Στιβ Μακκάρι: «Eμπνευση έχεις μόνο όταν δουλεύεις»

Ο Στιβ ΜακΚάρι είναι από τους φωτογράφους που επικαλείται κάθε επαγγελματίας του χώρου του ως το σύγχρονο πρότυπό του, κάθε διάσημος, όπως ο Ντε Νίρο ή ο Μάρτιν Σκορσέζε, ως τον αγαπημένο του, αλλά και κάθε αναγνώστης που έχει δει τη φωτογραφία με το κορίτσι με τα πράσινα μάτια από το Αφγανιστάν, ως αυτόν που έχει χαραχθεί στη μνήμη του για πάντα. Οι φωτογραφίες του στολίζουν, επίσης, καθημερινά την οθόνη του υπολογιστή μας, αφού η Microsoft τις χρησιμοποιεί ως ταπετσαρίες. Aλλες φορές συνοδεύουν μνήμες ή δημιουργούν φαντασιώσεις από κάποιον εξωτικό προορισμό καθώς δεν υπάρχει περίπτωση ξεφυλλίζοντας έναν ταξιδιωτικό οδηγό να μη συναντήσει κανείς κάποια από τις διάσημες φωτογραφίες του από την Ινδία, την Αφρική, την Κίνα και όλα τα μέρη του πλανήτη που έχει γνωρίσει ο διάσημος φωτογράφος διανύοντας χιλιόμετρα με τα πόδια κουβαλώντας απλώς την ψηφιακή μηχανή του.

Eχει κινδυνεύσει να πεθάνει πάνω από τέσσερις φορές εν ώρα εργασίας ενώ είναι ένας από τους δυο φωτογράφους που απαθανάτισαν από κοντά το πανδαιμόνιο γύρω από τους Δίδυμους Πύργους αμέσως μετά την κατάρρευσή τους. Ο,τι και να πει κανείς για τον Στιβ ΜακΚάρι, ο οποίος μετρά ήδη 40 χρόνια πετυχημένης πορείας με μια σειρά από διακρίσεις μεταξύ των οποίων το Xρυσό Mετάλλιο Robert Capa, το National Press Award και μια αδιανόητη πρωτιά σε τέσσερις διαφορετικές κατηγορίες μέσα σε μία χρονιά στο World Press Photo (1984), είναι λίγο. Είναι ένας εντυπωσιακός άνθρωπος που διατηρεί το χιούμορ του και έχει να αφηγηθεί απίστευτες ιστορίες που δεν έχουν χωρέσει στα 20, μέχρι στιγμής, λευκώματά του. Για την ώρα, δηλώνει χαρούμενος για την έκδοση ενός ακόμα βιβλίου του, το οποίο κυκλοφορεί αυτές τις μέρες, αλλά και για το ότι βρίσκει χρόνο λόγω πανδημίας να χαρεί την παρέα της κόρης του, η οποία αποτελεί και την έμπνευσή του για το νέο ημερολόγιο της Lavazza για το 2021. Μαζί του συμμετέχει πλειάδα εξαιρετικών φωτογράφων, από τον Στίβεν Κάρι και τον Ντέιβιντ Λα Σαπέλ -που ήταν ο φωτογράφος του περσινού ημερολογίου- μέχρι την Κάρολιν Ντρέικ. Σημαντικά, επίσης, είναι και τα μηνύματα των φετινών ambassadors, όπως η Πάτι Σμιθ, αφού όλοι οι συντελεστές του ημερολογίου ενώνονται με έναν κοινό σκοπό: την ανάγκη να επανεφεύρουμε μια νέα ανθρωπότητα, όπως έλεγε ο Τσάρλι Τσάπλιν στη διάσημη ταινία του «Ο Μεγάλος Δικτάτωρ» απαντώντας στην αρνητική τότε επέλαση του φασισμού.

