Έβρος: Η άγνωστη ιστορία για τη χάραξη των συνόρων μετά τη Συνθήκη της Λωζάνης

Η ελληνοτουρκική μεθόριος στον Εβρο αγγίζει τα 203 χλμ. Ξεκινάει από το σημείο όπου ενώνονται τα σύνορα Ελλάδας, Τουρκίας και Βουλγαρίας (Τριεθνές) και εκτείνεται έως τις εκβολές του Εβρου στο Θρακικό Πέλαγος. Το 1923 η υπογραφή της Συμφωνίας της Λωζάνης όρισε ότι ο ποταμός Εβρος θα αποτελέσει το φυσικό σύνορο μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας με τη συνοριογραμμή να ακολουθεί τη μέση γραμμή, αφήνοντας στην Τουρκία την περιοχή του Κάραγατς.

Ο ορισμός του ποταμού Εβρου ως φυσικού συνόρου μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας στις διαπραγματεύσεις της Λωζάνης, το 1923, είχε αρχικά ως αποτέλεσμα η Αδριανούπολη να βρεθεί στην τουρκική επικράτεια αλλά το προάστιο Κάραγατς με τον κομβικό σιδηροδρομικό σταθμό της πόλης στο ελληνικό τμήμα. Ωστόσο οι έντονες πιέσεις των Τούρκων για πληρωμή υπέρογκων πολεμικών επανορθώσεων από την Ελλάδα δημιούργησαν ασφυκτικό κλίμα στις διαπραγματεύσεις.

Μπροστά στην πίεση και στο προβλεπόμενο αδιέξοδο, ο επικεφαλής της ελληνικής αντιπροσωπίας Ελευθέριος Βενιζέλος πρότεινε στην τουρκική πλευρά την παραχώρηση του προαστίου του Κάραγατς και του εδαφικού τριγώνου μεταξύ των ποταμών Εβρου και Αρδα προς συμψηφισμό των πολεμικών επανορθώσεων.

Η τουρκική αντιπροσωπία, κατόπιν πιέσεων της Αγγλίας και της Γαλλίας, αποδέχτηκε την πρόταση και έτσι το Κάραγατς επιδικάστηκε στην Τουρκία, με αποτέλεσμα χιλιάδες Ελληνες να καταστούν πρόσφυγες, να εγκαταλείψουν την περιοχή και να μετακινηθούν δυτικότερα, χτίζοντας στη συνέχεια τη σημερινή Ορεστιάδα. Το 1925 η Τουρκία πρότεινε στην Ελλάδα την πώληση του τριγώνου του Κάραγατς αντί 500.000 στερλινών, ωστόσο ο Βενιζέλος επέλεξε να διαθέσει το συγκεκριμένο ποσό για τις εξοπλιστικές ανάγκες του Ελληνικού Στρατού.

Ετσι, από το 1923 η περιοχή του Κάραγατς- Ορεστιάδας είναι το μοναδικό σημείο που τα ελληνοτουρκικά σύνορα δεν ακολουθούν τον ρου του ποταμού Εβρου αλλά είναι χερσαία.

H χάραξη του 1926 και η τύχη του Δέλτα του Εβρου

Η Συνθήκη της Λωζάνης όρισε Τριμερή Επιτροπή για τον καθορισμό των ελληνοτουρκικών συνόρων, που αποτελούνταν από τον Ολλανδό συνταγματάρχη Μπάκερ ως πρόεδρο και τους επικεφαλής των αντιπροσωπιών Ελλάδας και Τουρκίας, ταγματάρχη Εμμανουήλ Μινωτάκη και συνταγματάρχη Χαϊρουλάχ Μπέη αντίστοιχα, ως μέλη. Οι αποφάσεις της επιτροπής θα λαμβάνονταν κατά πλειοψηφία και θα ήταν υποχρεωτικές για τα ενδιαφερόμενα μέρη.

Το σημαντικότερο πρόβλημα που είχε να αντιμετωπίσει η Τριμερής Επιτροπή ήταν η τύχη του σημερινού Δέλτα του ποταμού Εβρου.

Οπως συμβαίνει και με άλλα ποτάμια, το βάθος και τα τοιχώματα της κοίτης του Εβρου μεταβάλλονται ανάλογα με τις μετατοπίσεις της άμμου και την ισχύ των ρευμάτων.

