Φράνκο Τζεφιρέλι: Σεξ, δολάρια και Μαρξ

Επανέρχεται το αθάνατο ιταλικό σινεμά. Που έλαμψε και μεγαλούργησε στις δεκαετίες ’50, ’60 αλλά και ’70. Οικονομικό εφαλτήριο εκτόξευσης, μια «μερίδα» από το Σχέδιο Μάρσαλ. Οπου από τη μία το Χόλιγουντ τροφοδοτούσε την Cinecitta με άπειρα δολάρια. Και από την άλλη οι Ιταλοί δημιουργοί, στη συντριπτική τους πλειονότητα, πορεύονταν προς τα αριστερά ως μέλη ή οπαδοί του Κομμουνιστικού Κόμματος της Ιταλίας.

Ο Φράνκο Τζεφιρέλι, ο μοναδικός Ιταλός «ντοτόρε» του ιταλικού σινεμά και της Σκάλας του Μιλάνου, με δεξιές πολιτικές προτιμήσεις. Μονίμως κάτω από τη σκιά των έξι γιγάντων. Δηλαδή Βισκόντι, Αντονιόνι, Ροσελίνι, Φελίνι, Ντε Σίκα, Παζολίνι. Αν σε αυτούς τους έξι προστεθούν μερικά ακόμα σπουδαία ονόματα, τότε το δικό του καταλήγει στο δεύτερο, ακόμα και στο τρίτο ράφι του ιταλικού σινεμά. Κοντά στο Σχέδιο Μάρσαλ, τα αμερικανικά δολάρια και τον Καρλ Μαρξ, ακολουθούσε το «κρεβάτι». Για παράδειγμα, ο Τζεφιρέλι. Το 1948 αναλαμβάνει θέση βοηθού σκηνοθέτη του Λουκίνο Βισκόντι στην ταινία «Η γη τρέμει». Οι κακές γλώσσες ισχυρίζονται ότι ο τελειομανής και αυταρχικός Βισκόντι «τυφλώθηκε» από τη γοητεία ενός απελπισμένου νεαρού που έψαχνε για δουλειά και που η μοναδική του φροντίδα στο σετ των γυρισμάτων θα ήταν να κουβαλάει το εσπρέσο του μεγάλου σκηνοθέτη.

Κομμουνιστής με υπηρετικό προσωπικό
Το σενάριο του «Η γη τρέμει» ήταν προλεταριακής προελεύσεως και χρηματοδοτήσεως από το Κομμουνιστικό Κόμμα της Ιταλίας. Ο ίδιος ο Βισκόντι, δε, αν και γόνος αριστοκρατικής οικογενείας, με οικόσημα και με υπηρετικό προσωπικό, ήταν ένθερμος κομμουνιστής. Ο Βισκόντι ήταν ομοφυλόφιλος. Πασίγνωστο αυτό. Το ίδιο και ο Τζεφιρέλι, με αποτέλεσμα οι δύο εραστές να συνεχίσουν τον δεσμό τους μέχρι τα μέσα της δεκαετίας του ’50. Ο Βισκόντι ήταν 16 χρόνια μεγαλύτερος του Τζεφιρέλι. Η συνύπαρξη ήταν ολίγον σουρεαλιστική. Αφού ο Βισκόντι κομμουνιστής αλλά αριστοκράτης. Ο Τζεφιρέλι δεξιός με «ταπεινή» καταγωγή. Κάπως έτσι, ο τελευταίος κατάφερε να διεισδύσει στην καλλιτεχνική ελίτ. Κάπως έτσι, «αντέγραψε» τις αισθητικές ανησυχίες του Βισκόντι. Και κάπως έτσι κατάφερε στο τέλος να βρεθεί στο ρετιρέ των σκηνοθετών αλλά και των σχεδιαστών κοστουμιών της όπερας.

