Στο στόχαστρο των αλλοδαπών συλλεκτών βοτάνων, οι οποίοι έχουν κυριολεκτικά σαρώσει την αυτοφυή βλάστηση αρωματικών-φαρμακευτικών φυτών του Γράμμου στην ελληνοαλβανική μεθόριο, βρίσκονται κάθε άνοιξη τα χρυσοκίτρινα άνθη της Primula Veris, γνωστά για τις θεραπευτικές ιδιότητές τους. Οι μύθοι που συνοδεύουν από την αρχαιότητα ακόμα το φυτό ως συστατικό σε μαγικά φίλτρα με υπερφυσικές ιδιότητες πιθανόν να ευθύνονται για την εμπορική τιμή του μεταξύ 100 με 400 ανά κιλό, που φέρεται να δίνεται για το σπάνιο αυτό φυτό, με αποτέλεσμα η παράνομη συλλογή του στα βουνά της πατρίδας μας να γίνεται με φρενήρεις ρυθμούς.
Τα θεραπευτικά φυτά στους ορεινούς όγκους της Ηπείρουκαι της Δυτικής Μακεδονίας απειλούνται με εξαφάνιση λόγω της μαζικής εκρίζωσής τους από Αλβανούς επιδρομείς, οι οποίοι αποτελούν τον επιχειρησιακό βραχίονα μιας τεράστιας εξαγωγικής βιομηχανίας βοτάνων της γείτονος. Η επ’ αυτοφόρω σύλληψη τριών υπηκόων Αλβανίας την περασμένη Δευτέρα στην περιοχή του Γράμμου στην Καστοριά έχοντας προηγουμένως προλάβει να συλλέξουν 94 κιλά της Πρίμουλας της Γνησίας επαναφέρει για μία ακόμα φορά τη συζήτηση για τη λεηλασία της μοναδικής ελληνικής χλωρίδας. Οι ποινικές διώξεις για παράβαση της δασικής νομοθεσίας και παράνομη είσοδο στη χώρα μας δεν πτοούν, όπως αποδεικνύεται, τους κυνηγούς των μοναδικών βοτάνων, αφού το οικονομικό κέρδος από την παράνομη δράση τους είναι σε κάθε περίπτωση εντυπωσιακό.
Aποκαλυπτικές είναι οι φωτογραφίες που είχε δημοσιεύσει παλαιότερα στα social media η σελίδα Balkan Chamois Society (Αγριόγιδο στα Βουνά), όπου απεικονίζονται επιδρομείς στον Γράμμο να συλλέγουν, να αποξηραίνουν ή να μεταφέρουν άγρια βότανα
Εκμεταλλευόμενοι το άγριο ανάγλυφο της συνοριακής γραμμής και γνωρίζοντας διαδρομές και περάσματα, οι Αλβανοί εισέρχονται στην ελληνική επικράτεια. Οταν το εντοπίσουν ξεριζώνουν με μαχαίρια το πανάκριβο βότανο, γνωστό και ως δρακάκι, που φυτρώνει σε υψόμετρο έως και 2.300 μέτρα σε πλαγιές με δασική βλάστηση και ανθοφορεί πρόωρα τις πρώτες ημέρες της άνοιξης. Η εκρίζωση σε μεγάλη κλίμακα -αντί της συλλογής των ανθών και των φύλλων του- οδηγεί αναπόφευκτα στον αφανισμό του φυτού, κάτι που, όπως φαίνεται, δεν απασχολεί τους αλλοδαπούς συλλέκτες του. Τα φορτωμένα άλογα και μουλάρια με τα παραγεμισμένα τσουβάλια της πολύτιμης σοδειάς επιστρέφουν στην Αλβανίαόπου το σπάνιο βότανο αποξηραίνεται. Το δίκτυο συλλογής και μεταφοράς των άγριων θεραπευτικών και αρωματικών φυτών του δάσους πουλάει το αποξηραμένο προϊόν σε εμπόρους, οι οποίοι στη συνέχεια το προωθούν σε φαρμακευτικούς οίκους του εξωτερικού, κυρίως της Γερμανίας, της Ιταλίαςκαι των ΗΠΑ.
