Γερμανικός διακόπτης για το χρέος

Ενας αυτόματος μηχανισμός ελάφρυνσης του χρέους (στα χαρτιά) στον οποίο θα μπορεί να παρεμβαίνει το Eurogroup είναι η πρόταση του Πολ Τόμσεν του ΔΝΤ. Αποτελεί τη φόρμουλα συμβιβασμού με τη Γερμανία και φέρνει πιο κοντά την είσοδο του Νομισματικού Ταμείου στο πρόγραμμα. Οπως αποκαλύπτει σήμερα το «ΘΕΜΑ», ο επικεφαλής του Ευρωπαϊκού Τμήματος του ΔΝΤ κατέβασε με έναν ελιγμό της τελευταίας στιγμής την πρόταση που μπορεί να βγάλει από τη δύσκολη θέση τη Γερμανία και να δώσει τέλος στη διαμάχη Βερολίνου - Ουάσινγκτον.
 


Οπως γίνεται αντιληπτό, η δυνατότητα του Eurogroup να κατεβάζει κατά το δοκούν τον διακόπτη στην επονομαζόμενη «αυτόματη διευθέτηση του χρέους» αναιρεί μέχρις εξαφανίσεως το στοιχείο του αυτοματισμού καθώς η ομάδα των κρατών-μελών της Ευρωζώνης (με κυρίαρχο τον ρόλο της Γερμανίας) θα μπορεί να παγώνει την επόμενη δόση της ελάφρυνσης αν η χώρα μας δεν τηρεί τα συμπεφωνημένα.  Τι σημαίνει αυτό για την Ελλάδα; Σημαίνει ότι το προαναγγελθέν «εργαλείο ενισχυμένης εποπτείας», που θα ενεργοποιηθεί μετά τις 20 Αυγούστου, θα είναι επί της ουσίας ένα άτυπο μνημόνιο με μέτρα (συντάξεις - αφορολόγητο), μεταρρυθμίσεις και ιδιωτικοποιήσεις. Αν η Ελλάδα τηρεί τις δεσμεύσεις, θα παίρνει την επόμενη δόση της ελάφρυνσης του χρέους. Αν δεν τις τηρεί, το Eurogroup θα μπορεί να μπορεί να κατεβάζει τον «γενικό». Κατά τις πληροφορίες, η Γερμανία επιθυμεί την έγκριση κάθε φάσης της ελάφρυνσης του χρέους από το Κοινοβούλιό της τουλάχιστον μία φορά τον χρόνο, ενώ οι θεσμοί, συμπεριλαμβανομένου του ΔΝΤ, θα επισκέπτονται την Ελλάδα τρεις-τέσσερις φορές τον χρόνο.
 
Δίλημμα με τον χρόνο να τελειώνει
 
Συμφέρει αυτή η λύση την κυβέρνηση; Η αλήθεια είναι ότι η ηγετική ομάδα του Μαξίμου πρέπει να επιλέξει ανάμεσα σε δύο κακές εκδοχές σε σχέση με τους πολιτικούς σχεδιασμούς του ΣΥΡΙΖΑ. Μπροστά στο δίλημμα και με τον χρόνο να τελειώνει, όλα δείχνουν ότι επιλέγεται η λιγότερο βλαπτική εκδοχή για το αφήγημα της «καθαρής εξόδου», το οποίο εισήγαγε στον πολιτικό διάλογο ο πρωθυπουργός Αλέξης Τσίπρας πέρυσι το καλοκαίρι κατά την ομιλία του στο Συνέδριο του Economist στο Λαγονήσι, στις 29 Ιουνίου του 2017. «Η Ελλάδα δεν θα βγει στις αγορές προστατευμένα. Θα βγει με το σπαθί της», είχε πει τότε ο κ. Τσίπρας απορρίπτοντας την προληπτική γραμμή στήριξης. Στη συνέχεια ο αντιπρόεδρος της κυβέρνησης Γιάννης Δραγασάκης την αποκάλεσε «συγκεκαλυμμένο μνημόνιο».

