Χρήστος Ζαμπούνης: Ο κυνηγός των χαμένων καλών τρόπων

Αυτοαναφορικοί, αυτο-αποθεωτικοί και φιλτραρισμένοι. Κολλημένοι, εξαρτημένοι και εθισμένοι. Οπως κι αν επιλέγουμε να μοιάζουμε και όποια σχέση και αν επιλέγουμε να διατηρούμε με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, στο τέλος της ημέρας είμαστε συνδεδεμένοι. Τόσο πολύ, τόσο στενά και τόσο αναπολογητικά ώστε ο διαδικτυακός κόσμος δεν είναι πια αντανάκλαση ή κατοπτρισμός του απτού, πραγματικού κόσμου, αλλά λειτουργεί απολύτως αυτονομημένος. Σε ποιον δεν έχει συμβεί να επικοινωνεί και μάλιστα να εμφανίζεται λαλίστατος μέσω Διαδικτύου με ανθρώπους με τους οποίους με το ζόρι ανταλλάσσει μια καλημέρα κάθε φορά που συναντιούνται δια ζώσης.

Ή ποιος δεν έχει τρομάξει να αναγνωρίσει τον άλλο όταν απεκδύεται τον μανδύα του χρήστη των κοινωνικών δικτύων και φορά απλώς την ανθρώπινη εξάρτυσή του. Στο Διαδίκτυο ζούμε και επικοινωνούμε, φλερτάρουμε και ερωτευόμαστε, πολιτικολογούμε, διαφωνούμε, φανατιζόμαστε, κρίνουμε, σχολιάζουμε, χαιρόμαστε και θρηνούμε, όμως η αλήθεια είναι πως ό,τι κι αν κάνουμε το κάνουμε συχνά με υπερβολικό, στρεβλό ή ακόμα και παρωχημένο τρόπο.

Γι' αυτό και το βιβλίο «Το διαδικτυακό savoir vivre» του Χρήστου Ζαμπούνη μοιάζει με μάννα εξ ουρανού για έναν παγκόσμιο λαό που βαδίζει ως άλλο ζαλισμένο κοτόπουλο στην έρημο του Διαδικτύου αναζητώντας καθένας την πολύ προσωπική του Γη της Επαγγελίας. Ο έμπειρος δημοσιογράφος και συγγραφέας, ο οποίος παρεμπιπτόντως είναι ένας ανυπόκριτα ευγενής άνθρωπος, κατάφερε να συμπτύξει μέσα σε 256 σελίδες τους κανόνες καλής συμπεριφοράς στο Διαδίκτυο και ειδικά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Οχι ως Μωυσής που έλαβε θεόπνευστη εντολή, αλλά όντας και ο ίδιος χρήστης, κοινωνός αλλά και παρατηρητής της τέταρτης βιομηχανικής επανάστασης.

Ο ίδιος επιλέγει να παρομοιάσει τον εαυτό του με Ιντιάνα Τζόουνς, από την ανάποδη όμως. «Το savoir vivre καλύπτει κάθε πτυχή της ανθρώπινης ζωής. Από τη γέννηση έως τον θάνατο του ανθρώπου. Τα κοινωνικά δίκτυα δεν θα μπορούσαν να βρίσκονται εκτός. Αν και κάθε χρόνο στις επανεκδόσεις του “Savoir Vivre” προσέθετα κεφάλαια για το Διαδίκτυο και τα κοινωνικά δίκτυα, αντιλήφθηκα ότι τελικά οι προσθέσεις δεν αρκούσαν να καλύψουν όλο το φάσμα της κοσμογονίας που συμβαίνει καθημερινά.

Ετσι, στη διάρκεια της δεύτερης καραντίνας και έπειτα από την παρότρυνση/προτροπή μιας φίλης, ξεκίνησα να καταγράφω τους κανόνες καλής συμπεριφοράς και στον εικονικό κόσμο. Ερευνώντας και γράφοντας αυτό το βιβλίο ένιωσα σαν τον Ιντιάνα Τζόουνς αλλά από την ανάποδη. Αισθάνθηκα ότι έψαχνα τους θησαυρούς του μέλλοντος. Κι έγινα κι εγώ ξανά μαθητής, ήταν σαν να πηγαίνω στο σχολείο», εξηγεί.

Η αλήθεια είναι πως ο Χρήστος Ζαμπούνης έκανε μια συστηματική έρευνα προκειμένου να εξηγήσει ακόμα και στον πλέον αμύητο τη φύση και τη λειτουργία των κοινωνικών δικτύων, να δώσει μερικές χρήσιμες ιστορικές πληροφορίες για τη γέννηση και τη γιγάντωσή τους και τελικά να δημιουργήσει έναν μπούσουλα που -πιστέψτε με- θα μας βγάλει από τη δύσκολη θέση, στην οποία συχνά στριμωχνόμαστε στα κοινωνικά δίκτυα. Με αποτέλεσμα πολλές φορές να μοιάζουμε ακοινώνητοι, αγενείς, αποχαλινωμένοι από αξίες.

