Πώς το παράδειγμα της «Ελληνίδας γιαγιάς» μπορεί να σώσει τον πλανήτη

Στα αγγλικά υπάρχει μία έκφραση, το «make the most out of something». Σημαίνει να παίρνεις ό,τι περισσότερο μπορείς από κάτι, να εκμεταλλεύεσαι στο έπακρον. Κάτι σαν αυτό που έκαναν οι γιαγιάδες μας. Ένα ύφασμα είχε εκατομμύρια χρήσεις, τα πάντα επαναχρησιμοποιούνταν, φαγητό δεν πετιόταν ποτέ, κάθε τι γινόταν αντικείμενο εκμετάλλευσης ξανά και ξανά.

Αυτό που συνήθιζαν να κάνουν οι γιαγιάδες, με τον καιρό όχι απλώς ξεχάστηκε, αλλά έγινε και παράδειγμα προς αποφυγή. Η ευμάρεια και τα χρόνια του εύκολου πλουτισμού έφεραν μία καταναλωτική έκρηξη, όπου οι συνήθειες της γιαγιάς δεν χωρούσαν. Η επαναχρησιμοποίηση ταυτίστηκε με την κακή οικονομική κατάσταση και εξοβελίστηκε στο πυρ το εξώτερον.

Μόνο που τελικά για όλα υπάρχει ένα κόστος… Και το κόστος της υπερκατανάλωσης το πληρώνει εδώ και δεκαετίες το ίδιο μας το «σπίτι», ο πλανήτης μας, τον οποίο κοντεύουν να «καταπιούν» τα σκουπίδια και η κλιματική αλλαγή.

Αυτούς τους κινδύνους κάποιες χώρες, όχι  μόνο τους έχουν αντιληφθεί, αλλά προσπαθούν με κάθε τρόπο να τους αντιμετωπίσουν.

Με λίγα λόγια, οι συνήθειες της γιαγιάς είναι ξανά τάση, όχι υπό την έννοια όμως της μόδας, αλλά ως επιτακτική ανάγκη για να αλλάξουμε νοοτροπία και να διασφαλίσουμε την ίδια μας τη ζωή. Επειδή μάλιστα χρειαζόμαστε έναν όρο ακόμα πιο σύγχρονο, που να αποτυπώνει τις αλλαγές που πρέπει να γίνουν σε παγκόσμιο επίπεδο, πρέπει να μάθουμε να μιλάμε για κυκλική οικονομία.

Τι είναι η κυκλική οικονομία

Ο όρος, μπορεί στην Ελλάδα ακόμα να μην είναι πολύ οικείος, είναι όμως πλέον του βεβαίου ότι στο μέλλον θα μας απασχολήσει πολύ, όπως ήδη απασχολεί πολλές χώρες αλλά και θεσμούς σαν την Ευρωπαϊκή Ενωση. Ουσιαστικά πρόκειται για ένα οικονομικό μοντέλο, στο οποίο οι πόροι χρησιμοποιούνται με πιο βιώσιμο τρόπο. Μέχρι τώρα η οικονομία μας είναι γραμμική: παράγουμε, καταναλώνουμε και δημιουργούμε απορρίμματα. Στην κυκλική οικονομία αφού καταναλώσουμε, επαναχρησιμοποιούμε, ανακυκλώνουμε, επιδιορθώνουμε. Εν ολίγοις δεν πρόκειται απλώς για ανακύκλωση, αλλά για ένα πιο ολιστικό μοντέλο, το οποίο ήδη εφαρμόζει η Φινλανδία, μία χώρα που φιλοδοξεί να γίνει ο οδηγός στο άρμα που θα οδηγήσει τον πλανήτη σε έναν άλλο τύπο οικονομίας. Στη σκανδιναβική αυτή χώρα εφαρμόζονται ήδη καινοτόμες λύσεις που προέρχονται από τη στενή συνεργασία μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, οι οποίες έχουν κερδίσει την προσοχή της διεθνούς κοινότητας λόγω του εύρους του πεδίου εφαρμογής τους αλλά και εξαιτίας της πραγματιστικής προσέγγισης που έχουν.

