2019: Τι μας ξημερώνει σε Ελλάδα, κόσμο, οικονομία

Το 2019 ξεκινάει με όλα τα ενδεχόμενα ανοιχτά. Η αβεβαιότητα είναι το κύριο χαρακτηριστικό της εποχής μας καθώς ένα πλήθος συγκυριών ανατρέπει ό,τι θεωρούσαμε γεωπολιτικό status quo και είναι άγνωστο πού θα οδηγήσει.

Η πορεία των αγορών θα εξαρτηθεί όχι μόνο από την κερδοφορία των επιχειρήσεων, αλλά και από τις γεωπολιτικές εξελίξεις και τις δομικές αλλαγές στις κοινωνίες. Βεβαίως οι χρηματιστές και οι αναλυτές των αγορών κάνουν τις προβλέψεις τους για την πορεία των διεθνών χρηματιστηρίων, αλλά όλα μοιάζουν να είναι στον αέρα. Καθοριστικό ρόλο για το τι θα συμβεί θα παίξουν οι εξελίξεις στην πολιτική σκηνή των ΗΠΑ, που επικεντρώνονται αναγκαστικά στο πρόσωπο του προέδρου Ντόναλντ Τραμπ. Σε δεύτερο βαθμό οι εξελίξεις στην Ευρωπαϊκή Ενωση και οι σχέσεις της Δύσης με τη Ρωσία του Βλαντιμίρ Πούτιν θα επηρεάσουν την πορεία των διεθνών αγορών. Το ζήτημα όμως πλέον δεν είναι τι θα γίνει στις αγορές, αλλά τι συμβαίνει στις κοινωνίες και τη διεθνή πολιτική σκηνή.

Με δυο λόγια: Ο ρόλος της Αμερικής τη στιγμή αυτή παραμένει το μεγάλο ζητούμενο για τις παγκόσμιες γεωπολιτικές εξελίξεις, η Ενωμένη Ευρώπη περνάει την πρώτη μεγάλη κρίση στη σύντομη ιστορία της, η Κίνα παραμένει ένας πολύ ισχυρός αστάθμητος παράγοντας και η Ρωσία ξαναμπαίνει στο παιχνίδι από το παράθυρο που της ανοίγουν οι ΗΠΑ. Στο μεταξύ, η Ελλάδα μοιάζει να τραβάει τη δική της αυτοκαταστροφική πορεία γαντζωμένη στις ψευδαισθήσεις και στις πολιτικές της Μεταπολίτευσης.

Παγκοσμιοποίηση και τεχνολογία

Βλέπουμε τώρα τις επιπτώσεις δύο μεγάλων «επαναστάσεων» που λειτουργούν ταυτόχρονα. Της παγκοσμιοποίησης και της τεχνολογίας. Η παγκοσμιοποίηση προκάλεσε την ελεύθερη κίνηση πληθυσμών, εργαζομένων, κεφαλαίου και εμπορίου, σύγκλιση νόμων και κανόνων και δομικές αλλαγές στις κοινωνικές διαστρωματώσεις σε όλες τις χώρες.
Παράλληλα, η τεχνολογική επανάσταση, το Ιντερνετ, η ρομποτική, το 3D printing και η τεχνητή νοημοσύνη εξαφανίζουν νυχθημερόν επαγγελματικούς κλάδους και ανατρέπουν τις ζωές εκατομμυρίων ανθρώπων στον πλανήτη.

Λειτουργώντας και τα δύο μαζί, παγκοσμιοποίηση και τεχνολογία, ανατρέπουν τα δεδομένα σε όλους τους τομείς και οδηγούν σε άγνωστα μονοπάτια των οποίων την κατάληξη ουδείς γνωρίζει. Αυτό που φαίνεται τώρα είναι ότι το 2019 και τα χρόνια που θα το ακολουθήσουν θα είναι πολύ κρίσιμα για τη διαμόρφωση ενός νέου διαφορετικού μέλλοντος. Οι κοινωνίες αυτή τη στιγμή έχουν αρχίσει να αντιδρούν και στις δύο αυτές «επαναστάσεις». Οι αντιδράσεις προς το παρόν δεν είναι βίαιες, αλλά είναι εμφανείς.

Η εκλογή ηγετών που στηρίχθηκαν στα μέσα μαζικής δικτύωσης που παρέχει το Ιντερνετ, η αύξηση του λαϊκισμού παντού, η κατάρρευση των συστημικών μέσων μαζικής ενημέρωσης και ο πολλαπλασιασμός των fake news, η ανατροπή συμπεριφορών και αρχών, η αδυναμία μας να αντιληφθούμε «τι συμβαίνει» και «γιατί συμβαίνει» αυτό που συμβαίνει, όλα καθιστούν την εποχή μας «ενδιαφέρουσα» - κάποιοι τη θεωρούν επικίνδυνη, αλλά σίγουρα είναι μια εποχή αβεβαιότητας.

