Φίλιπ Σταρκ: «Οδεύουμε στην κατάργηση της ύλης»

Η συνέντευξη με τον Φιλίπ Σταρκ μοιάζει με συζήτηση από το μέλλον. Οι ιδέες του, η νοοτροπία του, τα λεγόμενά του μοιάζουν να έχουν ξεπηδήσει από σενάριο επιστημονικής φαντασίας. Μιλώντας μαζί του βλέπεις ότι ο Φίλιπ Σταρκ του 20ού αιώνα είναι διαφορετικός από την εκδοχή του εαυτού του τον 21ο. Ενώ τότε εργαζόταν για να κάνει τα αντικείμενα πιο όμορφα, πλέον εργάζεται για να τα κάνει πιο ελαφριά. Μετά τα έξυπνα γυαλιά των 12 γραμμαρίων φτιάχνει, σε συνεργασία με την κορσικανή start-up ICARE technologies, το «έξυπνο» δαχτυλίδι Aeklys με βάρος ελάχιστα γραμμάρια, που μπορεί κανείς να το χρησιμοποιήσει σαν χρεωστική κάρτα για αγορές, σαν εισιτήριο στα μέσα μαζικής μεταφοράς, σαν ψηφιακή business card ή σαν κλειδί για να ασφαλίζει τον υπολογιστή και τα προσωπικά του δεδομένα. Ο Σταρκ συνοψίζει τη μεγαλύτερη τάση του design σε μία μόνο λέξη: «dematerialization». Δηλαδή, λιγότερη ύλη. Σύμφωνα με ντοκιμαντέρ που είχε σκηνοθετήσει ο ίδιος για λογαριασμό του γαλλογερμανικού καναλιού ARTE, το μέλλον του design αλλά και της τεχνολογίας είναι οι υπολογιστές οι οποίοι σταδιακά θα περάσουν μέσα στο ανθρώπινο σώμα. Αυτό αναφέρει και στη συνέντευξη που παραχώρησε αποκλειστικά στο ελληνικό «Gala». Και αν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι επιλέγει ένα ελληνικό lifestyle έντυπο για να εκφράσει τις απόψεις του και όχι κάποιον διεθνή τίτλο τεχνολογικής κατεύθυνσης, ο ίδιος διευκρινίζει: «Είναι μεγάλη τιμή να συνομιλώ με έναν γόνο ενός σπουδαίου λαού όπως οι Ελληνες. Είναι απλό, πήρα την απόφαση να σας μιλήσω γιατί το ένιωσα ως υποχρέωση».

GALA: Στη συζήτησή μας αναφέρατε ότι το δαχτυλίδι Aeklys θα οδηγήσει σε «αυξημένο ανθρωπισμό». Τι ακριβώς εννοείτε;
Φίλιπ Σταρκ: Από το ζωικό βασίλειο παρατηρούμε ότι ο μηχανισμός της εξέλιξης βρίσκεται σε έντονη εγρήγορση. Από τους μονοκύτταρους οργανισμούς φτάσαμε στο σημερινό ζωικό βασίλειο. Αυτή η εξέλιξη έχει πολλαπλές πλευρές. Μία από αυτές είναι η διαδικασία απαλλαγής από την ύλη. Αυτό σημαίνει ότι πλέον συζητάμε για περισσότερη ισχύ και ευφυΐα και λιγότερη ύλη. Η εξυπνάδα που χρησιμοποιείται για την ανθρώπινη παραγωγή είναι αντιστρόφως ανάλογη του όγκου της ύλης που χρησιμοποιείται για την υλοποίησή της.