Ένας μεγάλος αριθμός φινλανδικών επιχειρήσεων έχει υιοθετήσει προσεγγίσεις κυκλικής οικονομίας στις δραστηριότητές του. Για παράδειγμα όσον αφορά τη βιομηχανία χαρτοπολτού και χαρτιού της Φινλανδίας, σχεδόν όλα τα υλικά ανακυκλώνονται και χρησιμοποιούνται για την παραγωγή νέων προϊόντων ή για την παραγωγή ανανεώσιμης ενέργειας. Η Φινλανδία υπερέχει επίσης σε διάφορες λύσεις, όπως τη διαχείριση των αποβλήτων (ολόκληρες πόλεις ηλεκτροδοτούνται από τα σκουπίδια), ή τα τρόφιμα του μέλλοντος. Είναι η πρώτη χώρα στον κόσμο που έφτιαξε εθνικό οδικό χάρτη για αυτά τα θέματα, περιγράφοντας το δρόμο για τη βιώσιμη ευημερία και το μέλλον, ενώ ίδρυσε και το Παγκόσμιο Φόρουμ για την Κυκλική Οικονομία (WCEF, το πρώτο πραγματοποιήθηκε στο Ελσίνκι το 2017).

Οσα ήδη κάνει είναι πολύ σημαντικά και πρωτοποριακά και γι’ αυτόν τον λόγο κάλεσε δημοσιογράφους από όλο τον κόσμο για να παρουσιάσει την αλληλεπίδραση μεταξύ δημόσιου και ιδιωτικού τομέα, μεταξύ επιχειρήσεων και πανεπιστημίων, μεταξύ κυβέρνησης και πολιτών, που έχει ως αποτέλεσμα να συντελεστούν μικρά ή και μεγαλύτερα θαύματα. Στην αποστολή συμμετείχε και το protothema.gr, το μοναδικό μέσο από την Ελλάδα που επελέγη, το οποίο σήμερα σας παρουσιάζει μία γεύση από το μέλλον, το οποίο ευχόμαστε κάποια στιγμή να φτάσει και στην Ελλάδα.

Ιδού η… χωματερή του Ελσίνκι

Από τα πρώτα μέρη που η δημοσιογραφική αποστολή επισκέφτηκε ήταν ο χώρος όπου συγκεντρώνονται τα σκουπίδια του Ελσίνκι. Βρισκόταν εκτός της πρωτεύουσας και συγκεκριμένα στην πόλη Έσποο. Οποιοσδήποτε Ελληνας που γνωρίζει πώς είναι η χωματερή Λιοσίων, βρεθεί στο κέντρο επεξεργασίας αποβλήτων Ämmässuo, το οποίο είναι το μεγαλύτερο των Βορείων Xωρών, θα δυσκολευτεί να αντιληφθεί ακριβώς περί τίνος πρόκειται. Πρόκειται για έναν απέραντο χώρο, με καταπράσινους λόφους, καμία οσμή σκουπιδιών και διάφορα κέντρα επεξεργασίας: από το σημείο όπου γίνεται η διαχείριση των βιολογικών αποβλήτων, το κέντρο κατεργασίας τέφρας, τη μονάδα παραγωγής αποβλήτων σε ενέργεια και πλήθος άλλων. 

Αντίστοιχο (ίσως και χειρότερο) άλλωστε θα ήταν το σοκ αν ένας Φινλανδός βρισκόταν στη χωματερή των Λιοσίων... Αλλωστε στη Φινλανδία στους χώρους υγειονομικής ταφής καταλήγει το 1% των σκουπιδιών. Στην Ελλάδα το αντίστοιχο ποσοστό είναι 80%!

Όπως δήλωσε στο protothema.gr η διευθύντρια Λειτουργίας του σταθμού Ms. Tiila Korhonen: «Συνολικά εδώ εργάζονται 745 υπάλληλοι και είμαστε εκείνοι που διαχειριζόμαστε τα αστικά απόβλητα του Ελσίνκι και των γύρω περιοχών. Είμαστε μακριά από το Ελσίνκι για να μην ενοχλούμε. Εδώ κάθε υλικό συγκεντρώνεται σε διαφορετικό σημείο. Στις πολυκατοικίες της πόλης υπάρχουν κουτιά ανακύκλωσης για το κάθε υλικό και γενικώς θεωρούμε ότι οι καλύτεροι υπάλληλοί μας είναι οι ίδιοι οι κάτοικοι της πρωτεύουσας που είναι άριστοι στην ανακύκλωση».