Πώς αντιδρούν οι αγορές σε αυτές τις συνθήκες; Απρόβλεπτα και με μεγάλες διακυμάνσεις. Μπορεί να γκρεμιστούν, μπορεί να ανέβουν, μπορεί να κάνουν πρώτα το ένα και μετά το άλλο. Η πρόβλεψη είναι αδύνατη και, όπως έχει αποδειχθεί, στην εποχή μας τόσο οι πολιτικές δημοσκοπήσεις όσο και οι χρηματιστηριακές προβλέψεις πέφτουν τραγικά έξω.

Οι ΗΠΑ

Ο πρόεδρος Τραμπ σίγουρα θα γραφτεί στην Ιστορία. Το ερώτημα είναι ως τι θα γραφτεί. Ως ένα «προϊόν» του Ιντερνετ και των fake news, ως μια ανατρεπτική παρένθεση στην παγκόσμια ιστορία, ως ένας μεγάλος λαϊκιστής Αμερικανός πρόεδρος που στήριξε τα αδύναμα στρώματα των Αμερικανών και αποσόβησε μια μεγάλη οικονομική κρίση;

Η Ιστορία θα δείξει. Προς το παρόν είναι ο πρόεδρος τον οποίο μάχονται με λύσσα τα μέσα ενημέρωσης, η ελίτ των Αμερικανών και η αμερικανική μεσαία τάξη. Είναι ο πρόεδρος που ξεκίνησε τον εμπορικό πόλεμο με την Κίνα, είναι ο πρόεδρος που παρέδωσε τη Συρία στους Ρώσους, είναι ο πρόεδρος που τα βρήκε με τη Βόρεια Κορέα, ίσως να γίνει αυτός που έχτισε το τείχος μεταξύ ΗΠΑ και Μεξικού.

Και είναι λογικό τέτοιες κινήσεις από τον πρόεδρο της ισχυρότερης χώρας στον κόσμο να προκαλούν αναταραχές στις αγορές.

Αν το σκεφτεί κανείς ψύχραιμα, ο εμπορικός πόλεμος, που είναι εις βάρος του διεθνούς εμπορίου, δεν συμφέρει κανέναν. Ούτε την Κίνα, ούτε τις ΗΠΑ, ούτε καμία άλλη χώρα. Θεωρητικά, λοιπόν, όταν όλα τα εμπλεκόμενα μέρη καταλάβουν ότι δεν τα συμφέρει, θα τον διακόψουν. Θεωρητικά. Στην πράξη αυτό δεν το έχουμε δει ακόμη διότι ο εμπορικός πόλεμος εξυπηρετεί τον λαϊκισμό. Προσφέρει στους άνεργους και φτωχοποιημένους Αμερικανούς την ψευδαίσθηση ότι έχουν έναν ισχυρό πατριώτη πρόεδρο που τους προστατεύει από τους Κινέζους και τα προϊόντα τους. Και γι’ αυτό συνεχίζεται.

Από την άλλη, αυτός ο «ισχυρός και πατριώτης» πρόεδρος ανακοίνωσε την αποχώρηση των Αμερικανών στρατιωτών από τη Συρία, ικανοποιώντας ασφαλώς τις μαμάδες και τις γυναίκες τους, αλλά προκαλώντας την παραίτηση του υπουργού Αμυνας Τζιμ Μάτις και τα συγχαρητήρια του Ρώσου προέδρου Βλαντιμίρ Πούτιν. Για τους διεθνείς πολιτικούς αναλυτές, ο Τραμπ «χάρισε» τη Συρία στους Ρώσους και ετοιμάζεται να τους χαρίσει και το Αφγανιστάν. Γενικά ο Τραμπ ενισχύει τον απομονωτισμό των ΗΠΑ σε κάθε επίπεδο, οικονομικό και γεωπολιτικό, και αυτό ανατρέπει τις ισορροπίες σε πολλά θερμά μέτωπα του κόσμου. Οσον αφορά την οικονομία, η Ιστορία έχει δείξει ότι ο απομονωτισμός δεν της κάνει καλό, ότι οι εγχώριες βιομηχανίες δεν μπορούν να επιβιώσουν από τις εγχώριες αγορές και μόνο και ότι τα κλειστά σύνορα δεν οδηγούν πουθενά. Αυτή η πολιτική, λοιπόν, δεν μπορεί να διαρκέσει πολλά χρόνια διότι, παρόλο που προκαλεί μια αρχική ευφορία σε ορισμένους, τελικά βλάπτει το σύνολο περισσότερο απ’ ό,τι το ωφελεί. Αρα είναι φυσιολογικό οι αγορές να αντιδράσουν αρχικά με πτώση, αλλά στη συνέχεια θετικά, όταν διαφανεί ότι η πολιτική αυτή εγκαταλείπεται. Το ερώτημα είναι τι ζημιά θα έχει προκληθεί στο ενδιάμεσο και πόσο θα διαρκέσει η κρίση.