«Με χούφτωσε για στοματικό έρωτα»
Είκοσι χρόνια αργότερα, όπως τουλάχιστον ισχυρίζεται ο Αμερικανός Τζόναθον Σκεκ, πρώην μοντέλο και αργότερα ηθοποιός δεύτερης κατηγορίας, ο Τζεφιρέλι όρμησε να τον αποπλανήσει. Ο Αμερικανός ηθοποιός ήταν τότε 22 ετών και ένας από τους δευτεραγωνιστές μιας ασήμαντης ιστορίας με τίτλο «Storia di una Capinera», ελευθέρως στα ελληνικά «Η δύναμη του πεπρωμένου. Ο Σκεκ «ορκίζεται» ότι ο Τζεφιρέλι τον χούφτωσε και προσπάθησε να του κάνει στοματικό σεξ χωρίς τη συγκατάθεσή του. Ηταν η εποχή του κινήματος #metoo. Που εξακολουθεί να κάνει θραύση στις ΗΠΑ. Μάλιστα μαζί με τη μαρτυρία του Τζόναθον Σκεκ ακολούθησε, σαν χιονοστιβάδα, η μαρτυρία του Αγγλου Μπρους Ρόμπινσον. Που στη διάρκεια των γυρισμάτων του «Ρωμαίος και Ιουλιέτα», προς το τέλος του 1967 και ενώ εκείνος είχε αναλάβει τον ρόλο του Μπενβόλιο, ο Τζεφιρέλι για μια ακόμα φορά ασυγκράτητος και φουριόζος ορμάει εναντίον του με πρόθεση τη στοματική επαφή.

Οι κορυφαίες αντιφάσεις και τα περίεργα όσο και σουρεαλιστικά γεγονότα που σχετίζονται με την έκρηξη του ιταλικού κινηματογράφου των δεκαετιών ’40, ’50, ’60 δεν σταματούν εδώ. Για παράδειγμα, άπαντες οι κορυφαίοι, και όχι μόνο οι έξι γίγαντες, αν και αριστερών πεποιθήσεων, γύριζαν ταινίες στη διάρκεια του φασιστικού καθεστώτος του Μπενίτο Μουσολίνι. Ο Βισκόντι, κάπου στο τέλος του 1942, υπογράφει το πρώτο του ασπρόμαυρο αριστούργημα, τους «Διαβολικούς εραστές». Από το μυθιστόρημα του Τζέιμς Κέιν που στην αμερικανική οθόνη έγινε ταινία εις διπλούν. Με πιο γνωστή την έγχρωμη με τίτλο «Ο ταχυδρόμος χτυπάει πάντα δύο φορές». Με Τζακ Νίκολσον και Τζέσικα Λανγκ.

Το ακόμα πιο οξύμωρο έχει να κάνει με την οικονομική σχέση του αριστερού ιταλικού σινεμά με το Χόλιγουντ. Οι Αμερικανοί παραγωγοί όχι μόνο χορηγούσαν πολλές από τις σπουδαίες ταινίες εκείνης της εποχής, αλλά ευχαρίστως «δάνειζαν» δικά τους ονόματα από το star system ως πρωταγωνιστές ιταλικών ταινιών. Η γλώσσα δεν ήταν εμπόδιο επειδή οι Ιταλοί χρησιμοποιούσαν άλλες φωνές από εκείνες των ηθοποιών. Η μεταγλώττιση πήγαινε σύννεφο. Ενας εξ αυτών, ο Μπαρτ Λάνκαστερ, πρωταγωνιστής του Βισκόντι τόσο στον «Γατόπαρδο» όσο και στη «Γοητεία της αμαρτίας». Το ακόμα πιο εξωφρενικό είναι ότι ο Λάνκαστερ, σύμφωνα με κάποιους λάτρης κι αυτός του αρσενικού φύλου, έπρεπε για τον ρόλο του στον «Γατόπαρδο» να αντιγράψει τη φράση του Αντόνιο Γκράμσι, θεωρητικού του ΚΚΙ, και να πει «πρέπει να αλλάξουν όλα για να μην αλλάξει τίποτα».

Ο Αμερικανοϊταλός και ο Τζέιμς Μποντ
Ο Τζεφιρέλι επέκτεινε τις σκηνοθετικές του δραστηριότητες τόσο στις ΗΠΑ όσο και στην Αγγλία. Ας πούμε για το «Ρωμαίος και Ιουλιέτα», στην αγγλική γλώσσα, συνεργάζεται με αγγλικό καστ. Οπως και στη «Στρίγγλα που έγινε αρνάκι» με Λιζ Τέιλορ και Ρίτσαρντ Μπάρτον. Οπως και με τον Μελ Γκίμπσον στον «Αμλετ». Αυτή η ιδιότυπη και άκρως ωφέλιμη σχέση ανάμεσα στο Χόλιγουντ και τον ιταλικό κινηματογράφο κορυφώνεται με κάμποσα Οσκαρ. Είναι χαρακτηριστικό ότι οκτώ Ιταλοί σκηνοθέτες βρέθηκαν υποψήφιοι για Οσκαρ Σκηνοθεσίας.

