Τα αποδημητικά πτηνά έχουν την… τιμητική τους!

Η Παγκόσμια Ημέρα Αποδημητικών Πουλιών καθιερώθηκε να γιορτάζεται κάθε χρόνο από το 2006. Η ημέρα αυτή θεσπίστηκε σε συνεργασία της Αφρικανο-Ευρασιατικής Συμφωνίας για τα Μεταναστευτικά Υδρόβια Πτηνά του Περιβαλλοντικού Προγράμματος του Ο.Η.Ε. (UNEP/AWEA) και της Συνθήκης για τη Διατήρηση των Μεταναστευτικών Άγριων Ζώων (CMS).

Κατά την ημέρα αυτή πραγματοποιούνται σε πολλές χώρες του κόσμου διάφορες εκδηλώσεις για τα πτηνά που κατά τους ψυχρότερους μήνες μεταναστεύουν σε θερμότερες περιοχές, ώστε να αποφύγουν την έλλειψη τροφής και τις χαμηλές θερμοκρασίες, και γυρίζουν στους τόπους που ζούνε κανονικά την άνοιξη. Αυτές οι εκδηλώσεις περιλαμβάνουν φεστιβάλ, εκπαιδευτικά προγράμματα, παρατήρηση πουλιών, διανομή φυλλαδίων κ.α.

Από τα περίπου 10.000 είδη πουλιών που υπάρχουν στον κόσμο, τα 1.800 είναι αποδημητικά. Αυτό το πανάρχαιο ταξίδι της μετανάστευσης θεωρείται ότι είναι κληρονομικό ένστικτο, οφειλόμενο σε παλιές συνήθειες, όταν εξαιτίας κλιματολογικών ή γεωλογικών δυσμενών μεταβολών του περιβάλλοντος τα πτηνά αναγκάζονταν να μετακινηθούν από τη μια περιοχή στην οποία ζούσαν σε άλλη, για την ανεύρεση ευνοϊκών συνθηκών διαβίωσης και κυρίως τροφής.

Η κατεύθυνση είναι κυρίως από το Βορρά προς το Νότο, αλλά παρατηρείται και σε μικρότερο βαθμό από Νότιες προς Βόρειες περιοχές, ενώ μπορεί να συμβαίνει και κάθετα, δηλαδή από υψηλότερο υψόμετρο τα πουλιά να κατεβαίνουν σε χαμηλότερο.

Σε σύνολο οι αποστάσεις που πετάνε είναι πολύ μεγάλες, ακόμα και 22 χιλιάδες χιλιόμετρα, ώστε πολλές φορές καθώς ταξιδεύουν από χώρα σε χώρα χρειάζεται να κάνουν στάσεις σε κατάλληλες περιοχές, όπως είναι οι υγρότοποι, για να ξεκουραστούν. Επίσης, μπορούν να πετούν ασταμάτητα για χιλιάδες χιλιόμετρα, ενώ το είδος Ακτοτούρλι (Limosa lapponica) έχει παρατηρηθεί να ταξιδεύει ακόμα και 11 χιλιάδες χιλιόμετρα χωρίς στάση.

Χαρακτηριστικό αποδημητικό πουλί στην Ελλάδα είναι το γνωστό σε όλους μας Χελιδόνι (Hirundio rustica) το οποίο φεύγει το Φθινόπωρο για την Αφρική και γυρίζει το Μάρτιο ή Απρίλιο στην ίδια φωλιά που είχε φτιάξει την προηγούμενη χρονιά.

Τα αποδημητικά ή αλλιώς και μεταναστευτικά πουλιά έχουν την τέλεια μορφολογία και φυσιολογία που χρειάζεται για να μπορούν να πετούν γρήγορα σε μεγάλες αποστάσεις. Αν και ο τρόπος με τον οποίο βρίσκουν τους εναέριους δρόμους κατά τη μετανάστευση δεν έχει κατανοηθεί ακόμα, σύγχρονες μελέτες δείχνουν ότι έχουν τη δυνατότητα να προσανατολίζονται με το μαγνητικό πεδίο της Γης μέσω ειδικών δεκτών φωτός στα μάτια τους. Επίσης, φαίνεται ότι χρησιμοποιούν ως σημείο αναφοράς τη θέση του ήλιου ή ακόμα και τη μορφολογία του εδάφους, των ποταμών, λιμνών και βουνών.

