«Σχέδιο Ζ»: Ολα ήταν έτοιμα για Grexit - Πώς το απέφυγε ο Μπαρόζο με Σαμαρά

Το σχέδιο Ζ για το πώς θα αντιμετωπιζόταν από την Ευρωζώνη η έξοδος της Ελλάδας από το ευρώ, άρχισε να καταρτίζεται από τον Ιανουάριο του 2012, σύμφωνα με όσα αποκαλύπτει ο Peter Spiegel των FT.

Ήταν τόσο μυστικό που ποτέ δεν γράφτηκε επίσημο έγγραφο και δεν εστάλη email σχετικά με αυτό. Ήταν υπό την ευθύνη 4 ανδρών, των Jorg Asmussen της ΕΚΤ, του Marco Buti της Κομισιόν, του Thomas Wieser του Euroworking Group και του Paul Thomsen του ΔΝΤ.

Χαρακτηριστικό είναι ότι όταν σε επίσημο γεύμα δύο εβδομάδες πριν τις ελληνικές εκλογές του 2012, η κ. Merkel ρώτησε τον κ. Barroso εάν υπήρχε σχέδιο για το τι θα συνέβαινε εάν η Ελλάδα απέρριπτε τους όρους διάσωσης και συνέβαινε το Grexit. Όταν ο Barroso διαβεβαίωσε ότι υπήρχε σχέδιο και προσφέρθηκε να της το δείξει εκείνη το αρνήθηκε διότι εάν το έπαιρνε στα χέρια της θα ήταν υποχρεωμένη να το δώσει στη γερμανική Βουλή, εφόσον το ζητούσε.

Σύμφωνα με τους FT, το σχέδιο είχε λεπτομερώς τις κινήσεις για το πώς θα μπορούσε να δημιουργηθεί ένα νέο οικονομικό σύστημα από το μηδέν.

Στην Ουάσινγκτον, αξιωματούχοι του ΔΝΤ συνέταξαν ένα  20-σέλιδο σχέδιο δράσης. Με βάση την εμπειρία τους σε τραπεζικές και νομισματικές κρίσεις, το πρόγραμμα του ΔΝΤ περιελάμβανε τόσο δραστικά μέτρα όπως το κλείσιμο όλων των ΑΤΜ αλλά και την επαναφορά των συνοριακών ελέγχων για την πρόληψη της μαζικής φυγής κεφαλαίων.

Στην ΕΚΤ, αξιωματούχοι μελέτησαν το παράδειγμα της Αργεντινής με την έκδοση σημειωμάτων οφειλής (IOUs) κατά τη διάρκεια του 2001, δεδομένου ότι τα χαρτονομίσματα και τα κέρματα ευρώ που κυκλοφορούν στην Ελλάδα δεν θα ήταν πλέον νόμιμα.

Μεταξύ των επιλογών ήταν η έκδοση ελληνικών IOUs που θα είχαν περίπου τη μισή αξία του ευρώ.

Η Ελλάδα, όπως και όλες οι άλλες χώρες της ευρωζώνης, είναι συνδεδεμένη με ένα δίκτυο που ονομάζεται Target 2, ένα γιγαντιαίο ιδιόκτητο υπολογιστικό σύστημα  που διαχειρίζεται η ΕΚΤ και οι εθνικές κεντρικές τράπεζες. Μόλις η Ελλάδα έβγαινε από το Target 2, δεν θα υπήρχε τρόπος να εκκαθαριστούν οι συναλλαγές. Το όλο σύστημα θα πρέπει να ανακατασκευαστεί.

Παρόμοιες διαβουλεύσεις γίνονταν και στις Βρυξέλλες. Πολλές είχαν να κάνουν με τη νομοθεσία της ΕΕ: πώς θα μπορούσε μία τέτοια οικονομία να παραμένει  μέλος της εσωτερικής αγοράς της ΕΕ, που απαιτεί μια ελεύθερη ροή των αγαθών; Ποιες θα ήταν οι νομικές αρχές που θα έλεγχαν την κίνηση κεφαλαίων;

Το μεγαλύτερο μέρος όσων εργάστηκαν για το σχέδιο Ζ, ήθελε να αποδείξει σε εκείνους που στήριζαν το Grexit ότι η δουλειά ήταν Τιτάνια, και δεν θα μπορούσε θεωρητικά να εφαρμοστεί όταν διαπιστωνόταν πόσο δύσκολη ήταν. Όμως, το καλοκαίρι του 2012, οι Έλληνες ψηφοφόροι παραλίγο να προκαλέσουν την εφαρμογή του.