Αποψη του χώρου διαχείρισης αποβλήτων

Πώς κάνουν ανακύκλωση: Φωτογραφίες από το γκαράζ ενός εμπορικού κέντρου όπου πάντα υπάρχει σταθμός ανακύκλωσης

Ηλεκτρισμός από τα σκουπίδια

Την ώρα που εμείς σκεφτόμαστε τι θα κάνουμε με τα σκουπίδια μας, άλλοι ηλεκτροδοτούν ολόκληρες πόλεις από αυτά. Ενας ακόμη σταθμός της δημοσιογραφικής αποστολής ήταν η Vantaa Energy, μία από τις μεγαλύτερες  εταιρείες ενέργειας της Φινλανδίας. Στη Φινλανδία γίνεται εκτεταμένη καύση απορριμμάτων, για την παραγωγή ενέργειας. Η Vantaa παίρνει τα σκουπίδια και παράγει και πουλάει ηλεκτρική ενέργεια. Ουσιαστικά το 80% των σκουπιδιών που συγκεντρώνει γίνεται ηλεκτρισμός. Πρόκειται για ένα τεράστιο εργοστάσιο, όπου εργάζονται μόλις 50 άτομα και είναι η εταιρεία που ηλεκτροδοτεί μέχρι και το αεροδρόμιο. Πρόκειται για ένα υπερσύγχρονο εργοστάσιο, το οποίο έχει κατασκευαστεί έτσι ώστε να μην υπάρχουν μυρωδιές και γενικώς υιοθετεί πρακτικές φιλικές προς το περιβάλλον. Συνεχώς ετοιμάζουν νέα πρότζεκτ: επόμενος στόχος τους να μπορούν να καθαρίσουν την τέφρα, ώστε να γίνει 100% ανακυκλώσιμη, ένα πολύ δύσκολο εγχείρημα, στο οποίο όμως όπως μας δήλωσαν, βρίσκονται πολύ κοντά.

Βίντεο: Τα σκουπίδια συγκεντρώνονται για να καούν

Φτιάχνοντας τα τρόφιμα του μέλλοντος
Η γαλακτοβιομηχανία Valio είναι η μεγαλύτερη γαλακτοβιομηχανία της Φινλανδίας και έχει ως πυρήνα της τον υγιεινό τρόπο ζωής. Το γάλα τους είναι από τα πιο υγιεινά στον κόσμο (η τιμή του ξεκινάει από 65 λεπτά το λίτρο στα σούπερ μάρκετ) καθώς δεν χρησιμοποιούν καθόλου αντιβιοτικά, ενώ ήταν οι πρώτοι που το 2001 έφτιαξαν προϊόντα χωρίς λακτόζη. Παρά το γεγονός ότι είναι μία πολύ επιτυχημένη εταιρεία, ο προβληματισμός είναι διάχυτος το τελευταίο διάστημα και πίσω από αυτόν κρύβεται η κλιματική αλλαγή. Δεν είναι μυστικό ότι οι περιβαλλοντικές επιπτώσεις από την παραγωγή κρέατος και γάλακτος είναι μεγάλες καθώς οι αγελάδες αποβάλλουν μεθάνιο, συμβάλλοντας δραματικά στο φαινόμενο του θερμοκηπίου. Στόχος της Valio είναι οι αγρότες να αποτελέσουν μέρος της λύσης με πρακτικές που θα έχουν ως αποτέλεσμα ο άνθρακας να εγκλωβίζεται στο έδαφος και να μην αποβάλλεται στην ατμόσφαιρα. Επιπλέον, η Valio δημιουργεί το λεγόμενο οικοσύστημα ProManure, θέλοντας να διαχωρίσει το άζωτο και τον φώσφορο που περιέχονται στην κοπριά ώστε να επαναχρησιμοποιηθούν (έχει ήδη αναπτύξει τη σχετική τεχνολογία διαχωρισμού).

Αναζητούνται επίσης νέες λύσεις και όσον αφορά τα τρόφιμα, καθώς τα τελευταία χρόνια η ζήτηση σε οργανικά προϊόντα έχει αυξηθεί κατά 30%. Για παράδειγμα στη Valio, φτιάχνουν από την πρωτεϊνη γάλακτος το Valio Mifu, ένα προϊόν που μοιάζει σαν κρέας.

Μιλώντας στο protothema.gr ο αντιπρόεδρος της Valio Juha Nousiainen είπε: «Εδώ προσπαθούμε να δούμε τη μεγάλη εικόνα, γιατί όντως ανησυχούμε για την κλιματική αλλαγή. Κάθε άνθρωπος πρέπει να ανησυχεί για το πού οδεύουμε. Πρέπει να δράσουμε και αυτό κάνουμε γιατί οι λύσεις αναμένονται από τις εταιρείες περισσότερο από κάθε άλλον. Καλούμαστε να κάνουμε περισσότερα από όσα η υπόλοιπη κοινωνία».