Αντιμετωπίζοντας με τον δικό τους τρόπο την πανδημία και την απαίτηση «επανεκκίνησης» του πλανήτη, κορυφαίοι φωτογράφοι βρέθηκαν να στέλνουν, υπό τη σκέπη της Lavazza, καθένας το μήνυμά του μέσα από το προσωπικό του καλλιτεχνικό πρίσμα. Μιλώντας για όλα αυτά με τον Στιβ ΜακΚάρι μέσω Skype -και εν μέσω παγκόσμιου lockdown- δεν μπορούμε να μην του αναφέρουμε ότι είναι ο τελευταίος άνθρωπος που θα φανταζόμασταν να μένει στάσιμος σε έναν τόπο. «Η αλήθεια είναι ότι πρώτη φορά μένω τόσο καιρό στην Αμερική. Δεν υπάρχει περίπτωση αυτή τη στιγμή να μη βρισκόμουν στην Ιταλία ή σε κάποιο άλλο μέρος για τις ανάγκες κάποιου από τα projects που είχα στα σκαριά. Ειδικά με τη Lavazza, με την οποία συνεργάζομαι σταθερά εδώ και πολλά χρόνια, έχουμε κάνει φωτογραφήσεις κυριολεκτικά σε όλο τον πλανήτη», ομολογεί γελώντας. Ωστόσο, παραδέχεται ότι χαίρεται πολύ τις ώρες που περνά κοντά στην οικογένειά του και τη μικρή του κόρη, η οποία πρωταγωνιστεί και στη φωτογραφία του φετινού ημερολογίου: «Είναι πολύ ωραίο να ξαναβλέπεις και να ξαναδιαβάζεις τον κόσμο μέσα από τα μάτια ενός παιδιού. Να προσπαθείς να δεις τη δική του θεώρηση πάνω στα πράγματα, το ανοιχτό του βλέμμα και το στοιχείο της έκπληξης - κι αυτά προσπάθησα να μεταφέρω με τη φωτογραφία μου. Νομίζω ότι αν ακούσουμε τα μηνύματα που μεταφέρουν τα παιδιά και σκύψουμε με προσοχή πάνω στη δική τους οπτική, πολλά θα γίνουν καλύτερα. Και ίσως είναι καιρός να αφήσουμε στην άκρη τους ανταγωνισμούς, τους διαχωρισμούς και τις αντιδικίες και να κάνουμε μια νέα αρχή».

Το κορίτσι με τα πράσινα μάτια
Αλλωστε, τα παιδιά πάντοτε είχαν κυρίαρχο ρόλο στις φωτογραφίες του: «Δεν είναι τυχαίο ότι και στο νέο μου βιβλίο που κυκλοφορεί αυτές τις μέρες με τον τίτλο “Ιn search of Elsewhere” πρωταγωνιστούν τα παιδιά. Αυτά είναι που μιλάνε με το βλέμμα τους και μόνο. Και σίγουρα το βλέμμα ενός παιδιού είναι πολύ πιο σημαντικό ακόμα και από το πιο ωραίο τοπίο». Eνα αθώο, άγνωστο παιδί, άλλωστε, ήταν που τον έκανε διάσημο σε ολόκληρη την υφήλιο: το κορίτσι με τα διαπεραστικά πράσινα μάτια από το Αφγανιστάν, που έτυχε να το συναντήσει τυχαία σε ένα απομακρυσμένο χωριό στα σύνορα με το Πακιστάν. Ο νεαρός, τότε, Στιβ ΜακΚάρι είχε καταφέρει να διασχίσει τα σύνορα με το Πακιστάν, τη δύσκολη για τους Αμερικανούς δεκαετία του '80, και να βρεθεί μεταμφιεσμένος σε Αφγανό βοσκό σε ένα χωριό με ελάχιστα σχολεία και με μόλις σαράντα σπίτια να έχουν μείνει όρθια από τους βομβαρδισμούς. Καθώς αποχωρούσε και από τον τελευταίο οικισμό, το βλέμμα του έπεσε σε αυτό το κορίτσι, το οποίο φωτογράφισε προτού καν εκείνο προλάβει να το αντιληφθεί. Το έκπληκτο βλέμμα της μικρής Αφγανής με την υποδόρια μελαγχολία και τα τεράστια γατίσια μάτια έκαναν τη φωτογραφία του γνωστή σε όλο τον πλανήτη: όχι μόνο βρέθηκε στο εξώφυλλο του «National Geographic», με το οποίο ο Στιβ ΜακΚάρι συνεργαζόταν επί σειρά ετών, αλλά απέσπασε πλήθος βραβείων και ενέπνευσε και ένα ντοκιμαντέρ το οποίο γυρίστηκε πριν από λίγα χρόνια. Οι υπεύθυνοι της ταινίας, συνοδευόμενοι από τον φωτογράφο, κατάφεραν, μάλιστα, να εντοπίσουν δεκαετίες αργότερα εκείνο το κορίτσι που εξακολουθεί να ζει στην ίδια περιοχή - παντρεμένη πλέον γυναίκα με παιδιά.