Η Ενωμένη Ευρώπη

Στην Ευρώπη δίνεται μια μεγάλη μάχη για τη διατήρηση της συνοχής της. Χρονιά ευρωεκλογών και η ευρωπαϊκή συνοχή δοκιμάζεται όσο ποτέ. Η Αγγλία φεύγει, αλλά κανείς δεν ξέρει πώς θα γίνει αυτή η έξοδος και τι επιπτώσεις θα έχει στους μεν και στους δε. Η Ιταλία προσπαθεί να αντιδράσει στα επιβαλλόμενα από την Ευρώπη μέτρα λιτότητας, η Γαλλία το ίδιο. Η δε Ελλάδα προσπαθεί με κόλπα να επιβιώσει μέσα στην Ε.Ε. διατηρώντας έναν τεράστιο αντιπαραγωγικό δημόσιο τομέα, χωρίς επιχειρήσεις και με πρωτοφανή ανεργία, με το ΑΕΠ της να έχει καταρρεύσει και τις προοπτικές ανάπτυξης ασήμαντες και πολύ αβέβαιες. Και ενώ οι ηγεσίες των ευρωπαϊκών χωρών που αντιδρούν στο χαλινάρι της Ε.Ε. επιμένουν ότι δεν σκοπεύουν να την εγκαταλείψουν, οι λαοί τους δεν μοιάζουν πια τόσο σίγουροι όσο παλιά.

Στην Ευρώπη, εκτός των επιδράσεων που έχουν σε όλες τις κοινωνίες η παγκοσμιοποίηση και η τεχνολογία, εκδηλώνονται επιπλέον προβλήματα, όπως το Μεταναστευτικό, η τρομοκρατία, αλλά και αυτά που δημιουργεί η τεράστια και πανίσχυρη ευρωπαϊκή γραφειοκρατία. Η ευρωπαϊκή ιδέα εμφανίζεται σε κάθε περίπτωση λαβωμένη, παρόλο που μέχρι στιγμής δεν είναι ορατός ο κίνδυνος διάλυσης. Αυτό, πάντως, που καταδεικνύεται από τις αντιδράσεις είναι η απαίτηση των λαών για αλλαγές και η μετατόπιση του βάρους από τον έλεγχο των αγορών στον έλεγχο των κοινωνιών. Και όλα αυτά συνήθως οδηγούν σε περισσότερο λαϊκισμό, κάτι που στην Ευρώπη εμφανίζεται με την ενίσχυση των πιο ακραίων εκπροσώπων του πολιτικού φάσματος. Το μεγάλο ερώτημα, ωστόσο, για την Ευρώπη είναι η στάση της Γερμανίας απέναντι στις άλλες ευρωπαϊκές χώρες στη μετά Μέρκελ εποχή.

