Αλέξανδρος Καρύδης: Κυκλικές πόλεις - Το Στοίχημα του Ευ Ζην

Η Kυκλική Oικονομία έχει μπει για τα καλά στη ζωή μας. Βγαίνει πολλαπλά ενισχυμένη – και αναμφίβολλα δικαιωμένη–από την πανδημία, με τις «κυκλικές» επενδύσεις στα χρηματιστήρια να εξαπλασιάζονται μέσα σε 8 μήνες (EllenMacArthurFoundation, 2020). Πλέον αποτελεί διακυρηγμένη κορυφαία προτεραιότητα σε όλα τα κέντρα λήψης αποφάσων παγκοσμίως, δημόσια και ιδιωτικά: από την Ευρωπαϊκή Ένωση και την Κίνα, τον OECD και τις Κεντρικές Τράπεζες, μέχρι κολoσσούς όπως η BlackRock, η IKEA, η Googleκαι η Η&Μ. Όλοι συμφωνούν σε ένα συμπέρασμα: η Κυκλική Οικονομία θα πετύχει ή θα αποτύχει στις πόλεις.

Γιατί οι Πόλεις είναι σημαντικές;

Σήμερα, οι πόλεις καταναλώνουν πάνω από τα δύο τρίτα της παγκόσμιας ενέργειας, ενώ παράγουν το 80% των αερίων του θερμοκηπίου και τουλάχιστον το 50% των συνολικών απορριμάτων. Το «ευθύγραμμο» μοντέλο που εφαρμόστηκε μέχρι στιγμής, όπου εκμεταλλευόμαστε παρθένες πρώτες ύλες, παράγουμε προϊόντα τα οποία καταναλώνουμε συνήθως πολύ σύντομα και στη συνέχεια πετάμε ως άχρηστα (“take-make-consume-waste”), έχει φτάσει στα όριά του. Ήδη βιώνουμε τις δραματικές συνέπειες, που θα επιδεινωθούν εκθετικά τα επόμενα χρόνια, αν δεν αλλάξουμε πλεύση άμεσα και αποφασιστικά. Δεν είναι μόνο η αλόγιστη εξάντληση των φυσικών πόρων, η ραγδαία μείωση της βιοποικιλότητας, η επιβάρυνση του περιβάλλοντος, η υποβάθμιση της δημόσιας υγείας και της ποιότητας ζωής, ειδικά στις πόλεις. Οι οικονομικές επιπτώσεις είναι εξίσου σημαντικές, με καταστροφή αξίας που συνεπάγεται απώλεια ΑΕΠ, επενδύσεων και τοπικών θέσεων εργασίας.

“TrillionDollarOpportunity”

Η Κυκλική Οικονομία αποτελεί τη μεγαλύτερη ευκαιρία για να αναστρέψουμε την πορεία, τροφοδοτώντας μια ανάπτυξη βιώσιμη, ανθεκτική και δίκαιη, που αποσυνδέει τη δημιουργία αξίας από την κατασπατάληση φυσικών πόρων, στηριζόμενη σε νέα μοντέλα συνεργασίας, καινοτομίας και αλληλεξάρτησης. Δεν είναι απλώς πιο αποδοτική διαχείριση αποβλήτων ή περισσότερη ανακύκλωση, αλλά μια πολυεπίπεδη και ολιστική συστημική μετάβαση στη σχέση μεταξύ οικονομίας, κοινωνίας, περιβάλλοντος και εργασίας. Σύμφωνα με εκτιμήσεις της McKinseyκαι του WorldEconomicForum, η Κυκλική Οικονομία αντιπροσωπεύει μια ευκαιρία ενός τρις USD μέχρι το 2025 (“TrillionDollarOpportunity”), που μπορεί να ξεπεράσει τα 4,5 τρις USDμέχρι το 2030. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υπολογίζει ότι η στροφή στην Κυκλική Οικονομία σημαίνει εξοικονόμηση κόστους 600 δις € για τις επιχειρήσεις της ΕΕ, δημιουργία 600.000 νέων θέσεων εργασίας και μείωση των ανθρακικών εκπομπών κατά 450 εκ. τόνους μέχρι το 2030, με αύξηση του μέσου διαθέσιμουεισοδήματος για κάθε νοικοκυριό κατά 3.000€ ετησίως.