Πώς σώθηκε το ευρώ

Κάθε μέρα από την αρχή της κρίσης που χτύπησε την Ελλάδα, ο Γιώργος Προβόπουλος, ο διοικητής της κεντρικής τράπεζας της Ελλάδας, συγκαλούσε μια μικρή "ομάδα έκτακτης ανάγκης" στο γραφείο του, στις 6μμ, για να επανεξετάσει την υγεία των κρατικών τραπεζών. Αυτό που άκουσε στις 15 Ιουνίου του 2012 ήταν αρκετό για να τον κάνει να χλωμιάσει.

Ήταν η Παρασκευή πριν τις κοινοβουλευτικές εκλογές - η δεύτερη εθνική ψηφοφορία - και η χώρα διακατέχονταν από πανικό. Την ημέρα εκείνη, οι Έλληνες απέσυραν περισσότερα από € 3 δισ. από τους τραπεζικούς λογαριασμούς τους, ή περίπου το 1,5% του συνόλου της οικονομικής παραγωγής της χώρας.

Η Τράπεζα της Ελλάδος παρακολουθούσε τα τελευταία 3 χρόνια τον κόσμο να μεταφέρει χρήματα από τους τραπεζικούς λογαριασμούς στα στρώματά τους, αλλά ποτέ σε τόσο μεγάλο βαθμό.

"Μέσα σε λίγες ημέρες, θα μπορούσε να είχε ξεσπάσει μία πλήρως ανεπτυγμένη τραπεζική κρίση," είπε ο κ. Προβόπουλος σε συνέντευξή του. Με τέτοιο ρυθμό, η Ελλάδα θα ξέμενε από χαρτονομίσματα σε μια ημέρα ή δύο.

Τότε, υπό τον κ. Προβόπουλο, η κεντρική τράπεζα κατάφερε να μεταφέρει έξτρα ευρώ από άλλα μέρη της ΕΕ για να εξασφαλίσει ότι θα μπορούσε να ανταποκριθεί ακόμα και σε μεγάλες εκροές κεφαλαίων.

Ήταν πολύ σημαντικό οι καταθέτες ακόμη και την επόμενη ημέρα να μπορούσαν να προχωρήσουν στην ανάληψη που επιθυμούσαν. Σε αντίθετη περίπτωση, σύμφωνα με τον κ. Προβόπουλο, θα είχε προκληθεί πανικός. Για το λόγο αυτό λίγο πριν τις εκλογές η Ελλάδα άντλησε το υπέρογκο ποσό των 28,5 δισ. ευρώ.

Εν αγνοία όμως του ελληνικού πολιτικού κατεστημένου, μια μικρή ομάδα αξιωματούχων από την ΕΕ και το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο εργάζονταν κρυφά επι μήνες για την προετοιμασία κατάρρευσης των τραπεζών στην Ελλάδα. Το μυστικό σχέδιο τους, γνωστό ως «Σχέδιο Ζ», ήταν ένα λεπτομερές σενάριο για το πώς θα έφτιαχναν από την αρχή την οικονομική και χρηματοπιστωτική υποδομή στην Ελλάδα αν έφευγε από το ευρώ.

H έξοδος της Ελλάδας θα μπορούσε να συμβεί από δύο πράγματα. Πρώτον λόγω των τραπεζών που δεν θα μπορούσαν πλέον να λάβουν χρηματοδότηση με εγγύηση τα ελληνικά ομόλογα, τα οποία δεν θα γίνονταν αποδεκτά αν η Ελλάδα πτώχευε. Ο λόγος της πτώχευσης θα οφειλόταν στη διακοπή χρηματοδότησης μέσω του προγράμματος στήριξης.

Η δεύτερη αιτία θα οφειλόταν σε μαζική απόσυρση καταθέσεων από τις τράπεζες.

Η ανησυχία του Λουκά Παπαδήμου

Σύμφωνα με τους FT, ο Λουκάς Παπαδήμος, δήλωσε σε συνέντευξή του, ότι οι δημοσκοπήσεις τον είχαν ανησυχήσει τόσο πολύ για το αποτέλεσμα, που το βράδυ των εκλογών παρέμεινε μέχρι αργά στο γραφείο του για να προετοιμαστεί σε ενδεχόμενο σοκ της αγοράς. 

Σύμφωνα με τον κ. Παπαδήμο, οι ελληνικές αρχές εξέφραζαν την ανησυχία τους ότι τα πράγματα θα μπορούσαν να ξεφύγουν από τον έλεγχο αν δεν μπορούσε να σχηματιστεί κυβέρνηση.

Παράλληλα όμως ανησυχούσαν για το ότι μια νέα κυβέρνηση, υπό την ηγεσία του ΣΥΡΙΖΑ ή της Νέας Δημοκρατίας, θα απέρριπτε τη συμφωνία διάσωσης, με αποτέλεσμα οι αρχές της ΕΕ να "τραβούσαν την πρίζα".