Σήμερα, μήνες μετά, και έχοντας κατά νου όλα αυτά, ας δούμε την κατάσταση που διαμορφώνεται, τι σημαίνουν οι δύο επιλογές που έχει μπροστά της η κυβέρνηση και πού κλίνει τελικά με βάση και την πρόταση Τόμσεν:

n Επιλογή 1: Αν το ΔΝΤ τα σπάσει με τη Γερμανία και δεν υπογράψει μια Εκθεση Βιωσιμότητας Χρέους (DSA) που θα χαρακτηρίζει το ελληνικό χρέος βιώσιμο, το πλήγμα για την προσπάθεια επανόδου της Ελλάδας στις αγορές εκτιμάται ότι θα είναι σημαντικό. Αυτό σημαίνει ότι παρά τη συγκέντρωση του «μαξιλαριού ασφαλείας», η καθαρή έξοδος θα γίνει πάρα πολύ δύσκολη. «Ακόμη και να αγγίξεις το “μαξιλάρι”, τα spreads των ομολόγων θα εκτιναχθούν», σχολιάζει επ’ αυτού κορυφαίος τραπεζίτης. Ο ίδιος μνημονεύει και την αύξηση των αποδόσεων των ελληνικών ομολόγων τις τελευταίες μέρες μέσα στο σκηνικό ρήξης ΔΝΤ - Γερμανίας και των σεναρίων αποχώρησης του ΔΝΤ από την Ελλάδα που επικρατούσε στον αφρό της ειδησεογραφίας.

Για να το πούμε απλά και χωρίς τεχνικές λεπτομέρειες, κορυφαίοι αναλυτές εκτιμούν ότι αν το ΔΝΤ πει ότι το ελληνικό χρέος δεν είναι βιώσιμο, μπορεί να σπρώξει την κυβέρνηση στην Ενισχυμένη Προληπτική Γραμμή (ECCL). Την οποία όμως έχει δαιμονοποιήσει επικοινωνιακά ως μνημόνιο. Αυτό είναι κάτι που θέλει πάση θυσία να το αποφύγει το Μαξίμου ακόμη κι αν χρειαστεί να δεχτεί την παρουσία του ΔΝΤ και να εφαρμόσει τα μέτρα που επέβαλε, όπως η μείωση των συντάξεων το 2019 και του αφορολόγητου το 2020. Μάλιστα η διαβεβαίωση κορυφαίου στελέχους του οικονομικού επιτελείο (την Πέμπτη στο «Hilton») ότι «τα συμφωνημένα θα τηρηθούν» δεν είναι καθόλου τυχαία ως προς αυτό.

 Οντως η γραμμή ECCL προβλέπει την υπογραφή ενός τεχνικού μνημονίου (MoU), κάτι που επί της ουσίας θα συμβεί μετά τις 20 Αυγούστου και με το λεγόμενο «εργαλείο ενισχυμένης εποπτείας», σύμφωνα με τον πρόεδρο του Eurogroup Μάριο Σεντένο, ή «πρόγραμμα μεταμνημονιακής παρακολούθησης», σύμφωνα με τον Ευκλείδη Τσακαλώτο. Η διαφορά είναι ότι στην περίπτωση του «εργαλείου» απουσιάζουν τα αρχικά MoU και ότι δεν θα υπάρχει πρόσβαση σε χρηματοδότηση από τα δεκάδες δισ. ευρώ των υπολοίπων του τρίτου μνημονίου (τα οποία εξασφαλίστηκαν με σκληρά μέτρα και θυσίες). Ο,τι μπει στο μαξιλάρι και μετά τέλος. Και αυτό είναι κάτι που το θέλουν και τα βασικά κράτη-μέλη του Eurogroup που δεν επιθυμούν να εγκρίνουν νέα πρόσβαση της Ελλλάδας ακόμη και σε παλιά λεφτά, ακόμη και ως «κάβα» ή «δίχτυ ασφαλείας», όπως συμβαίνει με την προληπτική γραμμή.  

