Οι ανεκτίμητοι θησαυροί και τα πολύτιμα κειμήλια που ανακαλύπτουν επιστήμονες, συντηρητές και εργάτες - Οι πρώτες χορηγίες που δίνουν ώθηση στα έργα ώστε να ολοκληρωθούν το 2023
Απαγορεύεται από το δίκαιο της Πνευμ. Ιδιοκτησίας η καθ΄οιονδήποτε τρόπο παράνομη χρήση/ιδιοποίηση του παρόντος, με βαρύτατες αστικές και ποινικές κυρώσεις για τον παραβάτη
Τίνα Μανδηλαρά
Κάτι γίνεται στο Τατόι. Αρκεί μια βόλτα στον πανέμορφο τόπο που κάποτε φιλοξενούσε βασιλείς και εκλεκτούς προσκεκλημένους για να δεις ότι τα πράγματα έχουν ήδη αρχίσει να αλλάζουν: ο περιβάλλων χώρος των κεντρικών ανακτόρων έχει καθαριστεί, συντηρητές δουλεύουν νυχθημερόν προσπαθώντας να βάλουν σε τάξη τα χιλιάδες αντικείμενα στα άρτι αφιχθέντα tolls, ειδικοί επιστήμονες συσκέπτονται έξω από τον Ναό της Αναστάσεως με τις εντυπωσιακές τοιχογραφίες γύρω από τον οποίο συγκεντρώνονται οι βασιλικοί τάφοι.
Τους βρήκαμε όλους εκεί να δουλεύουν εντατικά ώστε το Τατόι να καταφέρει να γίνει ξανά ένας ζωντανός χώρος, ανοιχτός στο κοινό για βόλτα, επίσκεψη και αναψυχή. Ανάμεσα σε ένα δάσος με πυκνή βλάστηση με κάθε μορφής δέντρα, τα οποία μας συστήνονται μέσα από ειδικές επιγραφές, σε πέτρινα γιοφύρια, σε λίμνες και σε τεράστιες γλάστρες, όπου δεσπόζει ακόμα ο βασιλικός θυρεός, και μπροστά σε μια επιβλητική πισίνα όπου έκαναν τη βουτιά τους οι αυτοκράτορες δεσπόζουν τα κεντρικά ανάκτορα, τα οποία, όπως μαθαίνουμε, είναι τα πρώτα που θα λειτουργήσουν υπό τη μορφή μουσείου το 2023.
Εκεί αναμένεται να μεταφερθούν όλα τα αντικείμενα που καταγράφονται σχολαστικά και τα οποία έχουν γλιτώσει από τη δημοπρασία του τέως βασιλιά στον οίκο Christie’s και θα είναι έτοιμα να αποκαλυφθούν στο κοινό που θα μπορεί να επισκέπτεται το μουσείο -καλώς εχόντων των πραγμάτων- μόλις σε τρία χρόνια από σήμερα.
Δεκαεφτά επισκέψιμοι χώροι, από τους οποίους οι περισσότεροι θα αξιοποιηθούν
Κλείσιμο
Η άμαξα στη φωτογραφία προέρχεται από το προσωπικό αρχείο του Βασίλη Κουτσαβλή και τον Σύλλογο Φίλων του Τατοίου-που χρόνια τώρα συνδράμει πολλαπλά στην ανάδειξη των χώρων και την αντιμετώπιση των προβλημάτων-είναι η άμαξα του κόμη του Σαμπόρ που βρίσκεται στο μουσείο Αμαξών του Chateau de Chambord έξω από το Παρίσι, και είναι σχεδόν ίδια με αυτή που βρέθηκε στα Ανάκτορα.
Το μουσείο, ακολουθώντας τα πρότυπα της σημερινής λειτουργίας των ανακτόρων της Δανίας, τα οποία έχουν ακριβώς τη μορφή που είχαν όταν λειτουργούσαν, είναι ένα ζωντανό κομμάτι της Ιστορίας μας και αν ξεπεράσει κανείς τις αγκυλώσεις, μπορεί να το δει ως κομμάτι της ζωντανής μας κληρονομιάς - ανεξαρτήτως αν η σημερινή Ελληνική Δημοκρατία δεν έχει πλέον καμία σχέση ούτε με βασιλείς, ούτε με αυτοκρατορικά φρονήματα.