Κατά τη διάρκεια τηλεδιάσκεψης, οι επτά ευρωπαίοι ηγέτες πριν από τη σύνοδο κορυφής της G20 στο Los Cabos συμφώνησαν στο εξής: θα στήριζαν την Ελλάδα μόνο αν τηρούσε τις συνθήκες του υφιστάμενου σχεδίου διάσωσης. Δεν θα υπήρχε επαναδιαπραγμάτευση.

Σύμφωνα με τους Financial Times, η Γερμανίδα Καγκελάριος ταλαντευόταν για αρκετό καιρό ανάμεσα στο Grexit και την απόρριψή του. Στη Γερμανία είχαν διαμορφωθεί δύο απόψεις, του “ντόμινο” και του “ακρωτηριασμού”. Η πρώτη άποψη υποστήριζε ότι εάν η Ελλάδα έφευγε θα υπήρχε ένα ντόμινο που θα οδηγούσε στη διάλυση του ευρώ, ενώ η αντίθετη, την οποία υποστήριζε με σθένος ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, υποστήριζε ότι εάν το “μολυσμένο πόδι” δηλαδή η Ελλάδα ακρωτηριζόταν, τότε το υπόλοιπο σώμα θα μπορούσε να εξυγιανθεί.

Ο κ. Σόιμπλε ενώ ήταν πιο αποφασισμένος για το Grexit ήταν και πιο πρόθυμος να αυξηθεί η συνεισφορά της Γερμανίας στο Ταμείο διάσωσης για να στηριχθούν οι υπόλοιπες χώρες όταν θα είχε φύγει η Ελλάδα.

Οι αναλύσεις του υπ. Οικονομικών της Γερμανίας μάλιστα υπολόγιζαν ότι το κόστος του Grexit θα ήταν μικρότερο από το να στηρίζεται για απροσδιόριστο χρονικό διάστημα μια χρεοκοπημένη χώρα.

Η κυρία Μέρκελ απέρριψε τελικά το Grexit επειδή οι οικονομικοί της σύμβουλοι δεν μπορούσαν να διατυπώσουν με σαφήνεια πρόβλεψη για το τι θα συνέβαινε σε μια τέτοια περίπτωση και η καγκελάριος δεν ήθελε να λειτουργήσει με βάση την αβεβαιότητα.

Η στροφή Σαμαρά έπεισε την Μέρκελ

Συμφωνα με το δημοσίευμα όταν προ των ελληνικών εκλογών ο Μπαρόζο είπε στη Μέρκελ να μην ανησυχεί διότι οι δημοσκοπήσεις έδειχναν ότι τις εκλογές θα τις κέρδιζε ο Σαμαράς, η καγκελάριος του απάντησε ότι πηγή ανησυχίας για εκείνη ήταν ο Σαμαράς, καθώς στην καμπάνια του είχε υποστηρίξει την αλλαγή του προγράμματος.

Προτού καταλήξει η Μέρκελ στην τελική της απόφαση είχαν υπάρξει αρκετές συγκρούσεις μέσα στην καγκελαρία αλλά και αβεβαιότητα σχετικά με τις προθέσεις της ελληνικής κυβέρνησης.

Όπως γράφει ο Peter Spiegel σημαντικό ρόλο έπαιξε ο Μπαρόζο, ο οποίος επισκέφθηκε τον Αντώνη Σαμαρά μετά τις εκλογές και το έπεισε ότι δεν έπρεπε να ζητήσει αλλαγή του προγράμματος και να το εφαρμόσει πιστά τουλάχιστον για ένα χρόνο. Μόνο μετά από αυτό θα μπορούσε να θίξει το ζήτημα των αλλαγών.

Ο Σαμαράς πείστηκε τότε και, σύμφωνα με το δημοσίευμα, άλλαξε χειρόγραφα τη δήλωση την οποία ετοίμαζε λέγοντας ότι θα ξεκινούσε την υλοποίηση των συμφωνηθέντων αμέσως.

Μόνο τότε, γράφουν οι FT η κυρία Μέρκελ, μετά από έξι εβδομάδες σκέψης και προβληματισμού κατέληξε στην απόφαση να απορρίψει το Grexit και στη συνέχεια επισκέφθηκε την Αθήνα σε ένα ιδιαίτερα συμβολικό ταξίδι, ενώ στο επόμενο eurogroup, συμφωνήθηκε ότι η Ελλάδα θα λάβει περισσότερη ελάφρυνση του χρέους εφόσον επιτύχει πρωτογενές πλεόνασμα.