη λογική της εμπορικής γειτονιάς για κάθε γούστο: της προσιτής από πλευράς τιμών που απευθύνεται σε όλα τα καταναλωτικά βαλάντια και της πιο ακριβής, σαν να ψωνίζει κανείς στην Πατριάρχου Ιωακείμ ή στην Τσακάλωφ - για τα πιο χοντρά πορτοφόλια φυσικά.

«Το μήκος των διαδρόμων του The Μall είναι όσο και η απόσταση της Ερμού από την πλατεία Συντάγματος έως το Μοναστηράκι και παρά το γεγονός ότι εσωτερικά ο χώρος είναι ενιαίος σχεδιάστηκε με τη λογική του εμπορικού δρόμου και της εμπορικής γειτονιάς», εξηγεί ο κ. Τσαγκαράτος και δίνει μερικές εικαστικές λεπτομέρειες των έργων του: «Το The Mall είναι σχεδιασμένο ώστε κάθε φορά να βλέπεις από πάνω προς τα κάτω το 1/4 της έκτασής του και όχι ολόκληρο, γιατί τότε θα ήταν απωθητικό. Επιπλέον, έχουμε δημιουργήσει τέσσερις πλατείες (τα σημεία του κτιρίου όπου οι διάδρομοι ανοίγουν και φιλοξενούν διάφορες δραστηριότητες όπως καφέ, εστιατόρια κ.ά.), σε αντίθεση με το Golden Hall, το οποίο διαθέτει μόνο δύο τέτοια σημεία».

Η διαφορά με το τελευταίο δημιούργημά του (το πρώην IBC) είναι ότι το «χρυσό σαλόνι» του εμπορίου ακολουθεί περισσότερο την ιδέα της πλατείας Κολωνακίου: μια πιάτσα, δηλαδή, ακριβών γούστων που -όπως αναφέρει ο κ. Τσαγκαράτος- απευθύνεται κυρίως σε γυναίκες και συγκεκριμένα σε ένα κοινό υψηλής εισοδηματικής τάξης. Τέτοιου είδους εμπορικά κέντρα χρειάζονται χρόνο για να καθιερωθούν στην Ελλάδα, σε αντίθεση με τα αντίστοιχα τύπου «The Μall» που απευθύνονται σε πιο νεανικό κοινό.

«Δεν περίμενα ότι το The Mall θα είχε αυτή την επιτυχία. Ηταν ένα πραγματικό σοκ για εμένα όταν διαπίστωσα ότι τις Κυριακές που είναι κλειστά τα μαγαζιά πολύς κόσμος και οικογένειες με παιδιά σε καροτσάκια περιφέρονται στους διαδρόμους του γιατί πολύ απλά στην πόλη ή στη γειτονιά τους δεν έχουν δρόμο για να κυκλοφορήσουν». Αν και δεν πιστεύει πως τα εμπορικά κέντρα μπορούν να υποκαταστήσουν το κέντρο, πεποίθησή του είναι ότι όσο εκείνο είναι υποβαθμισμένο και δεν εκσυγχρονίζεται χώροι όπως το «The Mall» θα κερδίζουν ολοένα και περισσότερο κόσμο.

«Το Golden Hall είναι ένα από τα λίγα και πιο σύγχρονα εμπορικά κέντρα της Ευρώπης. Στη χώρα μας θα μπορούσε να ξεκινήσει να λειτουργεί σε μια φάση ωρίμανσης της αγοράς, δηλαδή μετά το πέμπτο εμπορικό κέντρο», αναφέρει ο δημιουργός του και αποκαλύπτει ότι -σε αντίθεση με το «The Mall»- στο «Golden Hall» έχει πάρει ερεθίσματα και από άλλα κτίρια-δημιουργήματα των γκουρού της αρχιτεκτονικής διεθνώς.