Ωστόσο, όλα όσα υπάρχουν αυτή τη στιγμή στο Τατόι είναι αθησαύριστα κειμήλια και ιστορικής και αισθητικής αξίας αντικείμενα, τα οποία βγαίνουν σταδιακά από τα εγκαταλειμμένα μέχρι πρότινος κτίρια κόβοντας κυριολεκτικά την ανάσα: εντυπωσιακές άμαξεςκαι πλήθος πολύτιμα αντικείμενα, μεταξύ των οποίων σημαντικά έργα τέχνης όπως πίνακες του Βολανάκη και του Γύζη, του Χατζηκυριάκου-Γκίκα ή του αγαπημένου ζωγράφου του Γεωργίου του Α’ του Ιωάννη Αλταμούρα.
Τα αντικείμενα αυτά αναμένεται να καταγραφούν, να συντηρηθούν και τελικά να μεταφερθούν στα Ανάκτορα, που θα λειτουργήσουν ως μουσείο - μεταξύ αυτών ενδεχομένως και τα δύο πιάνα που έπαιζε κάποτε η πριγκίπισσα Ειρήνη, αλλά και πολύτιμα αναμνηστικά από τις εξορμήσεις των βασιλέων στο εξωτερικό.
Ενα ολοζώντανο σκηνικό αναμένεται να ξεδιπλωθεί μπροστά στα μάτια μας φέρνοντας στον νου σκηνές όπως τότε που διάβαινε αυτές τις πύλες η Τζάκι Κένεντι ή την εποχή όπου η πριγκίπισσα Αλίκη του Μπάτενμπεργκ, μητέρα του συζύγου της Ελισάβετ Β’ Φιλίππου, μάθαινε τις πρώτες νότες προτού αρχίσει να επικοινωνεί με πνεύματα και την παρασύρει η τρέλα, ή που άφηνε την τελευταία του πνοή ο Αλέξανδρος ο Α’ από δάγκωμα μαϊμούς.
Μνήμες, περίεργα ενσταντανέ, μια Ελλάδα που πάντοτε μαστιζόταν από τις αντιθέσεις - και είναι όντως τρομερό να φαντάζεσαι αυτή την επιβλητική Rolls-Royce, που το σήμα της αστράφτει ακόμα κάτω από τον ήλιο, να κατηφορίζει σε αυτό το δρομάκι πηγαίνοντας προς μια Αθήνα όπου κυριαρχούσαν τα χαμίνια με τα κοντά παντελονάκια, χωρίς παπούτσια και με ξυρισμένα πάντα τα κεφάλια για να προστατευτούν από τις ψείρες.
Μια Ελλάδα του χαμού μαζί με μια Ελλάδα του αυτοκρατορικού κλέους, που το θυμίζει με τον πιο ειρωνικό τρόπο το ξενόφερτο άγαλμα του «Κοζάκου κυνηγού», έργο του γλύπτη Ιευγκένη Ιευγκένεβιτς Λανσεράι, το οποίο είχε μεταφέρει η βασίλισσα Ολγα από τη Ρωσία και δεσπόζει ακριβώς μπροστά από το παλάτι.
