Γηροκομεία-«κολαστήρια» σε όλο τον κόσμο: Πώς μετατρέπονται σε «εταιρείες δολοφόνων» για χιλιάδες ηλικιωμένους

Τρίτη ηλικία. Οι απόμαχοι της ζωής, στο πρόσωπο των οποίων καθρεφτίζεται ο πανανθρώπινος και ακατανίκητος νόμος της φθοράς. Και όσο αυτός αντανακλάται μέσα από την ανημπόρια, την αρρώστια, τον εκφυλισμό, τον πόνο και τις αλλαγές, τόσο γιγαντώνεται ο τρόμος απέναντι στον χρόνο και στο ανελέητο πέρασμά του. Και οι κήρυκες της αθανασίας πληθαίνουν, καθώς σύσσωμη η ανθρωπότητα αγωνιωδώς αναζητεί τρόπους αν όχι να αφανίσει, τουλάχιστον να καθυστερήσει τον θάνατο.

Ο Άγιος Νικόδημος στο σύγγραμμά του “Ο αόρατος πόλεμος” περιγράφει την επίθεση του κακού πνεύματος εναντίον ενός γέροντα. Ούτε ο Άγιος, δεν μπορούσε να φανταστεί, όμως, ότι δεν είναι το κακό πνεύμα, ο Διάβολος, ο Εωσφόρος, ή όπως θέλει κανείς να ονομάσει την προσωποποίηση του κακού, αλλά οι ίδιοι οι άνθρωποι που θα επιχειρήσουν να εκμεταλλευτούν και να πληγώσουν ευάλωτους ηλικιωμένους συνανθρώπους τους. Αυτό τουλάχιστον φαίνεται να ισχύει στην περίπτωση της ιδιωτικής δομής για φροντίδα ηλικιωμένων στα Χανιά. Τα απανταχού κολαστήρια των ηλικιωμένων, όμως, δεν περιορίζονται στην Κρήτη.

Τη στιγμή που συνεχίζονται οι έρευνες των Αρχών στο γηροκομείο, έρχονται στο φως τραγικές εικόνες με δεμένους, πεινασμένους, τρομοκρατημένους, κακοποιημένους και ανήμπορους ανθρώπους που μεταξύ άλλων έπεσαν και θύματα οικονομικής εκμετάλλευσης. Τουλάχιστον 76 άτομα έχασαν τη ζωή τους μέσα σε 16 μόλις μήνες, με αιτία θανάτου για όλους την ανακοπή καρδιάς.

Όσοι επιβίωσαν, έζησαν τα τελευταία χρόνια της ζωής της σε άθλιες συνθήκες, στη δίνη του εγκλωβισμού, της εγκατάλειψης και της απώλειας της αξιοπρέπειας, η οποία κάνει όλο και πιο επιτακτική την ανάγκη της φυγής από τη ζωή. Τέτοιον εφιάλτη δεν φανταζόταν ούτε η γνωστή Γαλλίδα φιλόσοφος Σιμόν ντε Μπωβουάρ όταν έλεγε ότι «τα γηρατειά είναι το αντίθετο της ζωής και όχι ο θάνατος, καθώς τα γεράματα είναι η παρωδία της ζωής».

Το γηροκομείο της κολάσεως, δεν μοιάζει, όμως, με παρωδία, αλλά με καθαρόαιμη τραγωδία. Η ειρωνία της τύχης, μάλιστα, είναι ότι φέρει σοκαριστικές ομοιότητες με την ταινία “Μα φυσικά και νοιάζομαι”. Πρόκειται για ένα φιλμ που ξεχώρισε στο φεστιβάλ του Τορόντο και εξασφάλισε η ψηφιακή πλατφόρμα Netflix. Με πρωταγωνίστρια την υποψήφια για Χρυσή Σφαίρα Ρόζαμουντ Πάικ σάρωσε σε δημοφιλία, φιγουράροντας επί αρκετές εβδομάδες στην κορυφή των προτιμήσεων και των Ελλήνων χρηστών.