Σύμφωνα με τον διοικητή της Τραπέζης της Ελλάδος Γιάννη Στουρνάρα και την ηγεσία της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζες (ΕΚΤ), η προληπτική γραμμή είναι η ενδεδειγμένη επιλογή που θωρακίζει την οικονομία και το χρηματοπιστωτικό σύστημα της χώρας. Ενδεικτικά, ο εκπρόσωπος της ΕΚΤ στους θεσμούς Φραντσέσκο Ντρούντι τόνισε αυτή τη βδομάδα ότι η προληπτική γραμμή θα διατηρούσε το waiver για τα ελληνικά ομόλογα, θα προλάμβανε τις διακυμάνσεις στις καταθέσεις, θα επιτάχυνε την άρση των capital controls και θα επέτρεπε τη συμπερίληψη της Ελλάδας στο πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης.  Βεβαίως για να εγκριθεί αυτή η γραμμή πρέπει να ζητηθεί από την κυβέρνηση που έχει αποφασίσει να μην τη ζητήσει, μεταξύ άλλων και επειδή αποτέλεσε το δίχτυ ασφαλείας που είχε «κλειδώσει» η κυβέρνηση των Αντώνη Σαμαρά και Ευάγγελου Βενιζέλου τον Δεκέμβριο του 2014 στην προηγούμενη προσπάθεια εξόδου της Ελλάδας από το μνημόνιο. Ως γνωστόν, εκείνη η προσπάθεια διακόπηκε από το λεγόμενο «εξάμηνο Βαρουφάκη» το 2015. Κάπως έτσι τα πράγματα κινούνται προς τη δεύτερη και κυρίαρχη εκδοχή.

Η «εναλλακτική»

 Επιλογή 2: Η ρότα που επέλεξε η κυβέρνηση πέρυσι το καλοκαίρι και στην οποία επιμένει είναι η αποφυγή της προληπτικής γραμμής, σχεδόν όποια κι αν είναι η εναλλακτική. Και η εναλλακτική είναι σκληρή και περιοριστική ακόμη και αν επικοινωνηθεί με όρους φιέστας, καθώς εκτός από την ελληνική κυβέρνηση και τα ισχυρά κράτη της Ευρωζώνης έχουν συμφέρον να επιλέξουν πανηγυρικούς τόνους. Πρώτον, γιατί δεν τους κοστίζει τίποτα και, δεύτερον, γιατί θέλουν να περάσουν το μήνυμα στους πολίτες τους ότι τα λεφτά που δάνεισαν στην Ελλάδα έπιασαν τόπο και δεν θα χρειάζεται πια να δώσουν άλλα.  Κάπως έτσι Μαξίμου και υπουργείο Οικονομικών ετοιμάζονται να ακολουθήσουν το πλαίσιο που διαμορφώνει η παρασκηνιακή σύγκλιση Βερολίνου - ΔΝΤ πάνω στην πρόταση Τόμσεν ή μόνο το Βερολίνο αν γίνει μια νέα ανατροπή της τελευταίας στιγμής.

Ωστόσο, παρά τα φαινόμενα, τις αντεγκλήσεις και τις προειδοποιήσεις του Ταμείου για λύση ως το τέλος του μήνα, καλά πληροφορημένες πηγές σε Ελλάδα και Ευρώπη ομονοούν ότι η καταληκτική ημερομηνία δεν είναι το Eurogroup της 24ης Μαΐου στις Βρυξέλλες, το οποίο αναμένεται να σφραγίσει την επίτευξη τεχνικής συμφωνίας (Staff Level Agreement) μετά τις διαπραγματεύσεις κυβέρνησης - θεσμών στο «Hilton».  Η «λήξη χρόνου» σηματοδοτείται από το επόμενο Eurogroup που θα γίνει στις 21 Ιουνίου στο Λουξεμβούργο. Γι’ αυτό τον λόγο η κυβέρνηση ετοιμάζεται να καταθέσει πολυνομοσχέδιο στη Βουλή ως τις 15 Ιουνίου που θα κλείνει τουλάχιστον 78 από το 88 προαπαιτούμενα της τέταρτης αξιολόγησης. Βλέποντας τον χρόνο να τελειώνει, κυβέρνηση και θεσμοί μείωσαν κατά 10 τα προαπαιτούμενα.