1. Η φωτογραφία από το Ανάκτορο του Τατοίου είναι από το βιβλίο των εκδόσεων Καπόν του κ. Κώστα Μ. Σταματόπουλου-Δεν είναι το Πέτερχωφ αλλά το κυρίως ανάκτορο που είναι αντίγραφο του Πέτερχωφ 2. Ο βασιλιάς Παύλος ο Α’ και η βασίλισσα Φρειδερίκη - Οι τάφοι τους βρίσκονται στο Τατόι μπροστά από τον Ναό της Αναστάσεως
Βρέθηκαν χορηγοί
Αν λοιπόν κάτι αλλάζει σήμερα είναι ότι το Τατόι αντιμετωπίζεται ως ένα ολοκληρωμένο σχέδιο με διαφορετικές ανάγκες αλλά με ολοκληρωμένη στρατηγική από πλευράς κράτους και υπουργείου Πολιτισμού, στο οποίο ανήκει η δικαιοδοσία του: προέχουν η ανάγκη λειτουργίας των ανακτόρων ως μουσείου, η εκπόνηση της μελέτης για το κεντρικό κτίριο, η πλήρης καταγραφή των κινητών αντικειμένων από τις ομάδες συντήρησης καθώς και η εκπόνηση των αναγκαίων μελετών, αρχιτεκτονικών, στατικών, ηλεκτρομηχανολογικών για τα κτίρια, τα οποία θα αδειάζουν σταδιακά από τα αντικείμενα το ένα μετά το άλλο.
Οι πιέσεις που ασκεί ήδη η κυρία Λίνα Μενδώνη, φιλοδοξώντας να είναι έτοιμο το κεντρικό κτίριο των ανακτόρων και επισκέψιμο το 2023, είναι προς πάσα κατεύθυνση - και σε αυτό, όπως μαθαίνουμε, κρίσιμο ρόλο παίζει και η τακτική της επίσκεψη στον χώρο.
Εντύπωση προκαλεί το ότι έχουν αρχίσει οι πρώτες σωστικές εργασίες, έχουν ξηλωθεί οι πολυκαιρισμένες μοκέτες από τα κεντρικά ανάκτορα, οι οποίες έχουν φέρει στο φως ένα πολύ καλοδιατηρημένο πάτωμα, ενώ γίνονται και οι επισκευές στους τοίχους που έχουν καταστραφεί από τη μούχλα - αποτέλεσμα της υγρασίας που επικρατεί στην περιοχή.
Τα ευχάριστα επίσης νέα είναι ότι έχουν αρχίσει οι διαδικασίες για την εκπόνηση της μελέτης, η οποία, σύμφωνα με τη νομοθεσία, θέλει αρκετούς μήνες να ολοκληρωθεί, καθώς πρέπει να προηγηθεί η μελέτη εφαρμογής για να ξεκινήσει η διαδικασία του διαγωνισμού για τον ανάδοχο του έργου.
Το σημαντικότερο, όμως, όλων είναι ότι ήδη έχει υπάρξει ανταπόκριση στην προσπάθεια που γίνεται να βρεθούν χορηγοί: έχουν ήδη βρεθεί δυο και αναμένεται να ακολουθήσουν και άλλοι.
Η πρώτη χορηγία είναι για τη μελέτη σκοπιμότητας η οποία χρηματοδοτείται από το Ιδρυμα Αθανασίου Λασκαρίδη και αφορά στο σύνολο αξιοποίησης και ανάδειξης των 47.000 στρεμμάτων - και η δεύτερη στα tolls που εξασφαλίστηκαν ήδη με χορηγία του Θανάση Μαρτίνου.
Το σχέδιο παρουσιάστηκε παράλληλα με τη συνοπτική ανάλυση των τριών προηγούμενων μελετών (2002, 2012, 2014) για την αξιοποίηση του κτήματος, το οποίο με τη σειρά του φαίνεται να υιοθετεί τις καλές πρακτικές από τη διαχείριση αντιστοίχων κτημάτων του εξωτερικού - εν προκειμένω την περίφημη «Αυλή του Πέτρου», όπως αποκαλείται το βασιλικό ανάκτορο που οικοδομήθηκε από τον τσάρο της Ρωσίας Πέτρο Α’ τον Μεγάλο.
Το κεντρικό κτίριο των ανακτόρων του Τατοΐου είναι γνήσιο αντίγραφο -στα πρότυπα ενός λιτού σχετικά παλατιού με άπειρες εκτάσεις δασικής γης, όπου ο τότε βασιλεύς θα μπορούσε να ασκεί τα χόμπι του- των Ανακτόρων Πέτερχοφ, οι εργασίες του οποίου ξεκίνησαν το 1884 και περατώθηκαν στα τέλη του 1886. Εννοείται ότι το Πέτερχοφ είχε με τη σειρά ως πρότυπο τις θρυλικές Βερσαλλίες, που ήταν το πλέον δεσπόζον βασιλικό θέρετρο.