Στη διαδρομή του το ποτάμι δημιουργεί νησάκια και διχαλώσεις, κυρίως στις εκβολές του, όπου δημιουργούνται δύο βραχίονες που σχηματίζουν το μεγάλο και εύφορο Δέλτα με την πολύ εύφορη νησίδα «Γκιαούρ Αντά» (Νησί των Απίστων). Η τύχη της νησίδας αυτής, που αγγίζει τα 100.000 στρέμματα, κρίθηκε τελικά υπέρ της Ελλάδας, αν και υπήρξαν έντονες αντιδράσεις από την τουρκική πλευρά, που προσκόμισε ακόμη και πλαστούς οθωμανικούς τίτλους ιδιοκτησίας, οι οποίοι καταρρίφθηκαν με στοιχεία από τον Ελληνα επικεφαλής ταγματάρχη Εμμανουήλ Μινωτάκη.

Η Τριμερής Επιτροπή έπρεπε να καταλήξει ποιος από τους δύο βασικούς βραχίονες στο νότιο τμήμα του ποταμού ήταν ο κυριότερος με βάση την ποσότητα του νερού που κατέληγε στη θάλασσα. Αν γινόταν αποδεκτό πως ο κύριος βραχίονας του Εβρου στην περιοχή ήταν ο δυτικός, τότε σήμερα η ελληνική επικράτεια θα ήταν μικρότερη στην περιοχή.

Η ελληνική αντιπροσωπία επικεντρώθηκε λοιπόν στο να πείσει τον Ολλανδό επικεφαλής ότι ο κύριος ρους του Εβρου ήταν ο ανατολικός βραχίονας, νότια των Φερών. Ο Ολλανδός πρόεδρος της Τριμερούς Επιτροπής μελέτησε τα επιχειρήματα και τα έγγραφα που του προσκόμισαν οι δύο πλευρές και κατέληξε τελικά πως ο κύριος ρους του ποταμού ήταν ο ανατολικός βραχίονας, με αποτέλεσμα να επιδικαστεί στη χώρα μας η περιοχή του Δέλτα του Εβρου των 100.000 στρεμμάτων.

Λέγεται ωστόσο πως ο έρωτας της θυγατέρας του συνταγματάρχη Μπάκερ για τον ταγματάρχη Μινωτάκη έπαιξε καθοριστικό ρόλο στην τελική κρίση του προέδρου της Τριμερούς Επιτροπής για την τύχη του Δέλτα του Εβρου. Το σπινθηροβόλο βλέμμα και η κρητική κορμοστασιά του ταγματάρχη γοήτευσαν την όμορφη Ολλανδή, που φαίνεται ότι άσκησε επιρροή στον πατέρα της. Ωστόσο, δεν γνωρίζουμε περισσότερες λεπτομέρειες για την κατάληξη του ειδυλλίου.

Οι εργασίες της Τριμερούς Επιτροπής ολοκληρώθηκαν τελικά το φθινόπωρο του 1926, με την υπογραφή σχετικού πρωτοκόλλου μεταξύ Ελλάδας και Τουρκίας (3/11/1926). Στο πλαίσιο αυτού συμφωνήθηκε, μεταξύ άλλων, ότι η ελληνοτουρκική μεθόριος θα καθοριζόταν οριστικά με βάση την κοίτη του 1926 -με συντεταγμένες και σταθερά σημεία- και όχι με την εκάστοτε μετατόπισή της λόγω των συχνών πλημμυρικών φαινομένων του ποταμού. Το πρωτόκολλο υπέγραψαν ο Ολλανδός συνταγματάρχης Μπάκερ, ο Ελληνας ταγματάρχης Μινωτάκης και ο Τούρκος συνταγματάρχης, Χαϊρουλάχ Μπέη.

Ο ρόλος του ταγματάρχη Μινωτάκη στάθηκε καθοριστικός στη χάραξη των συνόρων με την Τουρκία στον Εβρο και στην κατοχύρωση υπέρ της χώρας μας 100.000 και πλέον στρεμμάτων που διεκδικούσε πεισματικά η τουρκική πλευρά.

Ο Μινωτάκης καταγόταν από τα Χανιά της Κρήτης και ήταν αδελφός του σπουδαίου ηθοποιού και σκηνοθέτη Αλέξη Μινωτή. Το 1935 υπήρξε μέλος της Κεντρικής Επιτροπής Οχύρωσης (ΚΕΟ) των ελληνοβουλγαρικών συνόρων που χωροθέτησε τα αμυντικά έργα της θρυλικής «Γραμμής Μεταξά». Απεβίωσε σε ηλικία μόλις 42 ετών χτυπημένος από φυματίωση.

