Ομιλία στο ΕΚΠΑ: «Οι δύο αδελφές χώρες: Ιταλικός Φιλελληνισμός και Ελληνική Επανάσταση»

Το ιστορικό, ιδεολογικό και πολιτισμικό πλαίσιο στο οποίο αναπτύχθηκε το κίνημα του Ιταλικού Φιλελληνισμού, την ιδιαίτερη διάσταση, της εκλεκτής συγγένειας μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας κατά την περίοδο του Φιλελληνισμού, ανέδειξε με έναν ιδιαίτερα θελκτικό και ακριβή λόγο, η κυρία Domenica Minniti-Γκώνια. Η γνωστή καθηγήτρια Ιταλικής Γλωσσολογίας και Μετάφρασης του Τμήματος Ιταλικής Γλώσσας και Φιλολογίας του ΕΚΠΑ, στην ομιλία της «Οι δύο αδελφές χώρες: Ιταλικός Φιλελληνισμός και Ελληνική Επανάσταση» που πραγματοποιήθηκε στο πλαίσιο των εκδηλώσεων του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών «21 ομιλίες για το ’21»  από είκοσι διδάσκοντες του ΕΚΠΑ προς τιμή της Ελληνικής Επανάστασης, ανεφέρθη στη συμβολή των Ιταλών στον Αγώνα που υπήρξε ιδιαίτερα σημαντική.

Την κυρία Domenica Minniti-Γκώνια καλωσόρισε η συνάδελφος της κυρία Μαρία Ευθυμίου η οποία αφού εξήρε το επιστημονικό της έργο την ευχαρίστησε για την ευγενική παρουσίαση. «Η κυρία Minniti είναι Ιταλίδα. Κατάγεται από ελληνόφωνα χωρία της Καλαβρίας, χωρίς η ίδια να είναι ελληνικής καταγωγής και ελληνοφωνίας. Ωστόσο είναι ένας άνθρωπος μεγάλης γνώσης γλωσσών και έμαθε τα ελληνικά στην Ιταλία μέσα από τη φιλομάθεια της και τελικά βρέθηκε εδώ στην Ελλάδα, καθηγήτρια, πολύτιμη συνάδελφος και την έχουμε κοντά μας να μας μιλήσει για τις παραμέτρους του φιλελληνισμού» ανέφερε η κυρία Ευθυμίου.

«Ιταλοί φιλέλληνες δεν ήταν απλά οι ξένοι που ήρθαν να αγωνιστούν για έναν ευγενικό σκοπό. Η συμμετοχή τους στον αγώνα, η ορμή τους, η θυσία τους ήταν διπλή γιατί αγωνίζονταν την ίδια στιγμή και για τη δική τους πατρίδα, και αυτή ανελεύθερη και υπό αυστριακή κατοχή. Αυτή η ιδιαίτερη διάσταση, της εκλεκτής συγγένειας μεταξύ Ελλάδας και Ιταλίας κατά την περίοδο του Φιλελληνισμού, νομίζω πως αξίζει να αναδειχτεί. […][Ο ιταλικός Φιλελληνισμός εκφράστηκε ποικιλοτρόπως και μέσα από όλες τις τέχνες: Καθ’όλη τη διάρκεια του 19ου αιώνα, έχουμε εφημερίδες, βιβλία, πίνακες, ακόμα και χορευτικές συνθέσεις που εξυμνούν τον αγώνα των Ελλήνων και τα τραγικά γεγονότα της εποχής» είπε ξεκινώντας την ομιλία της η κυρία Minniti-Γκώνια και προσέθεσε «Αδελφές οι δύο χώρες, λοιπόν. Αυτή την προσφυή ονομασία χρησιμοποίησε πρώτος ο Niccolò Tommaseo σε ποίημά του λίγο πριν από την έναρξη της επανάστασης, όταν απευθυνόμενος στην Ελλάδα λέει "Δες, η Ιταλία, σ’εσέ προσμένει, και διακαώς για σύμμαχο εσένα καλεί. Όχι λιγότερο αθώα στου Θεού το μάτι όχι λιγότερο λαβωμένη η ομορφιά της"». Η καθηγήτρια του ΕΚΠΑ, αναφέρθη στην περίοδο πριν τον Αγώνα, επισημαίνοντας ότι οι ρίζες του ιταλικού Φιλελληνισμού θα πρέπει να αναζητηθούν πιο πριν από το 1821 και δη στα προεπαναστατικά χρόνια, τότε που εκδηλώθηκε η έντονη πολιτική και πολιτιστική δραστηριότητα των Ελληνικών Κοινοτήτων, των τυπογραφείων της Βενετίας, των φοιτητών της Πίζας, των διαφωτιστών Δασκάλων του Γένους. Από την Ιταλία, αλλά και μέσω αυτής προέρχονται οι ιδέες του Διαφωτισμού και της Προόδου που διοχετεύονται στο Ιόνιο και τον ευρύτερο ελλαδικό χώρο. Όχημά τους είναι, μεταξύ άλλων, οι μεταφράσεις των έργων σημαντικών στοχαστών όπως ο Vico και ο Muratori, αλλά και κορυφαίων δραματουργών όπως ο Metastasio και ο Goldoni. Και οι μεταφραστές αυτών των έργων δεν είναι παρά οι πρόδρομοι της ελληνικής επανάστασης: ο Ρήγας, ο Ιωάννης Καρατζάς, ο Αθανάσιος Χριστόπουλος.