Ναι, για τον συγγραφέα του πρώτου εγχειριδίου για το συνυνπάρχειν στον virtual κόσμο η ευγένεια μπορεί να είναι η απάντηση ακόμα και στις άναρθρες κραυγές, στα ατεκμηρίωτα επιχειρήματα, στα fake news, στο hate speech, στις κατάρες, τον διαδικτυακό ψόφο και τον καρκίνο που χαρακτηρίζει συχνά τη διαδικτυακή επικοινωνία.

«Είναι αλήθεια ότι στα κοινωνικά δίκτυα και στη διαδικτυακή επικοινωνία επελαύνει η αγένεια. Ομως πιστεύω ότι πολύ σύντομα οι χρήστες θα αντιληφθούν πως η ευγένεια είναι εκείνη που ανοίγει τις πόρτες. Οπως ακριβώς στη ζωή, έτσι συμβαίνει και στο Διαδίκτυο. Πιστεύω ότι όλοι θα έπρεπε να αναρωτιόμαστε για το αποτύπωμα που αφήνουμε στον εικονικό κόσμο. Το scripta manent (τα γραπτά μένουν) ισχύει απολύτως για το Διαδίκτυο, αφού τις περισσότερες φορές δεν φανταζόμαστε τι συνέπειες θα έχει αυτό που γράφουμε κυριευμένοι συνήθως από τα συναισθήματα ή τον θυμό μας αλλά και κρυπτόμενοι πίσω από την οιονεί ανωνυμία.

Ακόμα κι αυτοί που πολλές φορές διαγράφουν παλαιότερες αναρτήσεις τους θα πρέπει να γνωρίζουν πως κάποιος με στοιχειώδη γνώση του Διαδικτύου θα μπορούσε να τις ανακτήσει», λέει ο Χρήστος Ζαμπούνης. Κοινώς στο Διαδίκτυο ό,τι γράφει, δεν ξεγράφει. Γι’ αυτό και μάλλον η εξαλλοσύνη, όπως ανάγλυφα την περιγράφει, που χαρακτηρίζει τις συζητήσεις -συχνά τους παράλληλους μονολόγους- στο Twitter κάθε άλλο παρά χρήσιμη, παραγωγική και τιμητική γι' αυτόν που την απεργάζεται αποδεικνύεται.

Στο «Διαδικτυακό Savoir Vivre», που είναι γραμμένο έτσι ώστε όχι απλώς να γίνεται προσιτό και εύληπτο αλλά να διαβάζεται απνευστί, θα βρει κανείς ειδικά κεφάλαια για την ηλεκτρονική αλληλογραφία, το κινητό τηλέφωνο, την τηλεργασία και τις τηλεδιασκέψεις, την κυβερνοασφάλεια, τον έρωτα στο Διαδίκτυο και βέβαια τους 100 χρυσούς κανόνες σοσιαλμιντιακής συνύπαρξης, τους οποίους όλοι μας κατά καιρούς έχουμε κάνει ακούσια ή εκούσια χαρτοπόλεμο.

Αν όμως πρέπει να έχουμε κάθε στιγμή στο μυαλό μας μία και μόνη συμβουλή, ποια θα ήταν εκείνη που θα άξιζε να αναγάγουμε σε θέσφατο; «Ο υπ’ αριθμόν 1 κανόνας για τη διαδικτυακή επικοινωνία προκύπτει από την απάντηση που θα δώσουμε στην ερώτηση που θα υποβάλουμε στον εαυτό μας. “Θα λέγαμε τα ίδια που γράφουμε στο Διαδίκτυο σε έναν άνθρωπο αν τον είχαμε απέναντί μας; Θα χρησιμοποιούσαμε τις ίδιες λέξεις αν αντικρίζαμε τον ίδιο άνθρωπο κατά πρόσωπο”;», λέει ο Ζαμπούνης. Αυτό βεβαίως δεν σημαίνει ότι οφείλουμε να επιδεικνύουμε ιώβεια υπομονή σε συμπεριφορές ή σοσιαλμιντιακές εκφάνσεις ανθρώπων που δεν μας ταιριάζουν ή μας ενοχλούν. Γι' αυτό άλλωστε υπάρχει το δαιμονοποιημένο από πολλούς unfollow. «Το unfollow όπως και το μπλοκάρισμα κάποιου στα κοινωνικά δίκτυα είναι δικαίωμα. Ναι, μπορούμε να έχουμε επικοινωνία στον αληθινό κόσμο, όμως η πλευρά που παρουσιάζει κάποιος στον εικονικό κόσμο ενδέχεται να μη μας ενδιαφέρει ή ακόμα και να μας ενοχλεί. Επίσης, δεν πρέπει να ξεχνάμε ότι στις περιπτώσεις διαδικτυακού φλερτ η μη απάντηση ισοδυναμεί με απάντηση», εξηγεί και αυτή η τελευταία φράση του πιθανότατα ηχεί ως μουσική στ’ αυτιά πολλών που έχουν βαρεθεί να ανταλλάσσουν άνοστες, άνευρες και ατελέσφορες διαδικτυακές καλημέρες και καληνύχτες.