Η φωτογραφία αυτή χάρισε τεράστια φήμη στον Αμερικανό φωτογράφο ο οποίος μπόρεσε, εκτός από τη ρεπορταζιακή κάλυψη σε διάφορα φλεγόμενα μέτωπα όπως ο πόλεμοο Ιράκ - Ιράν, ο εμφύλιος πόλεμος του Λιβάνου, οι σφαγές στην Καμπότζη, ο Πόλεμος του Κόλπου και φυσικά διάφοροι πόλεμοι στο Αφγανιστάν, να μας χαρίσει μια σειρά από εκπληκτικά πορτρέτα - ανάμεσά τους και η εκπληκτική σειρά με τα παιδιά από την Ινδία, μια πανδαισία χρωμάτων και ομορφιάς.

Αυτή η ομορφιά που φωλιάζει πάντοτε στα πλάνα του έχει γίνει, μάλιστα, αφορμή πολλοί να τον κατηγορούν για αισθητισμό. Δεν μπορούμε να μην τον ρωτήσουμε πώς καταφέρνει να μετατρέπει ακόμα και τις εικόνες καταστροφής σε καλλιτεχνικά ενσταντανέ, πώς μπορεί να εμπνέεται σε τόσο δύσκολες στιγμές που το μυαλό σταματάει. «Αυτό που έχω πάντα στον νου μου είναι να πω μια ιστορία που θα είναι πειστική, θα εμπνεύσει ή θα ταρακουνήσει. Ή -μάλλον, καλύτερα- στόχος μου είναι να περάσω το δικό μου προσωπικό μανιφέστο για το πώς μπορεί ο κόσμος να ερμηνευτεί με τρόπο διαφορετικό από αυτό που νομίζεις ότι βλέπεις με την πρώτη ματιά. Πάντα υπάρχει μια κρυμμένη ιστορία πίσω από μια φωτογραφία και πάντα τα δεδομένα έχουν πολλά να σου πουν, πέρα από τις πρώτες εντυπώσεις».

Αυτός ήταν και ο λόγος που όλοι είπαν ότι οι φωτογραφίες του μέσα από τους κατεστραμμένους Δίδυμους Πύργους μετά το τρομοκρατικό χτύπημα το 2001 -οι περίφημες Ground Zero photographs, τις οποίες τράβηξε με κίνδυνο της ζωής του αφού αρνιόταν να απομακρυνθεί και οι αστυνομικοί αναγκάστηκαν να τον βγάλουν κυριολεκτικά σηκωτό- έμοιαζαν περισσότερο με θεατρικό σκηνικό από τις σελίδες της Αποκάλυψης παρά με πραγματικά ντοκουμέντα. «Ολα έχουν να κάνουν με τα δεδομένα που σου δίνει η στιγμή. Αλλοτε αφήνεις τη φωτογραφία να αφηγηθεί από μόνη της εκατοντάδες ιστορίες -αυτές που είναι κρυμμένες σε αυτή- και άλλοτε παίζεις μόνο με τις σκιές και τα χρώματα. Τα πάντα είναι θέμα συγκυρίας. Ισως και ενστίκτου», μας λέει. Πώς, όμως, μπορεί σε τέτοιες στιγμές να λειτουργήσει ως καλλιτέχνης-φωτογράφος και όχι ως ρεπόρτερ; Ο ίδιος, βέβαια, έχει δηλώσει ότι δεν πιστεύει στην έμπνευση αλλά στη σκληρή δουλειά. «Το ίδιο λέω και τώρα. Δεν υπάρχει έμπνευση με τη μυστικιστική ή ανεξήγητη έννοια που της προσδίδουν ως κάτι θεόσταλτο. Για να έχεις έμπνευση πρέπει να είσαι πάντα σε εγρήγορση - και κυρίως να την κυνηγάς. Η έμπνευση έρχεται μόνο σε ώρα εργασίας. Δεν το έλεγε τυχαία ο Πικάσο ότι η έμπνευση σε βρίσκει στη δουλειά. Αν κάθεσαι στάσιμος, δεν γίνεται τίποτα και όχι μόνο όσον αφορά την έμπνευση αλλά παντού. Ο βράχος που κινείται ποτέ δεν χορταριάζει. Κι αυτό στη φωτογραφία ισχύει περισσότερο από οπουδήποτε αλλού»