Οικία Παύλου Μελά: Από την εγκατάλειψη στην λαμπερή ανάδειξη

«Καταρρέει ξεχασμένο το σπίτι του Παύλου Μελά στην Κηφισιά» ήταν ο τίτλος δημοσιεύματος της ηλεκτρονικής έκδοσης του ΘΕΜΑτος στις 13/10/2015, αποκαλύπτοντας πως η εγγονή και κληρονόμος του ήρωα, Ναταλία Ιωαννίδη, κλήθηκε να καταβάλλει … ΕΝΦΙΑ για το μισορειπωμένο σπίτι, που όπως αναγράφει η μαρμάρινη πλάκα στην αυλόπορτα: «Απ’ εδώ όπου έφυγε ο Παύλος για τη Μακεδονία στα 1904».

ΦΩΤΟΓΡΑΦΙΕΣ 1,2

Ακριβώς πέντε χρόνια μετά, τίποτα δεν θυμίζει την εικόνα εγκατάλειψης στην οδό Τατοΐου 50 στην Κηφισιά. Με μία σεμνή τελετή το βράδυ της Τρίτης, παρουσία της Προέδρου της Δημοκρατίας Κατερίνας Σακελλαροπούλου, η ιστορική οικία του πρωτεργάτη του Μακεδονικού Αγώνα, παραδόθηκε πλήρως αποκατεστημένη, και με την αίγλη του 19ου αιώνα, ως ένα ζωντανό μνημείο της νεότερης ελληνικής ιστορίας, αλλά και ως ένας σύγχρονος χώρος πολιτισμού.

Προσωπικό στοίχημα για τον Αλκιβιάδη Στεφανή

Η διάσωση και η αποκατάσταση της ιστορικής οικίας του Παύλου Μελά στην Κηφισιά, αποτέλεσε «προσωπικό στοίχημα» για τον υφυπουργό Εθνικής Άμυνας, και επίτιμο Α/ΓΕΣ, κ.Αλκιβιάδη Στεφανή, από την πρώτη στιγμή που ανέλαβε χαρτοφυλάκιο πριν από ένα χρόνο.

Απόφοιτος και ο ίδιος της Στρατιωτικής Σχολής Ευέλπιδων, απ’ όπου αποφοίτησε ο Παύλος Μελάς ως ανθυπολοχαγός του πυροβολικού το 1891, δεν θα μπορούσε να μην ήταν ευαισθητοποιημένος μπροστά στη θέα του ετοιμόρροπου οικήματος, που έπνεε τα λοίσθια.

Έχοντας το «ΟΚ» του υπουργού Εθνικής Άμυνας κ.Νίκου Παναγιωτόπουλου, ο κ.Στεφανής ξεκίνησε να εργάζεται μεθοδικά, προκειμένου να διασωθεί η ιστορική οικία. Ήταν αυτός που μετά από πολλές επαφές και συνομιλίες με την εγγονή του ήρωα, και κληρονόμο του ακινήτου, κυρία Ναταλία Μελά την έπεισε να προχωρήσει τον περασμένο Μάρτιο, στη δωρεά της οικίας προς το υπουργείο Εθνικής Άμυνας, ως πρώτο βήμα για την αποκατάσταση του ακινήτου. Το σημερινό αποτέλεσμα δεν θα ήταν κατορθωτό, χωρίς τη γενναιοδωρία και το εθνικό αίσθημα της κυρίας Ιωαννίδη, που στο παρελθόν είχε αρνηθεί κρούσεις για δωρεά της οικίας σε άλλους φορείς.

Καθοριστικός ήταν και ο ρόλος του υπουργείου Πολιτισμού και Αθλητισμού, που μ’ εντολή της υπουργού κυρίας Λίνας Μενδώνη, κινητοποιήθηκαν όλες οι σχετικές υπηρεσίες που ενέκριναν άμεσα τα σχέδια αποκατάστασης, εκδίδοντας και τις αναγκαίες άδειες.