Βέλτιστες Πρακτικές που κάνουν τη διαφορά

Η κυκλική μετάβαση, συνδυαζόμενη με μια Στρατηγική Έξυπνης Εξειδίκευσης, δημιουργεί μοναδικές ευκαιρίες ειδικά για τους Δήμους και τις Περιφέρειες, με πρωταγωνιστές τις τοπικές κοινωνίες. Ήδη η Βόρεια Ευρώπη επιδεικνύει εντυπωσιακά “successstories”, όπως η δυναμικά αναπτυσσόμενη Umeaτης Σουηδίας ή το Groningenτης Ολλανδίας. Η Umeaεπανασχεδιάζει και «μοιράζεται» τα πάντα σε δημοτικό επίπεδο, από αθλητικό εξοπλισμό, ηλεκτρονικές βιβλιοθήκες και κτηριακές υποδομές μέχρι οικοδομικά εργαλεία, μέσα μεταφοράς και πλατφόρμες καινοτομίας, με το μοντέλο «προϊόν-ως-υπηρεσία», αυξάνοντας δυναμικά τον πληθυσμό της με νέους επιστήμονες, παρότι βρίσκεται κοντά στον Αρκτικό Κύκλο. Κλειδί της επιτυχίας η ουσιαστική δημοκρατική διαβούλευση και συμμετοχή. Το Groningen, μητρόπολη μιας παραδοσιακά αγροτικής περιοχής,αναπτύσσει ζωτικές συνέργειες ανάμεσα στον Δήμο, στα τοπικά πανεπιστήμια, την start-upσκηνήκαι τους αγρότες, με έμφαση στην κυκλική βιο-οικονομία και τη βιώσιμη γεωργία και αναδεικνύεται σε πρωτοποριακό “knowledgehub”. Παράλληλα, εφαρμόζει την Κυκλική Οικονομία στις δημόσιες συμβάσεις και τον κατασκευαστικό κλάδο, σχεδιάζοντας το χτίσιμο 20.000 νέων σπιτιών με αξιοποίηση δευτερογενών υλικών και επαναχρησιμοποίηση υλικών από κατεδαφίσεις, έχοντας ορίσει Αντιδήμαρχο Κυκλικής Οικονομίας με ευρύ χαρτοφυλάκιο, που συνδυάζει την κυκλικότητα με την ψηφιοποίηση.

Πιο κοντά στη δική μας κουλτούρα, η Ισπανία αναλαμβάνει ηγετικό ρόλο. Με τη «Διακήρυξη της Σεβίλλης», οι Ισπανικοί Δήμοι δεσμεύτηκαν για την εφαρμογή της κυκλικότητας ως βασικού πυλώνα της πολιτικής τους. Έκτοτε, εξάγουν βέλτιστες πρακτικές διεθνώς: ενδεικτικά, το Valladolidυλοποιεί έναν από τους πρώτους Κυκλικούς Οδικούς Χάρτες, με έμφαση σε νέα επιχειρηματικά μοντέλα για μικρομεσαίες επιχειρήσεις, βιώσιμη αστική κινητικότητα και τον Φορέα Καινοτομίας της πόλης ως «επιταχυντή», ηValenciaαναδεικνύεται σε επίκεντρο για τα κυκλικά λιμάνια, τα logisticsκαι τη γαλάζια οικονομία, ενώ η Granadaπρωτοπορεί στην μείωση της σπατάλης υδάτων-ενέργειας-τροφίμων και την κλιματική ουδετερότητα, με το κυκλικό της πρόγραμμα να στηρίζεται σε τρία συγκριτικά της πλεονεκτήματα: τον πολιτισμό, την επιστήμη που τον τουρισμό. Κλειδί σε όλες τις περιπτώσεις το οργανωμένο πλαίσιο συνεργασίας των Δήμων με τα Πανεπιστήμια, το τοπικό οικοσύστημα καινοτομίας και τις επιχειρήσεις, ειδικά στον μεταποιητικό τομέα, με μετρήσιμους στόχους. Απαραίτητη δε προϋπόθεση, ο συνδυασμός δημόσιων και ιδιωτικών επενδύσεων, με εκσυγχρονισμό υποδομών, δημιουργία θέσεων εργασίας και σεβασμό του περιβάλλοντος.