Κεντρικός χαρακτήρας η απενεχοποιημένα κυνική Μάρλα, η οποία στο πρώτο πλάνο εξομολογείται: «Το να παίζει κανείς με τους κανόνες έχει εφευρεθεί από τους πλούσιους για να μας κρατήσουν φτωχούς. Άρα ή είσαι λέων ή είσαι αμνός. Ή είσαι κυνηγός ή είσαι θήραμα». Εκείνη έχει κάνει την επιλογή της. Εργάζεται ως νόμιμος κηδεμόνας ηλικιωμένων (υπάρχει αυτός ο ρόλος στο σύστημα πρόνοιας των ΗΠΑ).

Για την ακρίβεια, τους εκμεταλεύεται σε συνεννόηση με γιατρούς και θεραπευτές. Τους κλείνει σε οίκο ευγηρίας και ρευστοποιεί την περιουσία τους προς όφελός της. Οι θεατές νιώθουν την καρδιά τους να σφίγγεται, παρακολουθώντας τη φάμπρικα που έχει στηθεί πάνω στην τρίτη ηλικία, στους ανήμπορους που δεν έχουν σχεδόν κανέναν συγγενή για να τους προστατεύσει από τα νύχια της και κυκλοφορούν με τους λίγους ή πολλούς κόπους μίας ζωής.

Η Μάρλα πρωταγωνίστρια με δικαστική άδεια μετατρέπεται στη νόμιμη “κηδεμόνας” τους, η οποία αναλαμβάνει τη “φροντίδα” τους. Στο γηροκομείο-κολαστήριο δεν είναι σε θέση να βγουν ξανά έξω, ή να επικοινωνήσουν έστω και τηλεφωνικά με τον οποιονδήποτε, ενώ την ίδια στιγμή η Μάρλα εκκαθαρίζει τα περιουσιακά τους στοιχεία με το άλλοθι των πληρωμών που έχει να κάνει για λογαριασμό τους.

Στο γηροκομείο των Χανίων, πέρα από τις άθλιες συνθήκες κάτω από τις οποίες έχει καταγγελθεί ότι ζούσαν οι τρόφιμοι, οι έρευνες εστιάζουν και ύποπτες μεταβιβάσεις περιουσιακών στοιχείων που πραγματοποιήθηκαν το περασμένο διάστημα από τροφίμους. Υπάρχει τουλάχιστον μια περίπτωση μεταβίβασης ακινήτου που έγινε από άνθρωπο που είχε δηλώσει πληρεξούσιος του πραγματικού ιδιοκτήτη, ενός τρόφιμου του γηροκομείου.

Το κολαστήριο του 21ου αιώνα αποδεικνύει περίτρανα ότι στη σύγχρονη εποχή, η διαβίωση των ηλικιωμένων μετατρέπεται σε δύσκολες αποστολές. Η τρίτη ηλικία όλο και απαξιώνεται, με τα μέλη της να αντιμετωπίζονται σαν βαρίδια που πρέπει να απαγκιστρωθούν από τον παραγωγικό κοινωνικό ιστό. Το επίμαχο γηροκομείο δεν είναι το μοναδικό που έχει καταγγελθεί για αμέλεια και κακοποίηση των τροφίμων του.

Ένα χρόνο νωρίτερα, είχαν έρθει στο φως της δημοσιότητας σοβαρές καταγγελίες για το Γηροκομείο Αθηνών. Σε αυτές περιγραφόταν πλημμελής νοσηλεία, λεκτικός εκφοβισμός, προσβλητικές και απαξιωτικές συμπεριφορές, έλλειψη φροντίδας, ακόμα και ληγμένα φάρμακα. Οι σοβαρές αυτές κατηγορίες είχαν συνοδευθεί και από φωτογραφικό υλικό. Σε αυτό έβλεπε κανείς ξεχασμένους ηλικιωμένους και άλλες τραγικές εικόνες.

Είναι κοινό μυστικό ότι υπάρχουν και άλλες δομές φιλοξενίας που έχουν μετατραπεί χώρους βίας και θανάτου για ηλικιωμένους που βρίσκονται στα αζήτητα. Πίσω από κλειστές πόρτες, είναι στοιβαγμένοι υπερήλικες, ψυχικά άρρωστοι, αυτιστικοί και άλλοι αναξιοπαθούντες. Το 2018 αποκαλύφθηκε ότι σε παράνομη μονάδα στην Αγία Παρασκευή ζούσαν δεκάδες ηλικιωμένοι, χωρίς θέρμανση, σίτιση και φροντίδα.