G.: Θα λέγατε ότι το έξυπνο δαχτυλίδι που φτιάξατε αποτελεί εφαρμογή αυτής της τάσης που διακρίνετε για λιγότερη ύλη;
Φ.Σ.: Η απαλλαγή μας από την ύλη έχει ως προϋπόθεση τη δημιουργία ελαφρών αλλά και ισχυρών -τεχνολογικά- αντικειμένων. Σήμερα πλησιάζουμε στην πλήρη κατάργηση της ύλης. Ενα παράδειγμα αυτής της τάσης είναι το δαχτυλίδι Aeklys.
Δεν υπάρχει άλλο προϊόν στον κόσμο σήμερα που να προσφέρει τόσα ενώ είναι τόσο μικροσκοπικό. Μέσα σε μερικά γραμμάρια ύλης περιέχονται τόσες υπηρεσίες που δεν μπορεί να συλλάβει το ανθρώπινο μυαλό. Και με απεριόριστες πιθανότητες εξέλιξης σε ό,τι αφορά τις παρεχόμενες υπηρεσίες. Ωστόσο, και το συγκεκριμένο αντικείμενο έχει ένα όριο ζωής και αυτό γιατί διανύουμε τα τελευταία χρόνια της ύλης. Πράγμα που σημαίνει ότι θα περάσουμε στην τεχνολογία που δεν καλύπτει χώρο, αλλά θα βρίσκεται μέσα στο ανθρώπινο σώμα. Ολες οι υπηρεσίες που χρειαζόμαστε από την τεχνολογία μέσα σε λίγα χρόνια θα περάσουν μέσα στο ανθρώπινο σώμα.

G.: Κάποτε αυτά ακούγονταν σαν σενάριο επιστημονικής φαντασίας.
Φ.Σ.: Αυτό δεν είναι επιστημονική φαντασία, είναι μια επιστημονική εργασία που έχει ξεκινήσει εδώ και 40 χρόνια, ήδη υπάρχουν υπολογιστές ενσωματωμένοι στο ανθρώπινο σώμα που λειτουργούν κανονικά. Στο παρελθόν γύρισα ένα ντοκιμαντέρ που προβλήθηκε στο γαλλογερμανικό κανάλι ARTE, στο πλαίσιο του οποίου πήρα συνέντευξη από ένα ζευγάρι Αγγλων ερευνητών που είχαν περάσει τσιπάκι μέσα στο σώμα τους και, αντί να μιλάνε, επικοινωνούσαν μεταξύ τους μέσω μηνυμάτων στον υπολογιστή.
Αυτή είναι η νέα τάση που λέγεται «βιονισμός» (bionism). Εκεί βρίσκεται το μέλλον.
Πρόκειται για μια τεχνολογία σε μια ελαφρά στάσιμη φάση τώρα, που θυμίζει το επίπεδο του σκαλοπατιού που πατάμε προτού ανεβούμε στο επόμενο. Κι αυτό όμως είναι ένα πολύ σημαντικό στάδιο στην άνοδο της ευφυΐας, άρα και της εξέλιξης. Είμαστε ευφυή ζώα που δημιουργούν εφευρέσεις, οι οποίες θα αποφέρουν επιπλέον εξυπνάδα. Κάθε λεπτό καθυστέρησης στην ανάπτυξη της ευφυΐας αποτελεί καταστροφή για το σύστημα της εξέλιξης αλλά και σε σχέση με την τελική «ποίηση», την υλοποίηση του ονείρου μας. Σήμερα έχετε τις πιο έξυπνες εφευρέσεις, τα τελευταία αντικείμενα πριν από την ολική εξαφάνιση των αντικειμένων.