Για παράδειγμα, η είσοδος του κτιρίου εσωτερικά (το γυάλινο τόξο που ανεβαίνει προς τα πάνω) παραπέμπει στον κώνο του Φόστερ στο Βερολίνο και η όψη-καθρέφτης του κτιρίου, μέσα από την οποία αντικατοπτρίζεται ο περιβάλλοντας χώρος του, εμπνέεται από τα «πράσινα» κτίρια του Ιταλού Ρέτζο Πιάνο. Ο τελευταίος σχεδίασε το Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης του Παρισιού και θα είναι ο σχεδιαστής της νέας Λυρικής Σκηνής στην Αθήνα.

Ο κ. Τσαγκαράτος αυτοχαρακτηρίζεται εμπορικός αρχιτέκτονας. Τον ενδιαφέρει οι χώροι που δημιουργεί να γεμίζουν κόσμο και αδιαφορεί για την κριτική των ειδικών. Οπως όμως όλοι οι δημιουργοί, έτσι και εκείνος εντοπίζει κάποιες μικρές ατέλειες στα έργα του. Οπως λέει, θα ήθελε να ήταν πιο τολμηρός στη διακόσμηση του «The Mall», ενώ στο «Golden Hall» θα έβαζε και άλλες χρήσεις όπως θέατρο, έναν χώρο δημοπρασιών και τέχνης κ.ά.

To «The Μall» της Πειραιώς και η ταράτσα-«ζούγκλα»

Το επόμενο στοίχημα του κ. Τσαγκαράτου είναι ένα εντελώς διαφορετικό εμπορικό κέντρο, αυτή τη φορά στην οδό Πειραιώς, το οποίο σχεδιάζει για λογαριασμό του κ. Γιάννη Παπαθεοχάρη. Η αλληγορία που χρησιμοποιεί για να περιγράψει το νέο εμπορικό μεγαθήριο στο κέντρο της Αθήνας είναι ότι θα έχει μια ταράτσα-«ζούγκλα». Το περιγράφει ως το πιο «οικολογικό» εμπορικό κέντρο της Ευρώπης, καθώς η όψη του θα είναι από νερό και φυτά, θα έχει φυσικό φωτισμό ώστε να μειωθεί στο ελάχιστο η χρήση ηλεκτρικής ενέργειας και όλα τα δομικά υλικά θα είναι βιοκλιματικού χαρακτήρα.

Η επένδυση θα υλοποιηθεί σε έναν χώρο 25 στρεμμάτων, στον οποίο βρίσκεται σήμερα το «Αθηνών Αρένα», ο οποίος επεκτάθηκε με αγορές γειτονικών οικοπέδων (ακόμα πιο παλιά ήταν εκεί οι γενικές αποθήκες του κράτους). Σε ό,τι αφορά τη μουσική σκηνή, αυτή θα στεγαστεί σε διπλανό οικόπεδο. Υπολογίζεται ότι το κόστος της νέας εμπορικής πιάτσας θα φτάσει τα 120 εκατ. ευρώ (όσο δηλαδή και το «The Mall») και θα είναι συνολικής επιφάνειας περίπου 50.000 τ.μ. με χρόνο αποπεράτωσης το 2011. Ο κ. Τσαγκαράτος αναφέρει ότι ήταν στα σκαριά άλλα τέσσερα εμπορικά κέντρα, τα οποία προς το παρόν έχουν «παγώσει» λόγω της οικονομικής κρίσης.