Είναι ένα μεγάλο και δύσκολο ταξίδι και γι’ αυτό το λόγο όταν ετοιμάζονται να φύγουν τρώνε αρκετά και αποθηκεύουν λίπος, μέχρι και 50% του βάρους τους, για να μπορέσουν να αντέξουν στο μακρύ ταξίδι. Κατά τη διάρκεια της μετανάστευσης, ο καιρός παίζει σημαντικό ρόλο με κρισιμότερους παράγοντες την κατεύθυνση του αέρα και τις αλλαγές της θερμοκρασίας. Έτσι, τα πουλιά τείνουν να αποφεύγουν τον βροχερό και συννεφιασμένο καιρό, την ομίχλη και τους ισχυρούς ανέμους και σταματούν στα μέσα του ταξιδιού τους εάν συναντήσουν αντίξοες καιρικές συνθήκες.

Οι μεταναστεύσεις πραγματοποιούνται κατά ομάδες, αποτελούμενες από τα δύο φύλα ενός είδους ή από το ένα φύλο ή από άτομα ορισμένης ηλικίας ή από άτομα πολλών ειδών και τα πτηνά ακολουθούν συνήθως την ίδια πορεία. Μερικά είδη κατά το ταξίδι τους πετούν σε σχηματισμό V ή J, για τους οποίους όμως δεν έχει κατανοηθεί πλήρως ο σκοπός τους. Οι δύο επικρατέστερες θεωρίες, οι οποίες φαίνεται ότι συμπληρώνουν η μία την άλλη, είναι για να εκμεταλλεύονται τα ρεύματα αέρα που δημιουργούνται από τα προπορευόμενα μέλη του σχηματισμού και για να έχουν καλύτερη οπτική επαφή μεταξύ τους βελτιστοποιώντας έτσι την επικοινωνία και τον προσανατολισμό κατά την πτήση.

Βλέπουμε λοιπόν ότι τα πουλιά αυτά παίρνουν πολλά μέτρα για το μακρύ ταξίδι της μετανάστευσης ώστε να μπορέσουν να επιβιώσουν κατά τους δύσκολους μήνες του χρόνου. Όμως, στο ταξίδι τους αυτό έχουν να αντιμετωπίσουν άλλο ένα μεγάλο κίνδυνο. Τον άνθρωπο και τις δραστηριότητές του!


Οι βιότοποι και υγρότοποι που ξεχειμωνιάζουν ή ξεκουράζονται τα αποδημητικά πουλιά όλο και μειώνονται, συρρικνώνονται και ρυπαίνονται από τις ανθρώπινες παρεμβάσεις. Αλλαγή χρήσης γης, βόσκηση, γεωργία, οικοπεδοποίηση, γραμμές ηλεκτρισμού, ανεμογεννήτριες, φυτοφάρμακα κ.α., όλα μαζί έχουν σημαντικό αντίκτυπο στο βαθμό επιβίωσης των αποδημητικών πουλιών κατά το ταξίδι τους.

Ξηρασία, πλημμύρες και απρόβλεπτα καιρικά φαινόμενα λόγω επιδείνωσης του φαινομένου του θερμοκηπίου δυσχεραίνουν τη μετανάστευση και προκαλούν αλλαγές στη συμπεριφορά των πτηνών αυτών.

Η λαθροθηρία ή αλλιώς το παράνομο κυνήγι απειλεί και αυτό με τη σειρά του τους πληθυσμούς τους, που εκτός από το δύσκολο ταξίδι, έχουν να αντιμετωπίσουν την αφροσύνη και την άγνοια των λαθροκυνηγών.

Επιπλέον, λόγω του ότι ταξιδεύουν μέσα από πολλές χώρες, οι οποίες έχουν διαφορετικούς νόμους προστασίας, καθίστανται ευάλωτα απέναντι στην έλλειψη ενός κοινού νομικού πλαισίου προστασίας.

Για αυτούς τους λόγους λοιπόν, η Παγκόσμια Ημέρα Αποδημητικών Πουλιών έχει ως στόχο την ευαισθητοποίηση των κοινωνιών σε διεθνές επίπεδο σχετικά με τους κινδύνους που υφίστανται τα μεταναστευτικά πουλιά, την οικολογική τους σημασία και την ανάγκη μιας διεθνούς συνεργασίας για τη διατήρησή τους.

“…και πτηνά ας πετάνε πάνω από τη γη, στο θόλο του ουρανού.”
(Γένεσις α’ 20)


Σύνδεσμοι για επίσκεψη:
-   World Migratory Bird Day (WMBD)
-   Bird Migration (Wikipedia)
-   Αποδημητικά Πουλιά (YouTube)