G.: Πιστεύετε ότι ο κόσμος αρχίζει να γίνεται πιο πνευματικός;
Φ.Σ.: Δεν ξέρω τι εννοείτε με τον όρο «πνευματικός». Αν μιλάμε για την πίστη που λειτουργεί ως «χανζαπλάστ» στους φόβους του πρωτανθρώπου, τότε, παρά την εξέλιξη, μπορεί να έχετε δίκιο. Και όταν αναφέρομαι στους «πρωτανθρώπους» εννοώ τους πρώτους ανθρώπους στη Γη, για τους οποίους δεν ήταν εύκολα τα πράγματα. Δεν είχαν αρκετά ανεπτυγμένο εγκέφαλο για να καταλάβουν την προέλευση της αστραπής στον ουρανό ή το γιατί υπήρχαν γιγαντιαία ζώα. Κι επομένως, έπρεπε να επινοήσουν έναν θεό ή κάποιες πεποιθήσεις προκειμένου να συνδεθούν με κάτι και να τα εξηγήσουν. Σήμερα αυτά εξακολουθούν να υπάρχουν -τα πιστεύω, η θρησκεία- ως κέντρα ενός απλοϊκού παρελθόντος ή ενός αρχαϊσμού, αλλά εμείς είμαστε αρκετά εξελιγμένοι για να ξεπεράσουμε αυτά τα, θα έλεγα παιδικά, «χανζαπλάστ». Η πνευματικότητα με τη θρησκευτική έννοια δεν έχει κανένα μέλλον. Αντιθέτως, αυτό που έχει μέλλον είναι η ευφυΐα γιατί έχει μια ταυτότητα και μια θέση στον πραγματικό κόσμο.

G.: Ασχολείστε με το σχέδιο. Πηγαίνοντας σε μια μεγαλύτερη κλίμακα, θέλω να ρωτήσω αν υπάρχει κάποιο αρχιτεκτονικό κτίσμα το οποίο σας συνεπήρε.
Φ.Σ.: Προτιμώ τους ανθρώπους από τα κτίρια. Δεν υπάρχει ένα κτίριο, ούτε ένας πίνακας ή μια καρέκλα που να είναι ικανά να με εντυπωσιάσουν περισσότερο από ένα ανθρώπινο ον και συγκεκριμένα από έναν μεγάλο επιστήμονα. Αυτοί μόνο με εντυπωσιάζουν, αποτελούν το ειδικό βάρος της ευφυΐας δίνοντας καθημερινά λύσεις στις ερμηνείες, στις περιπέτειες, στις πρωτοτυπίες και τα λάθη μας.

G.: Ποιο είναι το μέλλον του design;
Φ.Σ.: Δεν υπάρχει μέλλον στο design. Τίποτε από αυτά που έχουν γέννηση, ζωή και θάνατο δεν είναι αιώνια. Η ύπαρξή τους δεν σημαίνει αυτομάτως και συνέχεια μέσα στον χρόνο. Υπάρχουν για ένα δεδομένο διάστημα, για μια δεδομένη στιγμή. Βγαίνουμε από τον 19ο, τον 18ο και εν συνεχεία τον 20ό αιώνα, που αποτέλεσαν την εποχή της μηχανικής και της απόλυτης κυριαρχίας της ύλης παράγοντας αντικείμενα που μας ήταν απαραίτητα, αλλά δεν ήταν και τόσο όμορφα. Επρεπε να τα φέρουμε σε ένα ανεκτό επίπεδο αισθητικά, για να ζήσουμε καλύτερα μαζί τους. Ομως ο καπιταλισμός ήθελε να πουλάει παραπάνω κάνοντας αυτά τα αντικείμενα όλο και πιο ευχάριστα. Ανάλογα με την αισθητική ικανοποίηση που έδιναν στον αγοραστή τους πήγαιναν και οι πωλήσεις. Ετσι, μεταξύ του ανάγλυφου που σχηματίστηκε από τη μηχανική, από τη μία και από τον καπιταλισμό, από την άλλη, δημιουργήθηκε το design. Εχασε το νόημά του προσπαθώντας να κάνει όμορφα αντικείμενα που ήταν άχρηστα. Η θεωρία της «λιγότερης ύλης» καταργεί σιγά-σιγά τα αντικείμενα και επομένως τον σχεδιαστή τους, εφόσον δεν χρειάζεται να προσδίδουμε επιπλέον χάρη στα αντικείμενα. Οδεύουμε στην κατάργηση κάθε τι περιττού. Σε δέκα χρόνια θα βιώσουμε ένα άλμα προς την ευφυΐα και την ελευθερία από κάθε υλικό αντικείμενο που θα υπάρχει σαν παράσιτο. Επομένως, ο designer του μέλλοντος θα είναι κάτι σαν καθηγητής γυμναστικής, αφού όλα θα έχουν περάσει στο ανθρώπινο σώμα.