Η απάντηση στο πλαστικό έρχεται από τη Φινλανδία;

Μπορεί ένας κούκος να μην μπορεί να φέρει την άνοιξη, δύο ταλαντούχες βιοχημικοί ωστόσο μπορούν να κάνουν επανάσταση. Αυτό διαπιστώσαμε από την επίσκεψη στη Sulapac, μία start up με 18 υπαλλήλους που φτιάχνει συσκευασίες από ένα νέο υλικό το οποίο είναι ο οικολογικός διάδοχος του πλαστικού.

Ένα υλικό που δεν είναι απλώς βιοδιασπώμενο, αλλά δεν περιέχει ούτε ίχνος μικροπλαστικού (αυτό είναι το ατού του υλικού καθώς άλλα βιοδιασπώμενα υλικά δυστυχώς αφήνουν μικροπλαστικά στο περιβάλλον).  Εν ολίγοις, ακόμη και στη θάλασσα να πεταχτεί, δεν προκαλεί απολύτως κανένα πρόβλημα στο περιβάλλον. 

Η Sulapac έχει κερδίσει σημαντικά βραβεία και έχει κλείσει συμφωνίες με παγκόσμιες φίρμες καλλυντικών.

Η Suvi Haimi, μία εκ των δύο γυναικών που ίδρυσαν την εταιρεία δήλωσε στο protothema.gr: «Νιώσαμε ότι κάτι έπρεπε να αλλάξει, κάτι έπρεπε επιτέλους να γίνει απλώς και μόνο βλέποντας όλες αυτές τις τρομακτικές εικόνες με τα πλαστικά στους ωκεανούς. Αυτό είναι που μας δίνει ενέργεια, ότι υπηρετούμε έναν καλό σκοπό. Πιστεύω ότι ο κόσμος μπορεί να αλλάξει με καλή τεχνολογία. Προσπαθήσαμε ταυτόχρονα να φτιάξουμε κάτι όμορφο, όχι σαν τα κίτρινα οικολογικά χαρτιά που βλέπουμε να κυκλοφορούν. Ωστόσο σε αυτή την προσπάθεια δεν νιώσαμε ποτέ μόνες. Στο πλευρό μας είχαμε το πανεπιστήμιο, την κυβέρνηση, αλλά και την Ευρωπαϊκή Ενωση. Ο ίδιος μου ο καθηγητής στο πανεπιστήμιο, όταν έκανα έρευνα, μου είπε να ανοίξω τα φτερά μου και να κάνω τη δική μου επιχείρηση».

Τρώγοντας γκουρμέ από τα… σκουπίδια

Στην Ελλάδα, ένα εστιατόριο το οποίο θα λειτουργούσε βασιζόμενο στα προϊόντα που δεν θέλουν τα σούπερ μάρκετ, μάλλον δεν θα τα πήγαινε πολύ καλά. Στη Φινλανδία ωστόσο που η νοοτροπία είναι διαφορετική και η απόδοση του εγχειρήματος είναι υψηλού επιπέδου, τα αποτελέσματα είναι πολύ διαφορετικά.

Το εστιατόριο «Loop» βρίσκεται σε ένα πανέμορφο σημείο του Ελσίνκι και σε αυτό εργάζονται κυρίως εθελοντές. Στην κουζίνα βρίσκεις πολύ ταλαντούχους σεφ, οι οποίοι επεξεργάζονται τα υλικά που φέρνουν οι εθελοντές από τα σούπερ μάρκετ (συνήθως αυτά που βρίσκεται κοντά η ημερομηνία λήξης) και τα μετατρέπουν σε πολύ ξεχωριστά πιάτα. Τα πιάτα τους απευθύνονται κυρίως σε vegan. Στόχος του εστιατορίου είναι να μειωθεί η ποσότητα τροφίμων που καταλήγουν στα σκουπίδια.

Τον ίδιο ακριβώς στόχο και φιλοσοφία έχει και το κατάστημα WeFood, το οποίο ξεκίνησε από τη Δανία και πλέον βρίσκεται και στη Φινλανδία. Το μίνι μάρκετ συνεργάζεται με μεγάλες αλυσίδες τροφίμων και φούρνους, παίρνει δωρεάν τα προϊόντα που δεν θέλουν και τα πουλάει στη συνέχεια σε χαμηλές τιμές με τα έσοδα να πηγαίνουν σε φιλανθρωπίες.