Η αποκατάσταση της οικίας του Παύλου Μελά, πραγματοποιήθηκε εξ’ ολοκλήρου με χορηγία της ΑΜΚΕ «Κύκλωψ» που έχει έδρα την πόλη της Δράμας και επιτελεί σημαντικό έργο, προάγοντας τον πολιτισμό και τη διατήρηση της αρχιτεκτονικής κληρονομιάς και όχι μόνο. Όπως αποκάλυψε ο πρόεδρος της ΑΜΚΕ εφοπλιστής κ. Άρης Θεοδωρίδης δεν θα μπορούσε ν’ αρνηθεί την πρόταση του υφυπουργού Άμυνας κ.Στεφανή, ν’ αναλάβει ο «Κύκλωψ» τις προσπάθειες αποκατάστασης της οικίας, διαθέτοντας όχι μόνο χρήμα αλλά και το αναγκαίο επιστημονικό προσωπικό που εργάστηκε εντατικά και με πάθος όλο αυτό το διάστημα, προκειμένου να ολοκληρωθούν οι εργασίες σύμφωνα με το χρονοδιάγραμμα. Ο κ.Θεοδωρίδης, σύμφωνα με όσους τον γνωρίζουν, είναι ένας άνθρωπος χαμηλών τόνων που σπάνια εμφανίζεται δημοσίως, αλλά εργατικός και αποτελεσματικός.

Ζωντάνεψαν οι μνήμες…

Με μία σεμνή τελετή το βράδυ της Τρίτης, η οικία του Παύλου Μελά έλαμψε και πάλι, μετά από δεκαετίες εγκατάλειψης. Στο εντυπωσιακό 3D Projection Mapping στην πρόσοψη του οικήματος, εμφανίστηκε ο ήρωας Παύλος Μελάς να ατενίζει τους νεοέλληνες, ακριβώς 116 χρόνια από τον θάνατό του (13/10/1904) στη Μακεδονία, που κινητοποίησε το Εθνικό Κέντρο -Αθήνα- να ενδιαφερθεί για τους Έλληνες βόρεια της Μελούνας, όπου τότε έφταναν τα σύνορα της χώρας.

Εντός της ιστορικής οικίας, λειτουργεί έκθεση με προσωπικά αντικείμενα του Παύλου Μελά, ενώ υπάρχουν φωτογραφίες και πληροφορίες για τις δύο σημαντικές οικογένειες, Μελά και Δραγούμη, που σημάδεψαν τη νεότερη ιστορία της χώρας. Με τη χρήση τη νέας τεχνολογίας, ο επισκέπτης μπορεί να δει το διόραμα του Παύλου Μελά καθισμένο στο γραφείο του να συντάσσει τη γνωστή επιστολή προς τους πρωτοετείς ευέλπιδες.

Αναφερόμενη στην προσωπικότητα και στην ηρωική θυσία του Παύλου Μελά, η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου, έκανε λόγο για έναν ευγενή ιδεολόγο, οραματιστή μιας ελεύθερης, ελληνικής Μακεδονίας, ο οποίος αγωνίστηκε, όπως έγραψε η σύζυγός του, Ναταλία Μελά, για να μην καταστραφεί «ο τρόπος του σκέπτεσθαι και του αισθάνεσθαι που λέγεται Ελληνισμός».

Τα λόγια απογοήτευσης του 2015 της εγγονής του Παύλου Μελά, Ναταλίας Ιωαννίδου, έδωσαν τη θέση τους σ’ ευχαριστίες προς όλους όσους εργάστηκαν προκειμένου να διασωθεί το μνημείο και να παραδοθεί ακέραιο στις επόμενες γενιές. Η ίδια μάλιστα χαρακτήρισε το σπίτι «μια κιβωτό της στεριάς, σοφά δομημένη» ώστε να μπορεί να «υπομένει τις θεομηνίες και τις συμφορές και να μην καταρρέει» αναφερόμενη στα όσα προηγήθηκαν.