Η Ελλάδα

Φέτος θα έχουμε εκλογές, αυτό είναι το μόνο βέβαιο. Παραμένει όμως άγνωστο το πώς θα φτάσουμε σε αυτές, τι ζημιά θα προκαλέσει η κυβέρνηση στην οικονομία με τις προεκλογικές της παροχές και τις ανατροπές στις συμφωνίες που έχουν υπογραφεί με την Ευρώπη και κατά πόσο θα είναι εφικτό η επόμενη κυβέρνηση να προωθήσει μεταρρυθμίσεις και να ενισχύσει την ανάπτυξη της οικονομίας. Αυτό που έχουμε πετύχει μέχρι σήμερα είναι ένα πρωτογενές πλεόνασμα και ένα άχρηστο και επιζήμιο για την οικονομία και την κοινωνία υπερπλεόνασμα το οποίο χρησιμοποιείται για την εξαγορά ψήφων. Αυτά τα «πετύχαμε» με την υπερφορολόγηση εισοδημάτων και περιουσιών, με τη μείωση μισθών και συντάξεων και με τεράστιο κοινωνικό κόστος που αποδεικνύεται από το κλείσιμο χιλιάδων επιχειρήσεων, τους άνω του ενός εκατομμυρίου ανέργους και τη μαζική μετανάστευση εκατοντάδων χιλιάδων νέων στο εξωτερικό για αναζήτηση εργασίας. Παρά το τεράστιο κόστος, η κυβέρνηση επιμένει στην αποφυγή των μεταρρυθμίσεων, ο υπόλοιπος πολιτικός κόσμος τις αντιμετωπίζει με επιφύλαξη, οι δημόσιοι υπάλληλοι τις εμποδίζουν και το μεγαλύτερο μέρος του λαού τις φοβάται. Οι μεταρρυθμίσεις αφορούν κυρίως το κράτος και τον δημόσιο τομέα, αλλά και βασικούς θεσμούς, όπως τη Δικαιοσύνη και την Παιδεία. Καθώς η χώρα αποφεύγει τις μεταρρυθμίσεις, είναι εγκλωβισμένη σε έναν φαύλο κύκλο σπατάλης στο Δημόσιο, υπέρογκων φόρων, ύφεσης, μαύρης οικονομίας και διαφθοράς. Το σύνολο των κομματικών μηχανισμών και των δημόσιων υπαλλήλων, που ουσιαστικά ταυτίζονται μεταξύ τους, κρατάνε τη χώρα πίσω προστατεύοντας τα «κεκτημένα» και την αυτοκαταστροφική νοοτροπία της Μεταπολίτευσης.

Το αποτέλεσμα των εκλογών του 2019 θα δημιουργήσει ενδεχομένως ελπίδες για αλλαγή, αλλά όσοι έχουν εμπειρία από την ελληνική πολιτική κρατάνε -σοφά- μικρό καλάθι.

Το πώς αντιμετωπίζουν οι ξένοι τις πολιτικές εξελίξεις στην Ελλάδα το είπε σαφέστατα στον Μάριο Ροζάκο ο Ζολτ Ντάρβας του Ινστιτούτου Bruegel: «Είτε επικρατήσει στις εκλογές η Ν.Δ., είτε ο ΣΥΡΙΖΑ, και τα δύο κόμματα έχουν αποδεχτεί το πλαίσιο μεταμνημονιακής εποπτείας, οπότε το πολιτικό ρίσκο δεν είναι μεγάλο».

Η παγκοσμιοποίηση και η τεχνολογία «καταπίνουν» επαγγελματικούς κλάδους και η ανεργία αυξάνεται προκαλώντας κοινωνική περιθωριοποίηση σε μεγάλες πληθυσμιακές ομάδες. Τα κράτη καλούνται να αντιμετωπίσουν αυτό το πρόβλημα, αλλά μέχρι στιγμής δεν διαφαίνεται ποιος είναι ο προσφορότερος τρόπος. Η εκπαίδευση των πολιτών στις νέες τεχνολογίες είναι απαραίτητη, η ανάδειξη νέων δεξιοτήτων και η δημιουργία νέων επαγγελμάτων το ίδιο, η ενίσχυση του κοινωνικού κράτους ώστε να καλύψει τις αυξανόμενες ανάγκες μεγάλων πληθυσμιακών ομάδων επιβεβλημένη. Το δόγμα των αγορών, δηλαδή ότι όλα θα διορθωθούν χωρίς κρατική παρέμβαση και οι κοινωνίες θα βρουν τρόπο να επιβιώσουν και νέες ισορροπίες από μόνες τους, δεν μπορεί να αντιμετωπίσει τις επείγουσες ανάγκες των ολοένα αυξανόμενων φτωχοποιημένων ομάδων της Δύσης.

Η πολιτική θα κληθεί να αναλάβει ξανά τα ηνία, και για να το κάνει αυτό θα πρέπει να πολεμήσει εναντίον των αγορών, κάτι που μοιάζει παράδοξο στην εποχή της παγκοσμιοποίησης και των τεχνολογικών εξελίξεων. Και αυτή η μάχη εκδηλώνεται προς το παρόν ως πισωγύρισμα, με έκρηξη λαϊκισμού, εμπορικό πόλεμο, κλείσιμο συνόρων για την προστασία των εθνικών πληθυσμών. Το πώς θα εξελιχθεί η κατάσταση και πού θα βρεθεί μια νέα ισορροπία θα εξαρτηθεί τόσο από τις εξελίξεις του 2019 όσο και των επόμενων ετών. Γι’ αυτό πολλοί λένε: «Ζούμε σε ενδιαφέροντες καιρούς» - έκφραση πονηρή που προέρχεται από ένα κινεζικό ρητό: «Είναι καλύτερο να είσαι σκύλος σε ήσυχους καιρούς παρά άνθρωπος σε χαοτικούς».