Ο νόμος της διπλής ανάπλασης θα χρειαστεί νέα νομοθετική ρύθμιση

Οση ώρα μιλάμε καπνίζει χαλαρός το πούρο του και εκ περιτροπής ανάβει πίπα. Το βλέμμα μας πέφτει στα ντραμς που βρίσκονται αριστερά, μπροστά από το γραφείο του, καθώς και σε ένα μπιλιάρδο, δώρο ενός φίλου για τις… χαλαρές στιγμές. «Νόμιζα ότι με το μπιλιάρδο θα εκτόνωνα τα νεύρα μου. Τελικά, διαπιστώνω ότι καταφεύγω σε αυτό μόνο όταν όλα μου πάνε καλά», λέει χαμογελώντας και δίνει τον δικό του συμβολισμό για τα ντραμς: «Τα ντραμς είναι ένα εκπληκτικό όργανο, το οποίο από τη μία κρατά την ορχήστρα και από την άλλη τη συμπληρώνει - δεν σολάρει. Αυτό προσπαθώ να κάνω και εγώ στο γραφείο. Αρχίζει ένα έργο με δικές μου ιδέες, αλλά συμπληρώνεται και ολοκληρώνεται με τις ιδέες των συνεργατών μου. Ο ρόλος ο δικός μου είναι να συντονίζω, να κρατάω τον ρυθμό και να κλείνω τις τρύπες».

Οι ώρες που δουλεύει είναι ασταμάτητες, νιώθει όμως ευτυχής που κάνει κάτι που αγαπά και δηλώνει ικανοποίηση που η 16χρονη κόρη του είναι αποφασισμένη να ακολουθήσει (συνειδητά) το επάγγελμά του.

Ο κ. Τσαγκαράτος βρίσκεται συχνά στο επίκεντρο της δημοσιότητας, αφού οι δουλειές του είναι από εκείνες που θα λέγαμε ότι «ερεθίζουν» το περιβαλλοντικό αίσθημα. Χαρακτηριστικό παράδειγμα, η τελευταία: το γήπεδο του ΠΑΟ και το συνοδευτικό εμπορικό κέντρο του κ. Βωβού είναι άλλα δύο δικά του αρχιτεκτονικά δημιουργήματα, για τα οποία έχουν χυθεί τόνοι μελάνης.

Φανατικός οπαδός των «πρασίνων», ο κ. Τσαγκαράτος δεν μασά τα λόγια του και δηλώνει με σιγουριά ότι ο νόμος της διπλής ανάπλασης θα χρειαστεί νέα νομοθετική ρύθμιση. Εκτιμά, μάλιστα, ότι εάν ο νόμος κηρυχτεί αντισυνταγματικός από το ΣτΕ, το γήπεδο δεν θα ξεκινήσει πριν από τα επόμενα 1,5-2 χρόνια. Ο ίδιος πιστεύει ότι το Δημαρχείο και το γήπεδο του ΠΑΟ θα υλοποιηθούν ακόμα και αν χρειαστεί αρκετός χρόνος για να ωριμάσουν οι συνθήκες, ενώ κάνει λόγο για μικρότερης έκτασης εμπορικές αναπτύξεις και κτίρια γραφείων που θα πρέπει να ενταχτούν αρμονικά στην περιοχή του Ελαιώνα, χωρίς αυτή να φορτωθεί με επιπλέον μπετόν.

Ως παράδειγμα προς αποφυγήν φέρνει τα 20.000 τ.μ. εμπορικών χώρων του Δήμου Αθηναίων που προβλέπονταν στον νόμο της διπλής ανάπλασης. «Ο Ελαιώνας είναι σήμερα ο σκουπιδότοπος της Αθήνας, καθώς τα μόνα απόβλητα που δεν έχει είναι τα πυρηνικά! Εχει ανάγκη αυτή την παρέμβαση το κέντρο, ώστε να μπορέσει να ξανασταθεί στα πόδια του και να γίνει ο νέος παραγωγικός τομέας για την Αττική».