Θεσμικό πλαίσιο και ελληνικές πρωτοβουλίες

Το θεσμικό πλαίσιο είναι ήδη εδώ, σε όλα τα επίπεδα. Αποτελεί δε βασικό σημείο συναίνεσης των πολιτικών δυνάμεων, στην Ελλάδα και την Ευρώπη. Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία λειτουργεί ως η νέα αναπτυξιακή στρατηγική της ΕΕ και περιλαμβάνει την Κυκλική Οικονομία ως θεμελιώδη πυλώνα της. Παράλληλα, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή υιοθέτησε το 2020 το νέο «CircularEconomyActionPlan», που θέτει την Τοπική Αυτοδιοίκηση στο επίκεντρο της μετάβασης, με φιλόδοξο χρονοδιάγραμμα. Η Ελλάδα υιοθέτησε το 2018 την «Εθνική Στρατηγική για την Κυκλική Οικονομία», η οποία το 2020 επικαιροποιείται με τους 5 άξονες του «Οδικού Χάρτη για την Κυκλική Οικονομία». Παράλληλα, η κυκλικότητα αποτελεί πυλώνα του «Εθνικού Σχεδίου για την Ενέργεια και το Κλίμα», ενώ διατρέχει οριζόντια τα σημαντικότερα χρηματοδοτικά εργαλεία, από διακρατικά και ευρωπαϊκά προγράμματα (INTERREG, HORIZON 2020, ESPONκλπ), μέχρι τις δράσεις του νέου Ταμείου Ανθεκτικότητας και Ανάκαμψης, το ΕΣΠΑ, την Ελληνική Αναπτυξιακή Τράπεζα, την EBRDκαι την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων.

Η σημασία του SporosPlatform

 
Αυτό που αναγνωρίζεται από όλους τους θεσμικούς φορείς είναι η σημασία της μόχλευσης ιδιωτικών επενδύσεων για την κυκλική μετάβαση ιδίως των μικρομεσαίων επιχειρήσεων, της ραχοκοκαλιάς της παραγωγικής μας βάσης. Παράλληλα, όπως προκύπτει από την σχετική έρευνα αγοράς της KapaResearch, αυτό που λείπει από τους Έλληνες επιχειρηματίες δεν είναι μόνο η χρηματοδότηση, αλλά πρωτίστως η εφαρμοσμένη γνώση και η εξειδίκευση για το πως θα μετασχηματίσουν το παραγωγικό τους μοντέλο, με εξοικονόμηση κόστους, άνοιγμα σε νέες αγορές και μια νέα σχέση με τους καταναλωτές. Γι’ αυτό το SporosPlatform αποτελεί ένα πρωτοποριακό εγχείρημα για την περιοχή της Νοτιοανατολικής Ευρώπης που καλύπτει ένα σημαντικό κενό και αναγνωρίζεται ως βέλτιστη πρακτική διεθνώς, συνδυάζοντας ευέλικτη χρηματοδότηση και συμβουλευτική υποστήριξη για την επιτάχυνση της μετάβασης.
 
Δίκαιη Αναπτυξιακή Μετάβαση: Πρόκληση και Ευκαιρία

Η σημαντικότερη όμως ευκαιρία για την Τοπική Αυτοδιοίκση είναι ταυτόχρονα και η δυσκολότερη πρόκληση: η Δίκαιη Αναπτυξιακή Μετάβαση. Αφορά όλες τις (πρώην) λιγνιτικές περιοχές της Δυτικής Μακεδονίας και της Πελοποννήσου, άλλα και όσους εξαρτώνται σήμερα αποκλειστικά από ορυκτά καύσιμα, όπως τα νησιά. Το επενδυτικό εγχείρημα είναι πρωτοφανές για τη χώρα, αντλώντας κεφάλαια άνω των 5 δις€από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό, συνδυαστικά με εθνικά κεφάλαια, ΕΣΠΑ και πόρους της ΔΕΗ. Πρωτοφανείς είναι ομως και οι δυσκολίες, καθώς περίπου οι μισοί επηρεαζόμενοι εργαζόμενοι και βραχυχρόνια άνεργοι θα χρειαστούν επανακατάρτιση και χιλιάδες θέσεις εργασίας θα πρέπει να δημιουργηθούν άμεσα, ώστε το Σχέδιο Δίκαιης Αναπτυξιακής Μετάβασης (ΣΔΑΜ) να αποτελέσει εθνική επιτυχία, δημιουργώντας αξία, θετικό αντίκτυπο και ίσες ευκαιρίεςγια τους πολίτες. Το ΣΔΑΜ διαρθρώνεται σε 5 πυλώνες: πράσινη ενέργεια, έξυπνη γεωργία, βιώσιμος τουρισμός, βιομηχανία και βιοτεχνία, ψηφιακή οικονομία και εκπαίδευση. Όλοι αυτοί οι στόχοι όχι μόνο εντάσσονται συστημικά στο πλαίσιο της κυκλικής μετάβασης, αλλά είναι αδύνατον να επιτευχθούν αποτελεσματικά χωρίς αυτήν. Είναι στο χέρι των Δήμων και των Περιφερειών να αξιοποιήσουν μια μοναδική συγκυρία, αδράττοντας την ευκαιρία.