Το 2018 κεντρικός δρόμος των Φερών μετονομάστηκε σε Οδό Ταγματάρχη Εμμανουήλ Μινωτάκη ως ελάχιστος φόρος τιμής σε όσα προσέφερε στην πατρίδα από τη θέση του. Εναν χρόνο νωρίτερα έγιναν η ονοματοδοσία της Λεωφόρου Συνταγματάρχη Μπάκερ στις Φέρες και τα αποκαλυπτήρια μνημείου προς τιμήν του Ολλανδού συνταγματάρχη για τη συμβολή στην παραχώρηση της νησίδας «Δ» στην Ελλάδα.

Οι νησίδες του ποταμού

Το Τριεθνές, εκεί όπου ενώνονται τα σύνορα Ελλάδας, Βουλγαρίας και Τουρκίας στο βόρειο άκρο του Εβρου, βρίσκεται στην περίφημη νησίδα «Α» του ποταμού, την οποία μοιράζονται οι τρεις χώρες.

Η νησίδα έχει έκταση 340 στρεμμάτων, εκ των οποίων τα 170 ανήκουν στην Τουρκία, τα 85 στην Ελλάδα και τα 85 στη Βουλγαρία. Η νησίδα «Α» με την πυκνή βλάστηση είναι προσβάσιμη μόνο από στρατιωτικές περιπόλους των τριών χωρών. Βορειοδυτικά στο τμήμα του ποταμού που αποτελεί φυσικό σύνορο της Ελλάδας με τη Βουλγαρία υπάρχουν ακόμη δύο νησίδες, η «Β» και η «Γ», εντός της ελληνικής επικράτειας. Το 1952 στη νησίδα «Γ» προκλήθηκε ένα από τα πλέον σοβαρά διασυνοριακά επεισόδια με τη γειτονική Βουλγαρία, που είχε ως αποτέλεσμα θανάτους και τραυματισμούς. Ανάλογο επεισόδιο είχε λάβει χώρα και το 1948.

Να σημειωθεί πως όταν οριοθετήθηκαν τα σύνορα δεν είχαν σχηματιστεί οι σημερινές νησίδες. Εμφανίστηκαν μετά το 1932, με την Ελλάδα να ζητάει από τότε καθορισμό σταθερών σημείων για τον ορισμό των συνόρων, πράγμα που όμως δεν έγινε, με αποτέλεσμα τα σοβαρά μεθοριακά επεισόδια.

Τα επόμενα χρόνια οι συχνές πλημμύρες του Εβρου είχαν ως αποτέλεσμα την αλλοίωση του γεωφυσικού τοπίου, αλλά και την καταστροφή πολλών συνοριακών οροσήμων που είχαν τοποθετηθεί με τη χάραξη του 1926. Αν και υπήρξαν συμφωνίες ανάμεσα σε Ελλάδα και Τουρκία για διευθέτηση της κοίτης του ποταμού -ακόμη και με ανταλλαγές εδαφών-, δεν προχώρησαν λόγω της έντασης ανάμεσα στις δύο χώρες.

Μετά το 1974 τα σύνορα στον Εβρο θεωρούνται από τα πλέον στρατιωτικοποιημένα στην Ευρώπη λόγω των συνεχών προκλήσεων από την τουρκική πλευρά, ενώ σημειώθηκαν ακόμη και σοβαρά μεθοριακά επεισόδια, όπως η δολοφονία του στρατιώτη Ζήση Καραγώγου, το 1986, στην περιοχή των Φερών και η σύλληψη των δύο στρατιωτικών στις Καστανιές το 2018. Η ένταση αυξήθηκε κατακόρυφα από τις αρχές του περασμένου Μαρτίου με την αποτυχημένη προσπάθεια της Τουρκίας να προωθήσει στο εσωτερικό της χώρας χιλιάδες πρόσφυγες και παράνομους μετανάστες από το έδαφός της.

Ειδήσεις σήμερα:

Σε Νάξο και Ηγουμενίτσα τα δύο τυχερά δελτία του Τζόκερ που κέρδισαν από €5,7 εκατ. έκαστο

Καιρός για όλα τα... γούστα το τριήμερο του Αγίου Πνεύματος: Πότε θα βρέξει, πότε θα πάμε παραλία

Νέα πρόκληση: Τουρκικές ακταιωροί συνοδεύουν βάρκες με μετανάστες προς τα ελληνικά ύδατα