Ενα από τα που έμειναν στην άκρη, λοιπόν, και θα μεταφερθούν -κατά τα φαινόμενα- στο επόμενο πλαίσιο είναι και η τελική επιλογή των μόνιμων γραμματέων στο Δημόσιο. Η πραγματική αιτία γι’ αυτό δεν έχει γίνει γνωστή, ωστόσο κάποιες υποθέσεις μπορούν να γίνουν με δεδομένο το ότι κεντρικό στέλεχος των ευρωπαϊκών θεσμών έχει αφήσει αιχμές για την πιθανότητα επιλογών με μη αξιοκρατικά κριτήρια. Ούτε λίγο ούτε πολύ, το εν λόγω στέλεχος είχε αναφέρει προ δύο μηνών στις Βρυξέλλες πως δεν μπορεί να διασφαλιστεί ότι η διαδικασία θα γίνει σωστά, όπως έχει συμφωνηθεί στο μνημόνιο. Η διατύπωσή του, που προκάλεσε αίσθηση στην Ελλάδα, ήταν η εξής: «Υπάρχουν δύο τρόποι να το κάνεις. Είτε το κάνεις σωστά (properly), είτε ακολουθείς τους κανόνες μόνο στα χαρτιά και διορίζεις φίλους του υπουργού».
 
Επώδυνα μέτρα
 
 Η πιο «εύκολη» αξιολόγηση από καταβολής μνημονίων κρύβει μέτρα που πλήττουν αδιακρίτως χαμηλόμισθους και χαμηλοσυνταξιούχους, βάζοντας σε άμεσο κίνδυνο ακόμα και την κινητή ή ακίνητη περιουσία χιλιάδων νοικοκυριών.  Η τεχνική συμφωνία στην οποία κατέληξαν κυβέρνηση και δανειστές προβλέπει:

n Κατάργηση προσωπικής διαφοράς και νέο κόψιμο συντάξεων από 1/1/2019: κορυφαίο στέλεχος του οικονομικού επιτελείου έσπευσε να δηλώσει (για όποιον δεν κατάλαβε) ότι «τα συμφωνημένα θα τηρηθούν απαρέγκλιτα», με στόχο να βάλει τέλος στη διγλωσσία που παρατηρείται μεταξύ στελεχών και υπουργών του ΣΥΡΙΖΑ, για το αν θα εφαρμόσουν ή όχι τις μειώσεις συντάξεων έως 18% που οι ίδιοι ψήφισαν. Για να υπολογιστεί μάλιστα αν επαρκεί η περικοπή της προσωπική διαφοράς έως 18% (ή τυχόν απαιτηθεί η πλήρης κατάργησή της), η κυβέρνηση δεσμεύτηκε ότι μέχρι τον Ιούλιο ή Αύγουστο το αργότερο, ο ΕΦΚΑ θα έχει εκκαθαρίσει το 100% των οριστικών συντάξεων για τις αιτήσεις συνταξιοδότησης του 2016, καθώς και τουλάχιστον το ένα τρίτο των αιτήσεων που υποβλήθηκαν το 2017.

n Μείωση αφορολόγητου ορίου για μισθωτούς, συνταξιούχους και αγρότες από 1/1/2020: η μείωση αυτή σημαίνει πως όσοι βγάζουν πάνω από 470 ευρώ καθαρά τον μήνα (ή και από 450 ευρώ στον ιδιωτικό τομέα) αλλά έμεναν ως τώρα αφορολόγητοι, θα χάσουν μέχρι και 650 ευρώ τον χρόνο σε επιπλέον άμεσους φόρους εισοδήματος. Υπουργός της κυβέρνησης στο «Hilton» σχεδόν πανηγύριζε επειδή επικυρώθηκε το συγκεκριμένο μέτρο επειδή, όπως έλεγε, το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο δεν πιέζει άλλο τελικά να εφαρμοστεί έναν χρόνο νωρίτερα - από 1/1/2019 αντί από 1/1/2020 όπως έχει ψηφιστεί. Υπενθυμίζεται ότι η Βουλή των Ελλήνων είχε δώσει εξουσιοδότηση στο ΔΝΤ να ζητήσει να εφαρμοστεί το μέτρο το 2019.