Τα μοναδικά ελληνικά βότανα
Η χλωρίδα της Ελλάδας αποτελείται από περισσότερα από 6.000 είδη φυτών, από τα οποία 1.250 είναι ενδημικά, δηλαδή δεν τα βρίσκουμε σε καμία άλλη χώρα, ενώ 500-600 χαρακτηρίζονται αρωματικά και φαρμακευτικά φυτά. Πολλά από τα είδη των φυτών που δεν αναφέρονται ως αρωματικά και φαρμακευτικά δεν έχουν ερευνηθεί έως σήμερα ως προς τις φαρμακευτικές ιδιότητες των συστατικών τους. Παράλληλα, η αγορά προϊόντων που έχουν ως βάση τα αρωματικά-φαρμακευτικά φυτά σε παγκόσμιο επίπεδο είναι ταχέως αναπτυσσόμενη, καταγράφοντας τζίρους δισεκατομμυρίων δολαρίων, με την Ευρώπηνα διατηρεί κυρίαρχο ρόλο στο παγκόσμιο εμπόριό τους. Από τα 2.000 είδη που κυκλοφορούν στην ευρωπαϊκή αγορά, μεγάλο ποσοστό προέρχεται από συλλογές από αυτοφυή φυτά.
Η αυξημένη ζήτηση, λοιπόν, των αρωματικών-φαρμακευτικών φυτών, λόγω της όλο και μεγαλύτερης στροφής των καταναλωτών σε φυσικά προϊόντα, και οι υψηλές τιμές πώλησής τους στη διεθνή αγορά, έχουν πολλαπλασιάσει το ενδιαφέρον των Ελλήνων παραγωγών και εμπόρων. Αλλωστε, οι εξαιρετικές εδαφοκλιματικές συνθήκες της χώρας μας, η μικρή απαίτηση φαρμάκων και λιπασμάτων και η εύκολη ανάπτυξη της παραγωγής, καθώς δύσκολα προσβάλλεται από ασθένειες, καθιστούν τη συγκεκριμένη καλλιέργεια προνομιακή στην ελληνική περιφέρεια. Είναι χαρακτηριστικό ότι, ενώ το 2014 οι συνολικές καλλιεργούμενες εκτάσεις αρωματικών-φαρμακευτικών φυτών στην Ελλάδαανέρχονταν σε 28.875,1 στρέμματα, μέσα σε δύο χρόνια έφτασαν στα 66.542,8 στρέμματα.
Στην κατεύθυνση αυτή, η Περιφέρεια Ηπείρου έχει συνάψει προγραμματική σύμβαση με τον Ελληνικό Γεωργικό Οργανισμό «Δήμητρα» για την εκπόνηση μελέτης αναπαραγωγής των αυτοφυών ειδών Primula. Η μελέτη μέσω εξερευνητικών αποστολών στην Πίνδο και τον Σμόλικα θα εστιάσει στη βοτανική ταξινόμηση και τον γενετικό χαρακτηρισμό των ειδών του φυτού. Παράλληλα, το Τμήμα Φαρμακευτικής του Αριστοτέλειου Πανεπιστημίου Θεσσαλονίκηςεξετάζει τα κύρια βιοδραστικά συστατικά του βοτάνου. Ειδικότερα, η ανάλυση αφορά τον προσδιορισμό των τριτερπενίων, τριτερπενικών σαπωνινών και φλαβονοειδών. Στόχος του ερευνητικού προγράμματος είναι η μελέτη των βέλτιστων συνθηκών αναπαραγωγής με σπόρους και ριζώματα σε πειραματικούς αγρούς ώστε να υπάρχει παρακολούθηση της ανάπτυξης της καλλιέργειας.
Παράνομη υπερσυλλογή
Η διευθύντρια Ερευνών στο Τμήμα Αρωματικών-Φαρμακευτικών Φυτών του Ινστιτούτου Γενετικής Βελτίωσης και Φυτογενετικών Πόρων του ΕΛΓΟ «Δήμητρα» Πασχαλίνα Χατζοπούλου, μιλώντας στο «ΘΕΜΑ» για την Πρίμουλα και το πρόγραμμα καλλιέργειάς της αναφέρει σχετικά: «Η Ελλάδα έχει εξαιρετικά πλούσια χλωρίδα σε ποικιλότητα και είδη αρωματικών-φαρμακευτικών φυτών. Ως επακόλουθο της αυξημένης ζήτησής τους όμως τα τελευταία χρόνια είναι η δραματική μείωση πολλών αυτοφυών πληθυσμών αρωματικών-φαρμακευτικών φυτών, ακόμα και σε περιοχές Natura. Το μεγάλο πρόβλημα δημιουργείται κυρίως από την υπερσυλλογή, αν και υπάρχoυν νόμοι που απαγορεύουν τη συλλογή ή εκδίδονται απαγορευτικές εγκύκλιοι από τα κατά τόπους αρμόδια δασαρχεία. Η παράνομη και υπέρμετρη συλλογή, με προορισμό το εμπόριο κυρίως στο εξωτερικό, συνοδεύεται πολλές φορές από το ξερίζωμα των φυτών ή και την πρόωρη συλλογή προτού τα φυτά δώσουν σπόρο, μειώνοντας έτσι την όποια δυνατότητα αναγέννησης του φυτού την επόμενη χρονιά».