Μόλις πέρυσι, στο χωριό Καλόγεροι της Ιεράπετρας τα άδεια σπίτια έκρυβαν ένα παράνομο γηροκομείο. Η ίδια ιστορία και στον Δήμο Ηρακλειάς Σερρών. Συνελήφθη, μάλιστα, ο 49χρονος υπεύθυνος του συγκεκριμένου χώρου που λειτουργούσε ως ξενώνας φιλοξενίας ηλικιωμένων και ατόμων με κινητικά προβλήματα. Έντονη είναι και η διάχυτη φημολογία ότι προσπαθούν με ψυχολογικούς εκβιασμούς να αποσπάσουν τη συναίνεση των τροφίμων σε μεταβιβάσεις ακινήτων ή στη συμπερίληψη δικαιούχων σε διαθήκες.

Η πανδημία ανέδειξε παγκοσμίως το πρόβλημα που υπάρχει με τα γηροκομεία. Ένα πρόβλημα που μόνο καινούριο δεν είναι. Το 1995, κατά τη συζήτηση σχετικού νομοσχεδίου στη διαρκή Επιτροπή Κοινωνικών Υποθέσεων στη Βουλή, ο εισηγητής και πρώην υπουργός του ΠΑΣΟΚ Ευάγγελος Μαλέσιος είχε δηλώσει: «Η κατάσταση που αποκαλύφθηκε στους οίκους ευγηρίας του Λεκανοπεδίου Αττικής και για μέρες ολόκληρες παρουσιάστηκε από τα ΜΜΕ με τα μελανότερα χρώματα, αποτελεί στίγμα και όνειδος για τον προνοιακό χώρο στη χώρα μας».

Λίγα χρόνια αργότερα, το ζήτημα επανήλθε. Το 2001, η τότε Πρόεδρος της Πανελλήνιας Ένωσης Ιδιωτικών Μονάδων Φροντίδας Ηλικιωμένων κατήγγειλε ότι 300 μονάδες σε όλη τη χώρα λειτουργούσαν χωρίς άδεια και ότι οι παράνομες μονάδες στερούνταν των βασικών κανόνων διαμονής ηλικιωμένων. Μονάχα 60 ακολουθούσαν τους κανονισμούς.

Το 2007 εκδίδεται υπουργική απόφαση που βρίσκεται ακόμα σε ισχύ και η οποία ορίζει τις προϋποθέσεις για την ασφαλή λειτουργία των γηροκομείων. Την ίδια ώρα, εν μέσω πανδημίας ένα ακόμα γηροκομείο απασχόλησε τις αρχές στο Περιστέρι. Εκτός από τα δεκάδες κρούσματα κορωνοϊού, αδελφός φιλοξενούμενου του γηροκομείου κατήγγειλε ότι δεν ενημερώθηκε καν για τον θάνατο του αδελφού του.

Το πρόβλημα δεν είναι ελληνικό. Δεν έχει σύνορα. Κοιτώντας κανείς τα στοιχεία, συμπεραίνει ότι η Ελλάδα έχει σχετικά μικρότερο ποσοστό των ηλικιωμένων που διαβιούν σε γηροκομεία, σε σύγκριση με άλλες χώρες. Χώρες όπως το Βέλγιο, η Γαλλία, η Ιταλία και η Ισπανία βρίσκονται αντιμέτωπες με δραματικές καταστάσεις στα γηροκομεία, τόσο εις βάρος των ενοίκων όσο και του προσωπικού.

Παγκόσμιες έρευνες έχουν καταδείξει πως εννιά στους δέκα ηλικιωμένους κακοποιούνται. Συγκεκριμένα, σύμφωνα με το επιστημονικό έντυπο Plos One που αποτελεί έρευνα του UCL, με επικεφαλής την καθηγήτρια ψυχιατρικής Κλόντια Κούπερ, στα χρόνια κρίσης αυξάνεται η κακή συμπεριφορά του προσωπικού στους ασθενείς. Οι ελλείψεις σε ανθρώπινο δυναμικό, εξοπλισμό και υλικά δημιουργούν σοβαρά προβλήματά στον τρόπο λειτουργίας των οίκων ευγηρίας. Οι πιθανότητες αναφοράς κακής συμπεριφοράς αυξήθηκαν κατά 19%, όταν το προσωπικό αισθανόταν πολύ κουρασμένο και εργαζόταν υπό πίεση.