Οταν εμείς τακτοποιούσαμε τα αυθαίρετα στην Ευρώπη έφτιαχναν τις πόλεις

«Εμείς προσπαθούσαμε να εντάξουμε τα αυθαίρετα στο Σχέδιο Πόλης και η Ευρώπη είχε αρχίσει ήδη να χτίζει τα μεγάλα κτίρια που ήταν η εξέλιξη και η ανάπτυξη των πόλεων σε νέες γειτονιές, σε νέες κατασκευές». Παρακολουθεί στενά τις πολεοδομικές εξελίξεις ανά την Ευρώπη και έχει πάντα στο μυαλό του πώς κάποιες από αυτές μπορούν να «κουμπώσουν» και στην ελληνική πραγματικότητα. Είναι όμως πολύ νωρίς. Οι ιδέες του δεν βρίσκουν ώριμο έδαφος και ακόμη και ο οραματιστής Τρίτσης συγκρούεται μαζί του, καθώς οι απόψεις τους για το μέλλον των πόλεων διαφέρουν. Είναι καιρός να εγκαταλείψει τη δημόσια διοίκηση και να κάνει κάτι δικό του. Ετσι, στις αρχές του 1990 ιδρύει την ΑΣΠΑ, μια εταιρεία αστικών περιβαλλοντικών αναπλάσεων που σήμερα αποτελεί ένα από τα σοβαρότερα γραφεία αρχιτεκτονικών, περιβαλλοντικών και χωροταξικών μελετών.

«Πάντα πίστευα ότι το πρόβλημα στη χώρα μας δεν είναι ο συντελεστής δόμησης, αλλά η κάλυψη. Εάν έχεις ένα στρέμμα και χτίσεις 700 τ.μ., τότε καταστρέφεις τον ελεύθερο χώρο. Η δική μου άποψη ήταν να γίνονται πιο ψηλά κτίρια, με πολύ λιγότερη κάλυψη -έως 40%- και πολύ περισσότερο κοινόχρηστο χώρο. Προσπαθούσα να πείσω ότι πρέπει να δοθούν κίνητρα για να συνενωθούν μικρά οικόπεδα και οι άλλοι μου μιλούσαν για τις μικρές ιδιοκτησίες των 150 τ.μ.». Φυσικά, τα εμπόδια που ο φέρελπις πολεοδόμος αντιμετώπισε τη δεκαετία του ’80, τα συναντάμε ίδια και απαράλλακτα ακόμη και σήμερα.

Η μόνη διαφορά που εντοπίζει και ο ίδιος είναι οι μεγάλες αλλαγές που σημειώθηκαν μετά την Ολυμπιάδα, οι οποίες έφεραν στη χώρα μας την έννοια του όγκου και των γιγαντιαίων κτιρίων, που κάτω από άλλες συνθήκες θα χρειάζονταν 20 χρόνια για να εφαρμοστούν. «Τα κτίρια των Ολυμπιακών Αγώνων ήταν τεράστια και άλλαξαν την κλίμακα του σχεδιασμού. Για εμένα ήταν ένα σοκ όταν μου ζήτησαν να σχεδιάσω έναν χώρο 75.000 τ.μ. όπως είναι το The Μall και ένα συγκρότημα κατοικιών (Ολυμπιακό Χωριό) 50 πολυκατοικιών και 350 διαμερισμάτων».

«Πρέπει να ξαναγυρίσει το κέντρο στο κέντρο»

Μεγάλες ευθύνες για το τσιμεντένιο άπλωμα της πόλης επιρρίπτει στην πολιτεία και υποστηρίζει ότι οι πολίτες φωνάζουν δικαίως για πράσινο, μια και εκείνη καθυστερεί να διαμορφώσει τους ελεύθερους χώρους που θα οδηγήσουν στην περιβαλλοντική και κυκλοφοριακή ανακούφιση της Αθήνας. Ως πολεοδόμος, μάλιστα, δίνει μια άλλη διάσταση που σχετίζεται με τη συνολική ανάπλαση του κέντρου της πόλης, η οποία συγχρονίζεται με τις πρόσφατες εξαγγελίες του υπουργού ΠΕΧΩΔΕ κ. Γιώργου Σουφλιά για την πόλη του μέλλοντος.