Το τρομερό είναι ότι τα πρωτότυπα σχέδια του κτιρίου, στα οποία βασίζεται η παρούσα μελέτη, τα είχε ανακαλύψει η κυρία Μενδώνη ως τότε γενική γραμματέας του υπουργείου σε ένα ταξίδι στη Ρωσία - μια ιστορία που μοιάζει βγαλμένη από αντίστοιχο μυθιστόρημα εποχής. Μάλιστα η ανακάλυψη επιβραβεύτηκε με τον καλύτερο τρόπο, αφού οι Ρώσοι προθυμοποιήθηκαν να παραχωρήσουν τα ακριβή σχέδια με βάση τα οποία μπορούμε και προχωράμε τώρα.
Βάσει αυτών αλλά και των προηγούμενων μελετών μπορεί και γίνεται η απαραίτητη σύγκριση, οπότε αξιολογούνται όλα τα κτίρια και τα μνημεία, καταγράφεται η σημασία τους και τα όριά τους, ο αριθμός επισκεπτών που δέχονται και οι δραστηριότητες που θα μπορούσαν να φιλοξενούν ώστε να εξεταστεί αλλά και να καταστεί εφικτή η ανάπτυξή τους στο κτήμα.
Εχει ήδη μάλιστα δρομολογηθεί η ανάθεση της μελέτης για το κτίριο των μαγειρείων, το οποίο αποτελεί συνοδό κτίριο του ανακτόρου, από τη Διεύθυνση Νεότερης Αρχιτεκτονικής Κληρονομιάς του ΥΠΠΟΑ ενώ σε ό,τι αφορά την οικία δασοφύλακα, η οποία θα λειτουργήσει ως πληροφοριακό κέντρο επισκεπτών, με τη συνεργασία του σωματείου Φίλοι Κτήματος Τατοΐου, η κυρία Μενδώνη ζήτησε «να αποκατασταθεί η οικία στην αρχική της μορφή και να πραγματοποιηθεί συμπληρωματική μελέτη, η οποία θα εισαχθεί, εκ νέου, στο Κεντρικό Συμβούλιο Νεωτέρων Μνημείων, προκειμένου να αφαιρεθούν τα επιχρίσματα από τους εξωτερικούς τοίχους».
Η ίδια η υπουργός έχει, επίσης, αιτηθεί να διευθετηθεί άμεσα και το ζήτημα της αποδοχής μελετών που εκπονήθηκαν για το βουτυροκομείο, την οικία φροντιστή και το κτίριο τηλεπικοινωνιών σε συνεργασία με τους Φίλους Κτήματος Τατοΐου, που συμβάλλει τα μάλα στην όλη προσπάθεια.
1-3 Oι εργάτες δουλεύουν πυρετωδώς στα tolls που εξασφαλίστηκαν ήδη με χορηγία του Θανάση Μαρτίνου προκειμένου να μεταφερθούν εκεί, να καταγραφούν και να συντηρηθούν όλα τα πολύτιμα αντικείμενα που βρίσκονται στις αποθήκες, ώστε να επιστρέψουν στα ανάκτορα, μόλις ολοκληρωθούν τα έργα αποκατάστασης 4. Αλλη μία επιβλητική Rolls-Royce, με το εμβληματικό της σήμα να γυαλίζει ακόμη περιμένει να αποκαλυφθεί και να φιλοξενηθεί στους στάβλους, όταν oλοκληρωθούν τα έργα αξιοποίησης και αποκατάστασης
Άμαξες, Rolls-Royce και κοσμήματα
Σωστικές εργασίες έχουν ήδη αρχίσει και στον χώρο στάθμευσης αυτοκινήτων - ήδη είδαμε συντηρητές να δουλεύουν στο γκαράζ όπου υπάρχει η μία από τις εντυπωσιακές Rolls-Royce. Πολλή δουλειά γίνεται και σε ό,τι αφορά τα κινητά αντικείμενα - έχουν ήδη αποκαλυφθεί εντυπωσιακά ευρήματα από τις κούτες στους στάβλους του Γεωργίου του Α’ που, σημειωτέον, ανοίγουν για πρώτη φορά.