G.: Αν σας προσκαλούσαν στην Ελλάδα να μιλήσετε για το Design Democracy σε ένα αρχαίο θέατρο (πράγμα που σχεδιάζει η ελληνική εταιρεία Design Ambassador για το 2022) τι θα απαντούσατε;
Φ.Σ.: Είμαι, νομίζω, ο πρώτος που μίλησε για τη Δημοκρατία του Design. Και θα μιλούσα με χαρά γι' αυτό αν με καλούσαν στην Ελλάδα. Μέσα σε ένα αρχαίο θέατρο φορώντας τον αρχαιοελληνικό χιτώνα θα μιλούσα ήρεμα για ώρες μιμούμενος τους Ελληνες ρήτορες της αρχαιότητας.

G.: Ποιες είναι οι πρώτες λέξεις που σας φέρνει η λέξη «Ελλάδα» στο μυαλό;
Φ. Σ.: Ταξιδεύω μόνο εκεί που έχω δουλειά και δεν μου δόθηκε ποτέ η ευκαιρία να δουλέψω στην Ελλάδα. Κάθε φορά όμως που βρίσκομαι απέναντι σε έναν Ελληνα νιώθω ντροπιασμένος. Ντροπιασμένος μπροστά στο πνεύμα αυτών των ανθρώπων το οποίο δυστυχώς δεν αξιοποιήσαμε ως κοινωνίες στη συνέχεια. Εντυπωσιάζει δε το γεγονός ότι αυτό το πνεύμα συνδυάζεται με ένα ψυχικό μεγαλείο, με ένα εκπληκτικό όραμα. Πάντα θαυμάζω την ευγένεια της σκέψης και της ύπαρξης.

G.: Τι αποκομίσατε επαγγελματικά από το γεγονός ότι το 1982 σας είχε επιλέξει ο Μιτεράν για τον σχεδιασμό των ιδιωτικών του διαμερισμάτων στα προεδρικά ανάκτορα του Ελιζέ;
Φ.Σ.: Από επαγγελματική σκοπιά δεν αποκόμισα και κάτι σπουδαίο από την ανάθεση που μου έκανε τότε ο Μιτεράν για να διακοσμήσω τα δωμάτια των προεδρικών ανακτόρων του Ελιζέ, αφού εδώ η κοινή γνώμη διχάζεται 50%-50%. Το μισό κομμάτι του πληθυσμού λάτρευε τον Μιτεράν και το άλλο μισό τον μισούσε. Εγώ πάντα ήμουν σοσιαλιστής κι έτσι είχα τον μισό πληθυσμό να με λατρεύει και τον άλλο μισό να με μισεί. Παρ’ όλα αυτά ο Μιτεράν μού έδωσε τη δυνατότητα να γνωρίσω την επιτυχία σε μια περίοδο ακμής για τη Γαλλία. Παράλληλα, βίωσα από κοντά τη μοναδική ίσως περίοδο κατά τη διάρκεια της ζωής μου όπου η Προεδρία της Γαλλικής Δημοκρατίας είχε ουσιαστικά σοσιαλιστικό πρόσημο.

G.: Πώς βιώνετε την καραντίνα;
Φ.Σ.: Η καραντίνα με βρήκε ήδη κλεισμένο στο σπίτι μου.σ Οπως ήμουν, δηλαδή, όλη μου τη ζωή που ζούσα σαν μοναχός, δουλεύοντας στο σπίτι μου από το πρωί ως το βράδυ. Επομένως, έχω γεννηθεί εγκλεισμένος, ζω εγκλεισμένος και θα πεθάνω ακολουθώντας τον ίδιο ασκητικό τρόπο ζωής.