Πλήθος εθελοντών αποτελούν τη βάση των υπαλλήλων και οι Φινλανδοί έχουν αγκαλιάσει την πρωτοβουλία, προσπαθώντας και με αυτόν τον τρόπο να προφυλάξουν το περιβάλλον.

Είναι δε χαρακτηριστικό της κουλτούρας τους αλλά και του τρόπου που λειτουργεί το εκπαιδευτικό σύστημα, ότι στο κατάστημα WeFood πραγματοποιούνται εκδρομές σχολείων, ώστε να μάθουν τα παιδιά πόσο επιβλαβές είναι να πετάμε τρόφιμα και ποιες πρωτοβουλίες μπορούν να αναληφθούν ώστε να αλλάξουμε τα κακώς κείμενα.

Γιατί στη Φινλανδία
Δεν είναι τυχαίο πάντως ότι στη Φινλανδία είναι πρωτοπόροι όσον αφορά τις πρωτοβουλίες κυκλικής οικονομίας. Πρόκειται για την πιο πράσινη χώρα της Ευρώπης και οι κάτοικοί της είναι πολύ κοντά στη φύση, με αποτέλεσμα το ενδιαφέρον τους να μην είναι ευκαιριακό ούτε σχηματικό. Αν λάβει κάνεις υπόψη ότι η κλιματική αλλαγή έχει κάνει ήδη αισθητή την παρουσία της στη χώρα (φέτος ο Νοέμβριος ξεκίνησε στο Ελσίνκι με 11 βαθμούς Κελσίου και ηλιοφάνεια, κάτι πολύ σπάνιο για την εποχή), αντιλαμβάνεται γιατί υπάρχει τέτοια ζέση για ανάληψη δράσης.

Ωστόσο στη Φινλανδία υπάρχει και κάτι ακόμα. Η χώρα, σε αυτά τα θέματα, θυμίζει καλοκουρδισμένη ορχήστρα με την κυβέρνηση σε ρόλο μαέστρου να βοηθάει ουσιαστικά κάθε μέλος της και να λειτουργεί ως μεσάζων μεταξύ των διαφόρων φορέων, είτε ανήκουν στον ιδιωτικό τομέα, είτε στον δημόσιο. Όλα αυτά βασίζονται σε μία κουλτούρα εμπιστοσύνης, η οποία έχει καλλιεργηθεί δεκαετίες σε μία χώρα με πολύ χαμηλά ποσοστά διαφθοράς, με τους πολίτες να νιώθουν εμπιστοσύνη απέναντι στο κράτος, απέναντι στους θεσμούς και απέναντι και στις επιχειρήσεις της χώρας.

Το εξήγησε μιλώντας στο protothema.gr η Paula Lehtomäki, γενική γραμματέας της κυβέρνησης: «Υπάρχει τεράστιο ενδιαφέρον στη Φινλανδία για την κυκλική οικονομία. Ωστόσο δεν χρειάζεται να επιβάλλουμε κάτι, οι πολίτες υιοθετούν τέτοιου είδους πολιτικές. Για την κατάργηση της πλαστικής τσάντας δεν χρειάστηκε καν νόμος, ο κόσμος αμέσως κατάλαβε τι πρέπει να κάνει. Στηρίζουμε τις εταιρείες που φτιάχνουν προϊόντα από δέντρα, φέρνουμε κοντά τα πανεπιστήμια και τα ερευνητικά κέντρα με εταιρείες. Το όλο μας κυβερνητικό πρόγραμμα βασίζεται σε πέντε τομείς, εις εκ των οποίων αφορά την κυκλική οικονομία, τόσο σημαντική είναι για εμάς. Τα πάντα όμως βασίζονται στον διάλογο και είναι ανοιχτά, οι πολίτες εμπλέκονται σε όλες τις διαδικασίες. Και όλα αυτά γίνονται εφικτά γιατί υπάρχουν θεμέλια, υπάρχει εμπιστοσύνη μεταξύ κοινωνίας και ιθυνόντων».

Γιατί τελικά για να επιτευχθούν καινοτομίες και πρότζεκτ όπως η κυκλική οικονομία πρέπει πάνω από όλα να κάνει κύκλο μέσα στην κοινωνία η εμπιστοσύνη, βάζοντας τα θεμέλια για κάθε είδους πρωτοπορία.