Βέβαια η... αποκάλυψη ότι βρέθηκαν οι χαμένες άμαξες του βασιλιά, που έκανε τον γύρο των ΜΜΕ την περασμένη βδομάδα, δεν είναι και τόσο... αποκάλυψη, αφού είναι γνωστό ότι υπήρχαν ήδη στον μεγάλο στάβλο του Γεωργίου του Α’ - απλώς αυτός άρχισε επιτέλους να εκκενώνεται και να γίνεται καταγραφή των πολύτιμων αντικειμένων που ήταν κρυμμένα στο εσωτερικό του: εκτός από τις άμαξες αναμένεται να έρθουν στο φως πλήθος από κειμήλια και ανεκτίμητοι θησαυροί μεταξύ των οποίων και τα πολυσυζητημένα κοσμήματα των Ρομανόφ.
Και φυσικά δεν μπορεί να μην προξενεί την προσοχή ότι η μία από τις εντυπωσιακές άμαξες δεν είναι άλλη από την κλειστή που μετέφερε τη βασίλισσα Σοφία της Ισπανίας στη Μητρόπολη Αθηνών για τον γάμο της με τον πρίγκιπα Χουάν Κάρλος των Αστουριών.
Το πλήθος της Αθήνας, που δεν ήταν εξοικειωμένο τότε με τις κοσμικότητες, χειροκροτούσε στη διάρκεια της διαδρομής. Φυσικά η εντυπωσιακή άμαξα έχει από μόνη της μια αντίστοιχα εντυπωσιακή ιστορία, καθώς αγοράστηκε από τον βασιλιά τον Γεώργιο τον Α’ το 1871 από τον κόμη Σαμπόρ και ήταν η άμαξα που υποτίθεται θα μετέφερε τον βασιλέα Ερρίκο τον Ε’ στο Παρίσι.
Ευτυχώς όμως η δημοκρατική Γαλλία και η Γαλλική Εθνοσυνέλευση έδωσαν τέλος στις φιλομοναρχικές επιδιώξεις, με αποτέλεσμα η άμαξα να καταλήξει τελικά στον βασιλιά Γεώργιο τον Α’ με την απαραίτητη φυσικά τροποποίηση: την αλλαγή των θυρεών του γαλλικού οίκου οι οποίοι αντικαταστάθηκαν από τους ελληνικούς.
Προς το παρόν το ζήτημα της επικείμενης φιλοξενίας των αμαξών είναι υπό εξέταση, αφού δεν είναι ξεκάθαρο αν μπορέσουν να χωρέσουν στο νέο βουστάσιο, το οποίο μάλλον θα μετατραπεί σε μουσείο ή αν θα φιλοξενηθούν σε άλλον χώρο.
Επισκευές γίνονται και στα γκαράζ με τα αυτοκίνητα και είναι άκρως εντυπωσιακό σε πόσο καλή κατάσταση βρίσκεται η μία από τις Rolls-Royce. Είναι πραγματικά ευχάριστο ότι αυτά τα αντικείμενα μπόρεσαν να γλιτώσουν τόσο από τα χέρια του ίδιου του τέως βασιλιά Κωνσταντίνου -του επονομαζόμενου «Κοκού»- αλλά και των απανωτών λεηλασιών που έγιναν στους χώρους όλα τα προηγούμενα χρόνια.
Ενα ολοζώντανο σκηνικό αναμένεται να ξεδιπλωθεί μπροστά στα μάτια μας φέρνοντας στον νου σκηνές όπως τότε που διάβαινε αυτές τις πύλες η Τζάκι Κένεντι
Το βουτυροκομείο μπορεί και αυτό εύλογα να μετατραπεί σε μουσειακό χώρο, ένα κτίριο σπάνιας αισθητικής και ξεχωριστής αξίας, όπου παραγόταν το περίφημο βούτυρο Δεκελείας, όπως ονομαζόταν η περιοχή στην αρχαιότητα.