Πάντως, ο Χρήστος Ζαμπούνης είναι αισιόδοξος. Πιστεύει πως αργά ή γρήγορα οι χρήστες του Διαδικτύου θα περάσουμε από την εξαλλοσύνη και την ασυδοσία στην αυτορύθμιση. Είναι ζήτημα χρόνου. «Τα κοινωνικά δίκτυα και η επικοινωνία μέσω αυτών είναι πολύ καινούρια ακόμα. Κι αυτό εν μέρει εξηγεί το πόσο ακατέργαστη και συχνά αγενής είναι η επικοινωνία. Θυμηθείτε τι συνέβαινε όταν είχαν πρωτοκυκλοφορήσει τα κινητά. Ολοι τα είχαν στη διαπασών και χτυπούσαν διαρκώς. Πλέον έχουμε μάθει να τα έχουμε στη σίγαση. Παρεμπιπτόντως, το κινητό επάνω στο τραπέζι είναι ένα άλλο καυτό ζήτημα. Πολλές φορές μοιάζει με έναν απρόσκλητο επισκέπτη που παρεισφρέει ανάμεσα στους ανθρώπους - ειδικά στη διάρκεια οικογενειακών τραπεζιών».

Για τον Ζαμπούνη πάντα προτεραιότητα έχει ο άνθρωπος που βρίσκεται απέναντί μας, εκείνος που είναι παρών και όχι εκείνος που τηλεφωνεί, δηλαδή αυτός που είναι απών. Τι γίνεται όμως εάν το τηλέφωνό μας -πάντα σε λειτουργία σίγασης ή έστω δόνησης- χτυπήσει και πρέπει οπωσδήποτε να απαντήσουμε; «Την ώρα που θα χτυπήσει το τηλέφωνο εγειρόμεθα ως ελάσματα και απομακρυνόμαστε από το τραπέζι και τους συνδαιτυμόνες. Εννοείται ότι απαντάμε σε όλους. Ας μην ξεχνάμε ότι υπάρχουν άνθρωποι που κατατρύχονται από ζητήματα εγκατάλειψης και μια αναπάντητη κλήση ή μήνυμα θα μπορούσε να πυροδοτήσει παρεξηγήσεις. Το διαδικτυακό savoir vivre είναι σαν τον Κώδικα Οδικής Κυκλοφορίας. Το τηρούμε κι έτσι αποφεύγουμε τα ατυχήματα». Στο βιβλίο του Ζαμπούνη υπάρχει και ένα κεφάλαιο αφιερωμένο στα παιδιά. «Βλέπω συχνά γονείς να δίνουν στα παιδιά τους ένα τάμπλετ προκειμένου να τα κρατήσουν ήσυχα. Ομως αν χαθεί η μπάλα και το μέτρο, τότε πιθανότατα τα παιδιά θα γίνουν ζόμπι. Στη διαδικτυακή ζωή υπάρχουν όρια, όπως ακριβώς και στην πραγματική. Και στοιχειώδεις κανόνες. Για παράδειγμα, ποτέ, μα ποτέ δεν φωτογραφίζουμε και δεν αναρτούμε φωτογραφίες από τη νοσηλεία κάποιου ή από κηδεία», καταλήγει υπενθυμίζοντας τα αυτονόητα.

Τελικά, μπορεί κανείς να υπάρχει κρατώντας απόσταση από τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης; «Βεβαίως και μπορείς να υπάρχεις χωρίς κοινωνικά δίκτυα. Πάρτε για παράδειγμα τον Πρόεδρο της Βουλής των Ελλήνων, ο οποίος έχει δηλώσει πως προτιμά να ψάχνει στη βιβλιοθήκη του παρά στην οθόνη του κινητού τηλεφώνου. Ωστόσο, κατά τη γνώμη μου, δεν γίνεται να μην παρακολουθεί κανείς την τεχνολογία και, κυρίως, να μην είναι συνδεδεμένος» ◆