Οπως Βισκόντι, Φελίνι, Τζεφιρέλι, Μπερτολούτσι, Πιέτρο Τζέρμι, Λίνα Βερτμίλερ, Τζίλο Ποντεκόρβο, αλλά ακόμα και ο «γελωτοποιός» Ρομπέρτο Μπενίνι με την ταινία του «Η ζωή είναι ωραία». Οπου η Miramax των αδελφών Γουάινστιν, δηλαδή και του Χάρβεϊ Γουάινστιν, του φερόμενου σεξομανούς και βιαστή, είχε αναλάβει την αμερικανική εκμετάλλευση της ταινίας του Μπενίνι. Με αποτέλεσμα να κερδίσει τρία Οσκαρ, ανάμεσά τους κι αυτό της Καλύτερης Ερμηνείας! Από τους «προνομιούχους» του Χόλιγουντ και η Σοφία Λόρεν, χήρα του μεγαλοπαραγωγού Κάρλο Πόντι. Οπου το 1960 κερδίζει Οσκαρ Καλύτερης Ερμηνείας για την «Ατιμασμένη» του Βιτόριο ντε Σίκα. Καθόλου τυχαίο που η αμερικανική οικογένεια Μπρόκολι, με γερές ιταλικές ρίζες, έχει εξασφαλίσει τα δικαιώματα του Τζέιμς Μποντ.

Cinecitta, η αριστερή συνιστώσα του Χόλιγουντ
Ετσι δημιουργήθηκε ένα πανίσχυρο και άκρως δημιουργικό κινηματογραφικό σύστημα στην Ιταλία ως ο αριστερός δορυφόρος του Χόλιγουντ. Από σκηνοθέτες που γεννήθηκαν τις δύο πρώτες δεκαετίες του 20ού αιώνα. Που κινηματογραφικά «μαθήτευσαν» κατά τη διάρκεια του φασιστικού καθεστώτος του Μπενίτο Μουσολίνι. Και που αργότερα, με την εισβολή του αμερικανικού στρατού και την απελευθέρωση της χώρας, απογειώθηκε και μεσουράνησε. Αποτέλεσμα αυτής της συνύπαρξης ήταν η δημιουργία ενός τζετ σετ καλλιτεχνών απ’ όλα τα σημεία του πλανήτη. Με κορμό και σημείο αναφοράς τη Ρώμη και το ιταλικό σινεμά. Ανάμεσα στους Ελληνες που διέπρεψαν πρώτη και ανώτερη ήταν η Μαρία Κάλλας. Σταθερή πρωταγωνίστρια σε όπερες του Λουκίνο Βισκόντι αλλά και του Τζεφιρέλι. Οπως πιστοποιούν στενοί συνεργάτες του Βισκόντι, όμως, «μόλις η Μαρία συνεργάστηκε με τον Τζεφιρέλι για “Τόσκα” και “Νόρμα”, ο Λουκίνο της έκοψε την καλημέρα». Η ζήλια του ανυπόφορη. Οποιος δεν ήταν μαζί του ήταν εχθρός του.

Η «ρωμαϊκή άνοιξη» του Κλιντ Ιστγουντ
Ανάμεσα στους σταθερούς Ελληνες του ιταλικού σινεμά και η Ειρήνη Παππά. Αλλά και ο Σπύρος Φωκάς. Ενας εκ των πρωταγωνιστών στο αξεπέραστο αριστούργημα του Βισκόντι -του 1960- «Ο Ρόκο και τα αδέρφια του». Σ’ αυτή την ταινία ο Βισκόντι ερωτεύεται τον Αλέν Ντελόν, παρασυρμένος από τη γοητεία του Γάλλου ζεν πρεμιέ. Αργότερα, προς το τέλος της καριέρας του, ερωτεύεται «θανάσιμα» τον Χέλμουτ Μπέργκερ. Μια σχέση καταραμένη για τον Αυστριακό εραστή, ο οποίος λόγω Βισκόντι παραπλανήθηκε με τη «δολοφονική» ψευδαίσθηση πως ήταν ηθοποιός με μεγάλο ταλέντο!

Το χρήμα έρρεε άφθονο στα ταμεία, στη Cinecitta και στις τσέπες των καλλιτεχνών. Ο Φελίνι, λόγου χάρη, με μια απλή κίνηση του χεριού του εξασφάλιζε όποιο μεγάλο όνομα ταίριαζε στο καστ των ταινιών του. Οπως την απόλυτη σεξοβόμβα της εποχής Ανίτα Εκμπεργκ από Σουηδία για τη «Γλυκιά ζωή» στο πλευρό του Μαρτσέλο Μαστρογιάνι και τη Γαλλίδα Ανούκ Εμέ. Ολες και όλοι στο κατώφλι της Cinecitta. Ανάμεσά τους και ο «ψηλολέλεκας» Κλιντ Ιστγουντ. Που λόγω υπερβολικού ύψους, για τα μέτρα της κινηματογραφικής βιομηχανίας, έπεφτε σε κλειστές πόρτες. To 1964, σε ηλικία 34 ετών, πάντα στα αζήτητα του Χόλιγουντ, καταφθάνει στη Ρώμη και αναλαμβάνει πρωταγωνιστικό ρόλο στο σπαγγέτι γουέστερν «Για μια χούφτα δολάρια» του Σέρτζιο Λεόνε.

