Οι ευθύνες της νέας θέσης, οι φιλότεχνοι ή όχι Ελληνες, τα μουσεία του 21ου αιώνα και τα «χρωματιστά γυαλιά» που αντιτάσσει η τέχνη στην ασπρόμαυρη πραγματικότητα. Η νέα διευθύντρια του σημαντικότερου μουσείου σύγχρονης τέχνης στη Θεσσαλονίκη έχει μεγάλα σχέδια
Η Θούλη Μισιρλόγλου δεν είναι άγνωστη στη σκηνή της τέχνης στην Ελλάδα και το εξωτερικό. Ιστορικός τέχνης, επιμελήτρια, εισηγήτρια συνεδρίων, σημαντικό στέλεχος του MOMus και διευθύντρια της Μπιενάλε Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης, έχει εργαστεί από τη βρετανική Γκαλερί-Μουσείο Τέχνης Tate έως το Maison des Cultures du Monde του Παρισιού και έχει στήσει από σημαντικές εκθέσεις ευρείας γκάμας, όπως τα «Ηχητικά Τοπία» του Κωνσταντίνου Βήτα, μέχρι επιτυχημένα φεστιβάλ, όπως τα Δημήτρια Θεσσαλονίκης. Ο νέος της ρόλος, αυτός της διευθύντριας του MOMus (Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης-Συλλογές Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης και Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης), είναι ίσως και ο πιο απαιτητικός.
Την αγχώνει; «Δεν με αγχώνει καθόλου, παρόλο που είναι γεμάτος ευθύνες και πιέσεις πολλών διαφορετικών τύπων. Από ένα σημείο και μετά, οι προτεραιότητες επιβάλλονται και σε αναγκάζουν να εστιάζεις στη μεγάλη αποστολή του μουσείου, που για μένα είναι η ευρεία κοινωνική αλλαγή», απαντά.
Ο Μητροπολιτικός Οργανισμός Μουσείων Εικαστικών Τεχνών Θεσσαλονίκης MOMus προέκυψε από τη συνένωση τεσσάρων μουσείων/χώρων τέχνης της Θεσσαλονίκης -του Κρατικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, του Μακεδονικού Μουσείου Σύγχρονης Τέχνης, του Μουσείου Φωτογραφίας Θεσσαλονίκης, του Κέντρου Σύγχρονης Τέχνης Θεσσαλονίκης- και ενός στην Αθήνα, του Μουσείου Αλεξ Μυλωνά. Ακούγεται εξαντλητικό, αλλά η Θούλη Μισιρλόγλου δεν μοιάζει με γυναίκα που απειλείται από τις προκλήσεις. Μάλλον τις επιδιώκει. Ποια ήταν η πρώτη της σκέψη όταν της ανακοινώθηκε ότι θα αναλάβει τη θέση; «Αρχικά, να πω ότι δεν μου πρότειναν να αναλάβω. Η διαδικασία ήταν ανοιχτή και μπορούσε να πάρει μέρος οποιοσδήποτε πληρούσε ελάχιστες τυπικές προϋποθέσεις. Μετά την εκλογή και τον διορισμό μου, ωστόσο, η σκέψη ήταν ότι ξεκινάει μια καινούρια εποχή - και για μένα προσωπικά, ως προς τη σχέση μου με το μουσείο και ό,τι αυτό περιλαμβάνει, έμβιο και μη, και βεβαίως θεσμικά», διευκρινίζει.