Το ιστορικό πλαίσιο που ξεδίπλωσε ξεκινά από την α´ περίοδο του Φιλελληνισμού. Κατά το 1821 και το 1822 όπου ήρθαν στην Ελλάδα από την Ιταλία αξιωματικοί, γιατροί και άνθρωποι των γραμμάτων μεταξύ άλλων ο νομικός και καρμπονάρος Vincenzo Gallina, ο οποίος συνέταξε το κείμενο του Συντάγματος της Πρώτης Εθνοσυνέλευσης της Επιδαύρου (1.1.1822). Η δράση αυτών των Φιλελλήνων εκδηλώθηκε κυρίως στην Πελοπόννησο, ιδίως στο Ναύπλιο, αλλά επεκτάθηκε και σε άλλα πεδία μάχης, όπου χύθηκε το αίμα αρκετών από αυτούς. Μάλιστα παρέθεσε το
ποίημά του Giovanni Berchet «I profughi di Parga του» όπου περιγράφεται η δραματική φυγή των Παργινών προς την Κέρκυρα, στιγματίζοντας παράλληλα την αδιαφορία των Άγγλων που είχαν παραδώσει την πόλη στους Οθωμανούς.

Η κυρία Minniti-Γκώνια, προχωρώντας στη β´ περίοδο του Φιλελληνισμού επεσήμανε ότι ξεκινά με τον β´ πόλεμο για την Ανεξαρτησία της Ιταλίας, με την επακόλουθη Κάθοδο των Χιλίων υπό τον Γκαριμπάλντι από το Quarto της Genova στη Σικελία, το 1860. Το εγχείρημα του Γκαριμπάλντι είχε προκαλέσει μεγάλο ενθουσιασμό στα Βαλκάνια, κυρίως στην Ελλάδα, με αποτέλεσμα ο ίδιος να γίνει θρύλος και η απεικόνισή του να απαγορευτεί σε όλη την Οθωμανική αυτοκρατορία.

«Ακόμα και ο Παλαμάς απευθύνει έκκληση στον ήρωα απελευθερωτή:
Της Ιταλίας ο ήρωας απάνου απ’ τα βουνά της
νά τος σκυφτός, νυχτόημερα την Ιταλία φυλάει!
Μα εγώ δεν έχω τίποτε πιο απλό, πιο ταιριασμένο,
πιο γκαρδιακό, απ’ τ’ ανάκρασμα της Ιταλίδας άρπας
στων ταπεινώνε σου αδερφιών τα χέρια τρανεμένων
απ’ την αγάπη σου, ήρωα, κι απ’ τη δική σου δόξα.
Μέσ’ απ’ τα πρώτα χρόνια μου νά η θύμηση η χαρίστρα
τα φέρνει· Εβίβα Λιμπερτά, κι εβίβα Γαριβάλδη!» ανέφερε παραθέτοντας το ποίημα του Κωστή Παλαμά ενώ ειδική μνεία έκανε στη συμβολή στον Φιλελληνισμό του περιοδικού Antologia και της ιταλικής μετάφρασης των Δημοτικών Τραγουδιών του Τομαζέο.