Προϋποθέσεις Επιτυχίας

Με χρηματοδότηση του Πράσινου Ταμείου, το οποίο έχει αναλάβει καταλυτικέςπρωτοβουλίες, και υπό την ευθύνη των Τοπικών Αρχών, διαμορφώνονται για πρώτη φορά «Σχέδια Δράσης Κυκλικής Οικονομίας» (ΣΔΚΟ). Είναι μια κομβική κίνηση που θέτει το πλαίσιο και δίνει την κατεύθυνση για το μέλλον. Λόγω της στρατηγικής της σημασίας, υπάρχουν τρεις απαραίτητες προϋποθέσεις επιτυχίας.
Πρώτον, η Κυκλική Οικονομία να αναγνωριστεί ως αυτό που είναι παγκοσμίως: μια στρατηγική αλλαγή προς ένα νέο αναπτυξιακό μοντέλο που στηρίζεται στη συνεργασία όλων των “stakeholders”. Ειδικά στη Δυτική Μακεδονίακαι τη Μεγαλόπολη αυτό πρέπει να περιλαμβάνει τα Πανεπιστήμια Δυτικής Μακεδονίας και Πελοποννήσου, τα οικοσύστηματα καινοτομίας και έρευνας, τα Επιμελητήρια, τον ΟΑΕΔ, τις παραγωγικές ΜΜΕ, τη βιομηχανία, τους αγροτικούς συνεταιρισμούς, την κοινωνία των πολιτών και τους επενδυτές, δημόσιους και ιδιωτικούς. Παρωχημένες αντιλήψεις που αντιμετωπίζουν την Κυκλική Οικονομία περιοριστικά, σαν ένα επιπλέον εργαλείο για τη διαχείριση των απορριμάτων, θα στερήσουν τις τοπικές κοινωνίες και οικονομίες από τη μεγαλύτερη αναπτυξιακή τους ευκαιρία.
Δεύτερον, η έμφαση θα πρέπει να δοθεί στην τοπική επιχειρηματικότητα, που διαθέτει την αναγκαία ευελιξία για τη μετάβαση, και στη δημιουργία ποιοτικών δουλειών που θα κρατήσουν τους νέους στην περιοχή – όρος επιβίωσης βάσει των δημογραφικών δεδομένων. Κανείς δεν πρέπει «να αφεθεί πίσω», χωρίς τα αναγκαία εφόδια για την επόμενη μέρα. Στόχος καθόλου αυτονόητος, ειδικά αν λάβουμε υπόψη ότι στην πρόσφατη πανευρωπαϊκή έρευνα του SustainableDevelopmentSolutionsNetworkγια τους Στόχους Βιώσιμης Ανάπτυξης, η Ελλάδα εμφάνισε την χειρότερη επίδοσή της (57/100) στον δείκτη “leavenoonebehind”,με αυξανόμενες ανισότητες.

Τρίτον, τα ΣΔΚΟ θα πρέπει σε επόμενη φάση να επεκταθούν και σε όλα τα εκατοντάδες μη διασυνδεδεμένα νησιά, που μπορούν να διασφαλίσουν αυτονομία ενέργειας και πόρων μέσα από τοπικές αλυσίδες αξίας και να προσελκύσουν διεθνείς επενδυτές, ακολουθώντας το πρόσφατο παράδειγμα της Αστυπάλαιας, με την επένδυση της Volkswagenστην καθαρή ενέργεια. Μετά από ένα σκληρό lockdown, τα νησιά μας μπορούν φέτος να αναδειχθούν σε «κυκλικούς ηγέτες», με μια Γαλάζια Συμμαχία που θα εστιάζει στην εξάλειψη των πλαστικών μιας χρήσης, την ηλεκτροκίνηση, τη βιώσιμη αλιεία και την προστασία της βιοποικιλότητας. Με αυτόν τον τρόπο, πέραν των άλλων πολλαπλών ωφελειών, θα αναβαθμιστεί διεθνώς το τουριστικό μας προϊόν.