Αναλαμβάνοντας έναν νέο επαγγελματικό ρόλο, τι αποτύπωμα επιθυμεί να αφήσει; «Για το συγκεκριμένο μουσείο, ο στόχος μου είναι διττός: να αποτελέσει την έκπληξη μέσα σε μια πόλη της οποίας το σύγχρονο πρόσωπο υπερκαλύπτεται από την κουλτούρα του φαγητού και της διασκέδασης και να μπει στον διεθνή καλλιτεχνικό χάρτη», μου λέει με έναν δυναμισμό που το κάνει όλο αυτό να ακούγεται σχεδόν σαν μια απλή, φυσική εξέλιξη των πραγμάτων. Η ίδια, όμως, δεν μπορεί να μην αντιμετώπισε περίπλοκες καταστάσεις και εμπόδια, αφού ακόμα και το 2023 αποτελεί είδηση μια γυναίκα να αναλαμβάνει διοικητικές θέσεις - ας μη γελιόμαστε. Συνάντησε λοιπόν πολέμιους στη διαδρομή της ή η τέχνη είναι ο μοναδικός αγνός χώρος; «Στην καριέρα μου τα εμπόδια θα έλεγα ότι ήταν περισσότερο προσωπικά, είχαν να κάνουν δηλαδή περισσότερο με τη διαχείριση του εαυτού μου απέναντι και δίπλα στους άλλους, παρά με τους άλλους ευθέως. Οι έμφυλες διακρίσεις δεν είναι κάτι που έχω βιώσει. Θα έλεγα μάλιστα ότι οι δυσκολίες προέκυψαν πιο συχνά από άτομα του ίδιου φύλου παρά του αντίθετου».
Σήμερα η Στατιστική Υπηρεσία μπορεί να καταγράφει αύξηση επισκεπτών και εσόδων στα μουσεία της Ελλάδας, όμως πόσοι από αυτούς τους επισκέπτες είναι Ελληνες; Αγαπάμε τα μουσεία τελικά; Είμαστε φιλότεχνοι; «Εχω την εντύπωση ότι οι Ελληνες αγαπούν τα μουσεία όταν βρίσκονται στο εξωτερικό. Εντός των τειχών, η κυρίαρχη κουλτούρα ακόμη βασίζεται στο ενδιαφέρον για την ελληνική αρχαιότητα και το παρελθόν εν γένει, γεγονός που καθιστά τα μουσεία σύγχρονης τέχνης έναν δυσπρόσιτο τόπο, κι αυτό είναι μια μεγάλη πρόκληση. Φιλότεχνους Θεσσαλονικείς συναντά κανείς, όχι όμως ως κρίσιμη μάζα νομίζω, ως σύνολο δηλαδή που παίζει έναν κρίσιμο και κυρίως κριτικό ρόλο», σχολιάζει. Το MOMus διοργανώνει πολλές και παράλληλες δράσεις, όχι μόνο εικαστικές, αλλά και άλλες, στις οποίες μπορούν να συμμετέχουν ενεργά οι πολίτες, όπως μαθήματα γιόγκα και καλλιτεχνικά εργαστήρια.
Είναι αυτός ένας τρόπος να προσελκύσει κανείς κόσμο στο μουσείο; «Το τι σημαίνει μουσείο στον 21ο αιώνα είναι υπό διαπραγμάτευση. Ηδη και στους στενά επαγγελματικούς κύκλους ο ορισμός αυτός αναδιατυπώνεται, αναδιατυπώθηκε και πρόσφατα από το ICOM (Διεθνές Συμβούλιο Μουσείων) και, με όλη την κριτική που ασκείται στο πλαίσιο αυτής της αναδιατύπωσης, δεν παύουμε να μιλάμε για ένα μουσείο πιο ανοιχτό, πιο συμμετοχικό, πιο πολυφωνικό, γεγονός που οφείλει να μας οδηγήσει σε ανατοποθετήσεις. Στο πλαίσιο αυτό, οι τρόποι προσέλκυσης του κοινού είναι πολυεπίπεδοι, πολυσύνθετοι και ασφαλώς μπορεί να περιλαμβάνουν πολλά διαφορετικά μέσα και εργαλεία».