Λέγεται μάλιστα ότι κάπου πέρα από τους βασιλικούς τάφους είναι θαμμένος ο αρχαίος ποιητής Σοφοκλής, άλλο τεράστιο όνομα άμεσα συνυφασμένο με την περιοχή - γι’ αυτό και πρέπει να έχει κανείς ολιστική θεώρηση του Τατοΐου ως ιστορικής και πολιτιστικής οντότητας σημαίνουσας βαρύτητας που απλώνεται πολύ βαθιά στον χρόνο.
Εκτός των κτιρίων, των λιμνών, των επιβλητικών αγαλμάτων, η απίστευτη αυτή γη φιλοξενεί και αμπελώνες που παρήγαγαν το ξακουστό κρασί Chateau Decelie - και κάποιες συζητήσεις έχουν γίνει ήδη με οινοπαραγωγούς όπως τα οινοποιεία Μπουτάρη μήπως μπορέσουν να επαναξιοποιηθούν κάνοντας φημισμένη την περιοχή και πέρα από τα ελληνικά σύνορα. Εντυπωσιακό είναι επίσης το εμφιαλωτήριο αλλά και μικρότερα κτίρια που αναμένεται να αποτιμηθούν με τον σωστό τρόπο ώστε να αξιοποιηθούν ανάλογα.
Επαναλειτουργεί και ξενοδοχείο
Ζωή αναμένεται να δώσει στην περιοχή η επαναλειτουργία του περίφημου αλπινικού ξενοδοχείου που ήταν γνωστό ως «Τατόιον» και η ενδεχόμενη μετατροπή του σε σύγχρονο boutique hotel.
Το ξενοδοχείο ήταν από τα πρώτα συμπληρωματικά κτίρια που χτίστηκαν στον μικρό οικισμό του Τατοΐου για να εξυπηρετήσει τις ανάγκες των περαστικών, οι οποίοι ήθελαν να ξαποστάσουν στον δρόμο για τη Χαλκίδα ή για άλλους προορισμούς, αφού το μέρος διέσχιζε η εθνική οδός.
Το μικρό ξενοδοχείο χτίστηκε στα τέλη του 19ου αιώνα από τον Αναστάσιο Μεταξά, με σκοπό να λειτουργήσει ως ξενώνας οκτώ δωματίων. Εκεί επίσης φιλοξενούνταν οι επισκέπτες του βασιλέως Γεωργίου με μέγιστο αριθμό παραμονής τα τρία βράδια, αφού, ως γνωστόν, ο βασιλεύς δεν ήταν από τους πλέον φιλόξενους - μάλλον το αντίθετο.
Σήμερα η επαναλειτουργία του ως ξενοδοχείου με τη χρήση καφέ αναμένεται να δώσει άλλη πνοή στην περιοχή και να συμπληρώσει ιδανικά το μουσείο των ανακτόρων. Ακόμα και αν τα παραμύθια των βασιλέων δεν είναι αληθινά, είναι ωστόσο ωραίο να τα μετασυγχωνεύσεις σε μια νέα, ασπαίρουσα πραγματικότητα. Και καλό αυτή η συμπαντική συναρμογή του παλιού με το νέο, του σήμερα με το χτες να σε κάνει να νιώθεις ένας Ελληνας ο οποίος αναζητά μια νέα μοίρα σε ένα ιστορικό μέρος - σε μια επικείμενη κατάσταση όπου όλα μπορούν να συμβούν χωρίς διάθεση νοσταλγίας αλλά ψυχικής ανάτασης. Λες και ο κόσμος μπορεί να ξανανακαλυφθεί ακόμα και σε μια χώρα που έχει μάθει να ζει με τις πληγές της, καιρός να ζήσει ξανά και με την ομορφιά.