Το 2009 στη Γαλλία έχασαν τη ζωή τους 14.000 ηλικιωμένοι που ζούσαν σε οίκους ευγηρίας από τον καύσωνα. Στο Ηνωμένο Βασίλειο, το ζήτημα αυτό έχει επίσης απασχολήσει τόσο τις αρχές, όσο και τα ΜΜΕ. Μια ανοιχτή επιστολή προς την κυβέρνηση από τέσσερις μεγάλους οργανισμούς σκιαγραφούσε το πρόβλημα των γηροκομείων εν μέσω πανδημίας. «Βλέπουμε τους ανθρώπους στα κέντρα φροντίδας να εγκαταλείπονται στα χειρότερα. Αντί να τους επιτραπεί να δουν τα αγαπημένα τους πρόσωπα, αντί να έχουν το πιο βασικό προσωπικό εξοπλισμό προστασίας, τους λένε ότι δεν μπορούν να πάνε στο νοσοκομείο, συνήθως τους ζητούν να υπογράψουν και τους αποκόπτουν από τις οικογένειες όταν τις χρειάζονται περισσότερο».

Στην άλλη άκρη του Ατλαντικού, η κατάσταση είναι ακόμα χειρότερη. Γηροκομεία κολαστήρια κάνουν κάθε τόσο την εμφάνισή τους στα ΜΜΕ. Η “βιομηχανία της τρίτης ηλικίας” εκεί είναι ήδη διαβόητη για την προσπάθειά της να περιορίσει τα κόστη, ζημιώνοντας τους ηλικιωμένους. Ούτε ένα, ούτε δύο είναι τα γηροκομεία που έχουν κατηγορηθεί για ύποπτους θανάτους, βασανιστήρια και συστηματική κακοποίηση, αλλά και οικονομική εκμετάλλευση των τροφίμων.

Τα πράγματα δεν φαίνεται να είναι καλύτερα και στον Καναδά που φημίζεται για το κοινωνικό του κράτος. Ο πρωθυπουργός Τζάστιν Τριντό δήλωσε σοκαρισμένος και θυμωμένος, αφού διάβασε την έκθεση των καναδικών ενόπλων δυνάμεων που έχουν σταλεί σε οίκους ευγηρίας στη χώρα, προκειμένου να συνδράμουν το προσωπικό να αντιμετωπίσει τις επιπτώσεις από την πανδημία του κορονοϊού.

Οι θάνατοι σε οίκους ευγηρίας στον Καναδά αντιπροσωπεύουν περίπου το 80% του συνολικού αριθμού των θανάτων στη χώρα λόγω του covid-19. Κάτι δεν πάει καλά αναρωτήθηκε ο Τριντό. Το ιταλικό υπουργείο Υγείας ξεκίνησε τη διεξαγωγή έρευνας στον μεγαλύτερο οίκο ευγηρίας της χώρας, το Pio Albergo Trivulzio στο Μιλάνο. Η διεύθυνσή του επιχείρησε να αποκρύψει πάνω από 100 θανάτους.

Η φροντίδα των ηλικιωμένων στην Ελλάδα και στην υπόλοιπη Δύση παραμένει μία άλυτη εξίσωση με κοινό παρονομαστή τον πόνο. Έχει πάψει να αποτελεί αποκλειστικά οικογενειακή υπόθεση εν μέσω της κρίσης, της ανεργίας και της μετανάστευσης. Αυτό περιπλέκει τα πράγματα και δοκιμάζει το κοινωνικό κράτος που πολλές φορές περιορίζεται σε ουραγό. Δίχως επαρκείς κρατικές δομές, η ιδιωτική πρωτοβουλία που σπεύδει να καλύψει το κενό παρουσιάζει επικίνδυνες παθογένειες, οι οποίες σε κάποιες περιπτώσεις μετατρέπονται και σε εγκληματικές πρακτικές.