Για να επιτευχθεί ο «συμβιβασμός», το ΔΝΤ δέχτηκε ότι φέτος και το 2019 το πρωτογενές πλεόνασμα της Ελλάδας μπορεί να φτάσει στο 3,5% του ΑΕΠ. Από την άλλη και η κυβέρνηση, στο νέο Μεσοπρόθεσμο 2018-2022 που θα καταθέσει σε δύο εβδομάδες στη Βουλή, θα προσγειώσει απότομα τις προβλέψεις της για ανάπτυξη εφέτος σε μόλις 2% αντί 2,5% που προέβλεπε πριν από έξι μήνες στον Προϋπολογισμό. Αυτό που είναι δεδομένο, γιατί έχει συμφωνηθεί και συνομολογηθεί από πέρυσι το καλοκαίρι με ανακοινωθέν του Eurogroup, είναι ότι δεν υπάρχει περίπτωση να χαλαρώσει η λιτότητα ως το 2022 και έτσι η κυβέρνηση θα πρέπει να ψηφίσει το Μεσοπρόθεσμο 2019-2022 για επικυρώσει εκ νέου τον στόχο για πρωτογενές πλεόνασμα 3,5% του ΑΕΠ.

Αύξηση 50% στον ΦΠΑ στα ακριτικά νησιά της άγονης γραμμής που έχουν πληγεί από σεισμούς και το μεταναστευτικό κύμα. Από 1/7/2018 -μέσα στην καρδιά της τουριστικής κίνησης- θα αυξηθούν συντελεστές ΦΠΑ (από 17% σε 24% και από 9% σε 13%) σε Λέσβο, Χίο, Σάμο, Κω και Λέρο. Η εξέλιξη αυτή θα βάλει φωτιά στις τιμές, καθώς η τιμή των καυσίμων στα νησιά του Αιγαίου έχει φτάσει μέχρι και 2 ευρώ το λίτρο της βενζίνης. Η κυβέρνηση μιλά για παροχές και «μεταφορικό ισοδύναμο», το οποίο όμως, όπως έχει υπολογίσει το Οικονομικό Επιμελητήριο, δεν μπορεί σε καμία περίπτωση να αναπληρώσει τις απώλειες που θα υποστούν οι νησιώτες.
n Ηλεκτρονικά διόδια παντού: από το Κίνημα «Δεν Πληρώνω» και το κάψιμο των σταθμών των διοδίων, η κυβέρνηση τρέχει να εκχωρήσει σε ιδιώτες τα ηλεκτρονικά αναλογικά διόδια στις εθνικές οδούς όλης της χώρας. Εκτός από αναπήρους ή εργαζόμενους που θα διέρχονται δωρεάν, όλοι οι υπόλοιποι θα προπληρώνουν για τις διελεύσεις τους.

Περισσότεροι πλειστηριασμοί και κατασχέσεις: οι δανειστές δήλωσαν ικανοποιημένοι διότι οι ηλεκτρονικοί πλειστηριασμοί προχωρούν και δεν περιορίζονται στην Αθήνα ή στα μεγάλα αστικά κέντρα, αλλά εξαπλώνονται πλέον σε ολόκληρη την Ελλάδα. Αναγνώρισαν τις δυσκολίες που επικαλέστηκε η ελληνική πλευρά για να φτάσει στους 40.000 πλειστηριασμούς τον χρόνο, όπως είχαν δεσμευτεί οι ελληνικές τράπεζες. Αν και έδειξαν ότι δεν επιμένουν σε συγκεκριμένο αριθμό πλειστηριασμών κάθε χρόνο, πιέζουν για όσο το δυνατόν περισσότερους πλειστηριασμούς μπορούν να αντέξει το σύστημα.

Την ίδια στιγμή η Ανεξάρτητη Αρχή Δημοσίων Εσόδων (ΑΑΔΕ) δρομολογεί για φέτος πάνω από 200.000 κατασχέσεις για χρέη στην στο Δημόσιο (στην Εφορία και στα τελωνεία χωρίς να υπολογίζονται σε αυτές και οι κατασχέσεις για χρέη στα ασφαλιστικά ταμεία από το Κέντρο Είσπραξης Ασφαλιστικών Οφειλών - ΚΕΑΟ)
n Αγώνας δρόμου για μεγάλες ιδιωτικοποιήσεις μέχρι το Eurogroup Ιουνίου: πρέπει να προχωρήσουν ή να κοντεύουν να ολοκληρωθούν οι αποκρατικοποιήσεις για:

το αεροδρόμιο «Ελ. Βενιζέλος» (ολοκληρώνεται μέσα στην ερχόμενη εβδομάδα η επέκταση της παραχώρησης), τα Ελληνικά Πετρέλαια (ΕΛ.ΠΕ.), τα περιφερειακά λιμάνια της χώρας και την παραχώρηση της Εγνατίας Οδού.