Συγκεκριμένα, καταγράφεται «μεγάλη εμπορική ζήτηση για το φυτικό υλικό ειδών Primula, με αποτέλεσμα πολλές φορές να γίνεται υπερσυλλογή από το φυσικό περιβάλλον, και μάλιστα παράνομα και ληστρικά. Ειδικότερα, τα τρία τελευταία χρόνια μεγάλες ποσότητες έχουν κατασχεθεί από τις Αρχές από παράνομες συλλογές σε ορεινές περιοχές της Ηπείρου και της Δυτικής Μακεδονίας, οι οποίες προορίζονταν να διοχετευτούν στο διεθνές εμπόριο. Για τον λόγο αυτό διαπιστώνεται η επιτακτική ανάγκη για την προστασία των υπαρχόντων αυτοφυών πληθυσμών. Η εκτός τόπου διατήρηση, μεταξύ των οποίων και η εισαγωγή στην καλλιέργεια, είναι από τους πλέον ενδεδειγμένους τρόπους για την προστασία των ειδών που κινδυνεύουν. Η καλλιέργεια και μάλιστα σε τοποθεσίες, όπου είναι εφικτό, κοντά στο φυσικό τους περιβάλλον μπορεί να αποτελέσει μια πρόσθετη πρόταση ενασχόλησης με εναλλακτικές καλλιέργειες, προσαρμοσμένες στις συνθήκες της περιοχής».
H αυξανόμενη εμπορική ζήτηση για το φυτικό υλικό ειδών primula έχει οδηγήσει στην υπερσυλλογή από το φυσικό περιβάλλον, και μάλιστα παράνομα και ληστρικά. Ειδικότερα, τα τρία τελευταία χρόνια μεγάλες ποσότητες έχουν κατασχεθεί από τις Αρχές από παράνομες συλλογές σε ορεινές περιοχές της Ηπείρου και της Δυτικής Μακεδονίας, οι οποίες προορίζονταν να διοχετευτούν στο διεθνές εμπόριο
Κίνδυνοι από νοθεία
Αναφορικά με το πρόγραμμα, η κυρία Χατζοπούλου σημειώνει ότι «μελετάμε την κατάσταση των αυτοφυών πληθυσμών σε περιοχές της Ηπείρου και τους κινδύνους που διατρέχουν, καθώς και τις δράσεις διατήρησης εκτός τόπου, με έμφαση στη μελέτη αρχών που διασφαλίζουν την αειφορική αξιοποίηση του είδους». Επίσης, εφιστά την προσοχή στη χρήση της Πρίμουλας -όπως και όλων των φαρμακευτικών φυτών- από τους καταναλωτές, που βασίζονται συνήθως σε συνταγές που κυκλοφορούν στο Διαδίκτυο: «Κατ’ αρχάς, πρέπει να διασφαλίζεται η βοτανική ταυτότητα του φυτικού υλικού που χρησιμοποιείται, καθώς επίσης και ότι δεν υπάρχουν προσμείξεις με άλλα φυτικά είδη που μπορεί να είναι ακατάλληλα. Επίσης, να λαμβάνεται υπόψη η ύπαρξη πιθανών αλλεργιών ή αλληλεπιδράσεων με άλλα φάρμακα και η χρήση τους να γίνεται στη συνιστώμενη μορφή και δόση του παρασκευάσματος και, όπου χρειάζεται, υπό την επίβλεψη επαγγελματιών υγείας».
Οι θεραπευτικές ιδιότητες του Primula Veris
Τι είναι όμως αυτό που προσδίδει υψηλή εμπορική αξία στο «λουλούδι του Δαρβίνου», την πολυετή πόα, με τα χνουδωτά, στενόμακρα φύλλα και τους μυρωδάτους βαθυκίτρινους ανθούς;
Τα άνθη και οι ρίζες του έχουν πολλές θεραπευτικές ιδιότητες. Χρησιμοποιούνται ως αποχρεμπτικό σε περιπτώσεις κρυολογήματος και βήχα, όπως και άλλων προβλημάτων του αναπνευστικού, μεταξύ των οποίων για τη βρογχίτιδα και την καταρροή.
Η Primula Veris περιέχει βιταμίνη C, μέταλλα, σαπωνίνες, γλυκοσίδια, φλαβονοειδή και ένζυμα και χρησιμοποιείται και στην αντιμετώπιση των ρευματισμών. Επιπρόσθετα, έχει ηρεμιστική και χαλαρωτική δράση ενώ τη συναντάμε και στις κουζίνες ως διακοσμητικό και βρώσιμο συστατικό στη μαγειρική και τη ζαχαροπλαστική.