Η Ιταλία ήταν η αφετηρία της ένδοξης σταδιοδρομίας του. Τέσσερα χρόνια αργότερα, δηλαδή το 1968, ο Λεόνε στο Χόλιγουντ υπογράφει το «Κάποτε στη Δύση» με Χένρι Φόντα, Τσαρλς Μπρόνσον, Τζέισον Ρόμπαρντς και μουσική Ενιο Μορικόνε. Αργότερα σκηνοθετεί το γκανγκστερικό και μαφιόζικο «Κάποτε στην Αμερική» με Ρόμπερτ Ντε Νίρο. Ακόμα και ο «αιρετικός» και «περίεργος» Πιερ Πάολο Παζολίνι είχε συνεργαστεί με τη Μαρία Κάλλας η οποία είχε υποδυθεί τη Μήδεια στην ομότιτλη κινηματογραφική μεταφορά της αρχαίας τραγωδίας.

Από τον Βιτόριο Γκάσμαν στον Αλ Πατσίνο
Καθόλου τυχαίο που ο σπουδαίος Ρομπέρτο Ροσελίνι, σκηνοθέτης του θρυλικού «Ρώμη, ανοχύρωτη πόλη», συνεργάζεται με την πανέμορφη Ινγκριντ Μπέργκμαν. Από τις κορυφαίες του Χόλιγουντ και από τις ευνοούμενες του Αλφρεντ Χίτσκοκ. Η σχέση καταλήγει σε έρωτα και στη γάμο. Ολοι μα όλοι στραμμένοι πολιτικά προς τα αριστερά, όμως οικονομικά, ταμειακά και ερμηνευτικά προς ΗΠΑ, Καλιφόρνια και Χόλιγουντ. Ας πούμε ο Πιέτρο Τζέρμι με το «Διαζύγιο αλά ιταλικά» με Μαρτσέλο Μαστρογιάνι και Στεφανία Σαντρέλι καταφέρνει να κερδίσει Οσκαρ Σεναρίου. Ο κατάλογος μακροσκελής. Παράδειγμα, το «Αρωμα γυναίκας» του Ντίνο Ρίζι με Βιτόριο Γκάσμαν. Που αργότερα επαναλαμβάνεται με Αμερικανούς παραγωγούς και πρωταγωνιστή τον Αλ Πατσίνο. Ενας ρόλος που του χάρισε Οσκαρ. Παράδειγμα η αγγλική αλλά και αμερικανική πορεία του Μικελάντζελο Αντονιόνι. Τόσο με το «Blow-up» όσο με «Zabriskie Point», αλλά και «Επάγγελμα: Ρεπόρτερ», μία από τις πιο σπουδαίες στιγμές του Τζακ Νίκολσον.

Πλήθος αλησμόνητων ιταλικών ταινιών ευεργετήθηκαν με δολάρια αμερικανικά. Οπως ο Λουίτζι Κομεντσίνι («Ψωμί, έρωτας και φαντασία»). Ο Μάριο Μονιτσέλι («Ο κλέψας του κλέψαντος»). Οπως ο Ντίνο Ρίζι («Φανφαρόνος»). Εκείνος όμως που βρήκε... στρωμένο τραπέζι ήταν ο επίγονος της μεγάλης ιταλικής σχολής, ο Μπερνάρντο Μπερτολούτσι. Με τον «Τελευταίο αυτοκράτορα» εξασφαλίζει εννιά Οσκαρ, πρωτοφανές ρεκόρ για «ξένο» σκηνοθέτη. Και με το «Τελευταίο τανγκό στο Παρίσι» συνεργάζεται (και στα γυρίσματα πλακώνεται) με τον Μάρλον Μπράντο.

Απ’ αυτή τη γόνιμη και καρποφόρα συνεργασία του ιταλικού κινηματογράφου με το Χόλιγουντ επιβεβαιώνονται δύο μεγάλες αλήθειες. Το χρήμα δεν έχει ιδεολογία, ούτε πατρίδα. Και πως οι καλλιτέχνες συνήθως άλλα λένε, άλλα επιθυμούν, άλλα σκέπτονται και άλλα κάνουν!