Οπως αναφέρει, με την υποβάθμιση του διδύμου της Αθήνας και του Πειραιά τα τελευταία χρόνια ένα μεγάλο τμήμα του πληθυσμού μετατοπίζεται βορειοανατολικά (προς την Κηφισίας και τη Μεσογείων), με αποτέλεσμα να περιορίζονται οι ελεύθεροι χώροι, να επεκτείνεται αλόγιστα το λεκανοπέδιο και να απαξιώνονται ήδη χτισμένες περιοχές. «Το πιο επείγον σήμερα είναι να ξαναγυρίσει το κέντρο στο κέντρο της Αθήνας και αυτό θα γίνει μόνο με την αναβάθμιση του Ελαιώνα και την επιστροφή της κατοικίας σε περιοχές όπως το Θησείο, το Μεταξουργείου ή στου Ψυρρή», λέει ο κ. Τσαγκαράτος και εξηγεί: «Εάν το κέντρο της πόλης μεταφερθεί στο Μαρούσι, στο Χαλάνδρι ή στην Αγία Παρασκευή, τότε από το Ψυχικό μέχρι τον Πειραιά θα υπάρχουν υποβαθμισμένες περιοχές».

Το Παρίσι, η Πολεοδομία και η γνωριμία με τον Τρίτση

Λάτρης των πόλεων, ο κ. Σπύρος Τσαγκαράτος θα γοητευτεί από την επιστήμη της αρχιτεκτονικής εγκαταλείποντας στην εφηβεία το όνειρό του να γίνει ναυπηγός. Το κρυφό του πάθος θα το ανακαλύψει σε ηλικία 14 ετών ύστερα από ένα ταξίδι στη Βενετία και στο Παρίσι, όπου θα μαγευτεί από την πλατεία του Σαν Μάρκο και την περιοχή του Σηκουάνα. Οι δύο πόλεις θα γίνουν η αφορμή για να αλλάξει ο επαγγελματικός προσανατολισμός του και θα τον κάνουν να επιστρέψει στο Παρίσι για σπουδές στην Αρχιτεκτονική και στην Πολεοδομία.

Το α’ εξάμηνο θα πάει ελάχιστα στο πανεπιστήμιο. «Μου άρεσε να γυρίζω στην πόλη. Θυμάμαι ότι είχα χαλάσει τρία ζευγάρια παπούτσια και είχα μείνει 50 κιλά». Εκεί θα αρχίσει να μπαίνει στο νόημα των πόλεων. Θα καταλάβει ότι «το σύνολο των μεγάλων κτιρίων είναι εκείνο που δίνει την αισθητική εικόνα της πόλης» και θα ανακαλύψει την πλατεία, τις μεσαιωνικές πόλεις, αλλά και ολόκληρη την Ευρώπη.

Στο Παρίσι θα μείνει οκτώ χρόνια, ξεκινώντας παράλληλα με την Αρχιτεκτονική και σπουδές Πολεοδομίας, στις οποίες θα πάρει διδακτορικό. «Είχα συνειδητοποιήσει ότι η Αρχιτεκτονική δεν μπορεί να υπάρχει χωρίς την Πολεοδομία, χωρίς δηλαδή τα διπλανά κτίρια και χωρίς τον κοινόχρηστο χώρο είτε αυτός είναι δρόμος είτε πλατεία είτε πάρκο». Την περίοδο των σπουδών του θα γνωρίσει τον συντοπίτη του πολεοδόμο Αντώνη Τρίτση, ο οποίος θα γίνει η αφορμή να επιστρέψει το ’80 στην Ελλάδα ως σύμβουλός του στο τότε υπουργείο Χωροταξίας και Περιβάλλοντος (ενώ αργότερα θα γίνει σύμβουλος του Ευάγγελου Κουλουμπή στο υπουργείο Δημοσίων Εργων), έχοντας στον τομέα ευθύνης του τα πολεοδομικά σχέδια της Νότιας Ελλάδας (παλιές πόλεις, ιστορικά κέντρα και παραδοσιακά κτίρια).

Εκείνη την εποχή θα γίνει, για παράδειγμα, η ανάπλαση των Εξαρχείων, του Ρεθύμνου, της Κέρκυρας και άλλων πόλεων. Ομως, η Ελλάδα βρισκόταν ακόμη πολύ πίσω πολεοδομικά.