Η Θούλη Μισιρλόγλου αγαπά τα χρώματα, το ήσυχο λουκ και το κόκκινο κραγιόν. Οι επιρροές της πηγάζουν από διάφορους και ετερόκλητους χώρους. Ο Φρα Αντζέλικο, ο Ντέιβιντ Μπόουι, ο Γκιστάβ Κουρμπέ, η Μπιορκ, η Τατσίτα Ντιν, ο Ολαφουρ Ελίασον, ο Νικ Κέιβ, ο Σιπριέν Γκάγιαρντ, ανάμεσα σε δεκάδες άλλους, είναι οι αγαπημένοι της. «Το προσωπικό μου γούστο όμως προσπαθώ να μην το χρησιμοποιώ ως αποκλειστικό κριτήριο για τις επαγγελματικές μου επιλογές, όπου μπαίνουν πολλές άλλες παράμετροι και οφείλουμε να τις λαμβάνουμε υπόψη», ξεκαθαρίζει αυστηρά. Κυκλοφορεί παντού στην πόλη, συχνάζει στο κέντρο και ενημερώνεται διαρκώς για θέματα που δεν περιορίζονται αποκλειστικά στα του μουσείου. Δεν είναι άλλωστε μόνο διευθύντρια, αλλά και μια γυναίκα της εποχής της, με πολλαπλούς ρόλους και άλλες τόσες ευθύνες. Τι περιλαμβάνει ένα τυπικό 24ωρό της; «Ολη την καθημερινότητα που έχει μια μητέρα και μια εργαζόμενη. Πολύ νοιάξιμο για τους άλλους και πολυδιάσπαση σε δεκάδες διαφορετικού τύπου υποχρεώσεις. Προσδοκώ βέβαια κάθε μέρα και φροντίζω να δημιουργώ μικρά ιντερμέδια δημιουργικής χαράς».
Στη δουλειά της είναι ακριβής μέχρι τελευταίας λεπτομέρειας, όμως χαρίζει γενναιόδωρα χώρο σε νέους καλλιτέχνες. Μιλώντας για το «νέο αίμα» αναρωτιέμαι πού κρύβονται τα νέα ταλέντα, αν έχουν μέλλον στη χώρα μας. Τελικά, τι κάνει ένα έργο άξιο να μπει σε ένα μουσείο; «Κατά τη γνώμη μου, δεν έχουν σημασία τα φορμαλιστικά του στοιχεία, αλλά κυρίως το πόσα ερωτηματικά δημιουργεί, άρα πόσο μας βάζει στη διαδικασία να ξανασκεφτούμε τον κόσμο και τη σχέση μας μαζί του. Η ιστορία της τέχνης δεν είναι μια ανώδυνη επιστήμη και για τον λόγο αυτό καλούμαστε διαρκώς οι επαγγελματίες των μουσείων, και ειδικά των μουσείων σύγχρονης τέχνης, να αναστοχαζόμαστε πάνω στα κριτήριά μας. Ο τελικός αποδέκτης είναι το κοινό».
Καθώς ετοιμάζομαι να φύγω από το Πειραματικό Κέντρο Τεχνών, στην προβλήτα του λιμανιού της Θεσσαλονίκης, και να χαθώ στην ηλιόλουστη λεωφόρο Νίκης, μια τύπου σαιξπηρική απορία με προβληματίζει - είναι το μουσείο ένας χώρος κάθαρσης τελικά; «Η τέχνη είναι ένας πολύ προσωπικός, βιωματικός τρόπος να συνδέεται κανείς με την πραγματικότητα. Είναι σαν ένα ζευγάρι χρωματιστά γυαλιά που επιλέγει κανείς για να φορέσει. Δεν επιβάλλονται, επιλέγονται. Και μπορεί να χαρίσουν πολλά και πλούσια συναισθήματα σε όλους εκείνους με “ανοιχτή καρδιά” και διάθεση “ιπτάμενης φυγής προς τα άστρα”, κατά τα λόγια του Μάνου Χατζιδάκι», μου απαντά προτού αποχαιρετιστούμε ◆