Παράλληλα «τρέχει» και η πώληση των λιγνιτικών μονάδων της ΔΕΗ. Μέχρι τον Δεκέμβριο, αν και δύσκολο, εικάζεται πως θα μπουν μπουλντόζες και στο πρώην αεροδρόμιο του Ελληνικού.

Πιο δύσκολη η ένταξη στον νόμο Κατσέλη: η κυβέρνηση ζήτησε να παραταθεί για έναν ακόμη χρόνο, μέχρι και το 2019. Με τον όρο όμως να περνάνε από κόσκινο όλοι οι οφειλέτες που θα ζητούν προστασία. Οσοι υποβάλλουν αίτηση θα χάνουν την προστασία από το τραπεζικό απόρρητο. Το μέτρο αποσκοπεί να αποκαλυφθούν συστηματικοί κακοπληρωτές που, ενώ έχουν πολλά σε λογαριασμούς και θυρίδες, ζητάνε την προστασία του νόμου Κατσέλη για να μην πληρώσουν. Τη βάσανο των ελέγχων αυτών όμως θα την υποστούν ακόμα και αθώοι που δεν έχουν να κρύψουν τίποτα. Η κυβέρνηση έδωσε διαβεβαιώσεις ότι δεν θα μπλοκάρει η διαδικασία, καθώς φαίνεται τώρα πως αρχίζει να παίρνει μπροστά (για κάθε 2 νέες αιτήσεις εκδίδονται 3 αποφάσεις), αλλά ήδη εκκρεμούν περί τις 150.000 αιτήσεις για υπαγωγή στις διατάξεις του νόμου.

Παγίδες στις κλαδικές συμβάσεις: για να επεκταθούν σε όλες τις επιχειρήσεις ενός κλάδου οι κλαδικές συλλογικές συμβάσεις από τον Αύγουστο του 2018 και πέρα, θα πρέπει να διασφαλίζεται (με βάση στοιχεία της Εργάνης) ότι στις επιχειρήσεις-μέλη της κλαδικής ένωσης των εργοδοτών που υπέγραψαν τη σύμβαση απασχολείται τουλάχιστον το 51% και πάνω του συνόλου των εργαζομένων του κλάδου. Σε διαφορετική περίπτωση, μπορεί να υπογράφεται μια κλαδική σύμβαση αλλά τα οφέλη της να ισχύουν μόνο στις επιχειρήσεις-μέλη της Ενωσης που την υπέγραψε και όχι σε όλες τις υπόλοιπες και τους εργαζόμενους τους.

Εκτός από τους εργαζόμενους που θα αδικηθούν, δημιουργούνται συνθήκες άνισου ανταγωνισμού μεταξύ ομοειδών επιχειρήσεων ή, ίσως ακόμα χειρότερα, τίθεται και ζήτημα παραμονής ή μη στην εργοδοτική ένωση του κλάδου, των επιχειρήσεων που πιθανώς να κρίνουν ότι τις συμφέρει να αποχωρήσουν για να μη δεσμευτούν από την υπογραφή των ενώσεών τους.

 Ανατροπές στη Διαιτησία: προβλέπεται η επαναφορά της δυνατότητας μονομερούς προσφυγής εργαζομένων ή εργοδοτών στον ΟΜΕΔ. Η εξέλιξη αυτή θεωρούν στο υπουργείο Εργασίας ότι ευνοεί κυρίως τους εργαζομένους. Ωστόσο, το σχέδιο προβλέπει και ενίσχυση της Μεσολάβησης, δηλαδή των γνωμοδοτικού χαρακτήρα κρίσεων του Οργανισμού Μεσολάβησης και Διαιτησίας, για να περιοριστεί η έκδοση δεσμευτικών αποφάσεων του ΟΜΕΔ.

 Αυξήσεις στους φόρους ακινήτων: οι αυξήσεις των αντικειμενικών τιμών της Εφορίας συμπαρασύρουν πάνω από 20 φόρους που επιβάλλονται στα ακίνητα. Οι μεγαλύτερες αλλαγές θα ισχύσουν για λαϊκά προάστια αλλά θα επηρεάσουν κυρίως τον ΕΝΦΙΑ του 2019.