Το μεγάλο στοίχημα: Μια ελληνική «Διακήρυξη της Σεβίλλης»

Το σημαντικότερο όλων είναι μια ολιστική στρατηγική προσέγγιση που εστιάζει στη «μεγάλη εικόνα», με τις Τοπικές Αρχές να παίρνουν την πρωτοβουλία των κινήσεων και τους πολίτες συμμέτοχους. Ο OECD σε πρόσφατη μελέτη του καταλήγει ότι τρια είναι τα βασικά καθήκοντα κάθε Δήμου: να προωθήσει την κυκλική ατζέντα διαμορφώνοντας συγκροτημένο πλάνο δράσης (“promoter”), να διευκολύνει τη διαβούλευση και τις συνέργειες σε όλα τα επίπεδα που είναι κρίσιμα για τη μετάβαση (“facilitator”)και να καταστήσει εφικτή την υλοποίηση μέσα από εργαλεία όπως η ψηφιοποίηση, η προσέλκυση επενδύσεων και οι δημόσιες συμβάσεις(“enabler”).
Ακριβώς αυτή τη λογική είχε προωθήσει με μεγάλη επιτυχία το πρώτο “AthensCircularForum”, που διεξήχθη στο Μέγαρο Υπατία με τη συμμετοχή εκατοντάδων πολιτών και δεκάδων ηγετών της Τοπικής Αυτοδιοίκησης, της επιχειρηματικότητας, των πανεπιστημίων και της κοινωνίας των πολιτών, αναδεικνύοντας για πρώτη φόρά στην Ελλάδα την ανάγκη ενός ουσιαστικού διαλόγου για την «Κυκλική Πόλη». Συμπέρασμα του Forumήταν η ανάγκη υιοθέτησης μια Διακήρυξης που θα αγκαλιάσουν οι Τοπικές Αρχές σε όλη την Ελλάδα, ανεξαρτήτως πολιτικής προέλευσης. Οι πρώτοι που θα κερδίσουν είναι οι Δήμαρχοι, αρκεί να έχουν ανοιχτούς ορίζοντες. Ευελπιστώ ότι σύντομα θα δούμε μιαευγενή άμιλλα μεταξύ των Δημάρχων σε κάθε γωνιά της Ελλάδας για το ποιος θα φιλοξενήσει τη δική μας «Διακήρυξη της Σεβίλλης». Έναν Οδικό Χάρτη που θα εγκολπώνει και τα τρία «καθήκοντα» του Κυκλικού Δήμου, με συγκεκριμένους, μετρήσιμους στόχους και έμφαση στη σχέση ανάμεσα στην Κυκλική Οικονομία, τη Βιο-οικονομία, τη Γαλάζια Ανάπτυξη και την Ψηφιοποίηση.
 
Το «μέτρο» του μέλλοντος

Πρέπει να αδράξουμε τώρα το μοναδικό momentum. Σε τελική ανάλυση, η Κυκλική Οικονομία οδηγεί σε έναν νέο τρόπο ζωής, ένα modusvivendiπου προϋποθέτει τον αναστοχασμό, στηρίζεται στην ισορροπία και αποσκοπεί στο ευ ζην, τα συστατικά στοιχεία του ελληνικού πνεύματος διαχρονικά. Είναι ενας πολιτισμός του «μέτρου». Και μια ιστορική ευκαιρία να ξανασκεφτούμε σήμερα τον εαυτό μας, εμπνεόμενοι όχι από το παρελθόν, αλλά από το μέλλον. 

Ο Αλέξανδρος Καρύδης-Καρανδρέας είναι δικηγόρος, συνιδρυτής Sporos Platform

Ειδήσεις σήμερα

Νεκρός στα 24 του ο γιος του supermodel Στέφανι Σέιμουρ και του μεγιστάνα Πίτερ Μπραντ

Μπελ Ντελφίν: Σάλος με πρόσφατες αναρτήσεις μοντέλου του OnlyFans που «προωθούν τον βιασμό»

Έγκλημα στα Χανιά: Την δολοφόνησε με 14 μαχαιριές - Της έκοψε την καρωτίδα