Η ιστορία της οικίας Μελά

Ήταν η εξοχική κατοικία της οικογένειας Μελά στην Κηφισιά, που αποτελούσε δημοφιλές παραθεριστικό κέντρο της μεγαλοαστικής κοινωνίας των Αθηνών, τον 19ο αιώνα. Φιλοξένησε από το 1895 -τα τελευταία εννέα χρόνια της ζωή του- τον Παύλο Μελά, τη σύζυγό του Ναταλία –το γένος Δραγούμη- και τα δύο παιδιά τους, τον Μιχαήλ και τη Ζωή -μητέρα της κ. Ναταλίας Ιωαννίδη. Φωτογραφίες της εποχής, δείχνουν τον Παύλο Μελά να παίζει με τα παιδιά του, στην πίσω αυλή. Τα σχέδια της εξοχικής κατοικίας είχε κάνει ο ίδιος ο Παύλος Μελάς γράφοντας επάνω τους και ποιος θα έμενε σε κάθε δωμάτιο.

Τον Αύγουστο 1904, με παρέμβασή του πρωθυπουργού Γεώργιου Θεοτόκη, ο Παύλος Μελάς διορίστηκε αρχηγός των σωμάτων που δρούσαν στην περιοχή του Μοναστηρίου και της Καστοριάς. Αναχώρησε από αυτό το σπίτι, με πάσα μυστικότητα, αποχαιρετώντας μόνο τα παιδιά του. Ήταν βέβαιος ότι δεν θα επέστρεφε.

Πρόκειται για μικρής κλίμακας κτήριο με σαφείς αναφορές στο γραφικό στυλ της ευρωπαϊκής αρχιτεκτονικής εξοχικών κατοικιών των μέσων του 19ου αι. Το κτήριο με μικτό εμβαδόν 198μ2 είναι μονώροφο, κεραμοσκεπές και ελαφρά υπερυψωμένο από το έδαφος. Αποτελείται από ένα μεγάλο καθιστικό με τζάκι και σε διάταξη -αριστερά και δεξιά- βρίσκονται τέσσερα μεγάλα, ψηλοτάβανα δωμάτια, στα οποία διατηρούνται τα αρχικά χρώματα και οροφοδιακόσμηση. Υπάρχουν οι βοηθητικοί χώροι. Είναι υπερυψωμένη κατά ένα μέτρο από το έδαφος πράγμα που της εξασφάλιζε στεγανότητα. Οι κορμοί -αγιορείτικη καστανιά- πάνω στους οποίους εδράζεται το οικοδόμημα παραμένουν άθικτοι.

Το στυλ αυτό διαδόθηκε μέσω πολλών έντυπων εκδόσεων τα οποία κυκλοφόρησαν ευρέως στην Ευρώπη και στην Αμερική. Ειδικότερα, στο συγκεκριμένο αρχιτεκτόνημα διακρίνουμε τις επιρροές αυτές με βάση τόσο την πολύπλοκη διαμόρφωση της κάτοψης όσο και τις επιμέρους διακοσμητικές μορφές, που βασίζονται κυρίως στην χρήση διάτρητων ξύλινων στοιχείων, τα οποία κοσμούν ως δαντέλλα την κύρια όψη της οικίας. Περιβάλλεται από μεγάλο κήπο.

Η εξοχική οικία εγκαταλείφθηκε στη δεκαετία του ΄80. Το 1982 κηρύχτηκε από το Υπουργείο Πολιτισμού μνημείο και αφέθηκε στο χρόνο. Η αποκατάσταση έγινε με απόλυτη ακρίβεια χάρη στα σχέδια που υπήρχαν, το πλούσιο φωτογραφικό υλικό, αλλά και τη ζωντανή μαρτυρία της Ναταλίας Ιωαννίδη, που περνούσε τα καλοκαίρια της σ’ αυτό το σπίτι της γιαγιάς, με τον αδελφό της.