«Το περιοδικό, ιδρυθέν στη Φλωρεντία το 1821 από τον Gian Pietro Vieusseux, ακολούθησε από κοντά τις εξελίξεις της ελληνικής επανάστασης, ώστε αναδείχτηκε ως η σημαντικότερη έκφραση του ιταλικού Φιλελληνισμού. Μέχρι το κλείσιμό της το 1833, στην Antologia δημοσιεύονται άρθρα που εξυμνούν τον λαό και το έθνος, αλλά και τη φιλολογία ως το όργανο επιμορφωτικό αλλά και διαμορφωτικό της συνείδησης των λαών. Με την Antologia συνεργάζεται και ο Niccolò Tommaseo, που με τη μετάφραση των Ελληνικών Δημοτικών Τραγουδιών θα διαδώσει τη φλόγα της αλληλεγγύης σε όλη την Ιταλία. Τα Canti popolari greci άσκησαν διαχρονικά μεγάλη γοητεία σε κριτικούς και λογοτέχνες στην Ιταλία. Είναι γνωστό ότι ο D’Annunzio από αυτή τη συλλογή άντλησε έμπνευση και πλήθος αναφορών στην ελληνική παράδοση, ενώ άλλοι είδαν σε αυτά "ένα αριστούργημα τέχνης και χάρης'. Πάνω απ’όλα, η ανώνυμη ποίηση του ελληνικού λαού μέσα από τις μεταφράσεις αυτού του Φιλέλληνα, συνέβαλε ώστε η ελληνική επανάσταση, οι Έλληνες και η λογοτεχνία του νέου ελεύθερου κράτους να βγει από τους κύκλους των λογίων και να διαδοθεί στην κοινωνία» επεσήμανε η κυρία Μinniti-Γκώνια.

Κλείνοντας την ομιλία της η καθηγήτρια του ΕΚΠΑ υπογράμμισε πως «ο Φιλελληνισμός, και ειδικά ο ιταλικός, σήμαινε την εξύψωση του λαού και του έθνους. Όπως όμως διατυπώθηκε εύστοχα, εξέφρασε και κάτι άλλο, που υπερβαίνει και τις δύο αυτές έννοιες: «"ην εξύψωση της ανθρώπινης αξιοπρέπειας, στη υψηλότερη εκδοχή της, αυτή δηλαδή που πηγάζει μεν από μια πολιτική επιλογή αλλά πολύ περισσότερο από μια εσωτερική ανάγκη της ψυχής". Τολμώ να πω ότι αυτόν τον φιλελληνισμό εννοούσε ο Παζολίνι, όταν αναφώνησε στο ποίημά του "Η θρησκεία του καιρού μου", i Canti del Popolo Greco / tenevo stretti in mano, ardente, σφιχτά στα χέρια μου κρατούσα τα ελληνικά τραγούδια / σαν μια φλόγα». Τέλος, εξήγγειλε τη διεξαγωγή του Διεθνούς Συνεδρίου Italoellenica 2021 από το Εργαστήριο όπου Ιταλοί, Έλληνες και άλλοι επιστήμονες θα συζητήσουν γλωσσικές και μεταφραστικές πτυχές αυτού του μνημειώδους ιστορικού γεγονότος που υπήρξε η εθνική παλιγγενεσία. Η μετάφραση των Συνταγμάτων της Επτανήσου Πολιτείας, που ως γνωστό ήταν γραμμένα στα Ιταλικά, δεδομένου ότι αυτή υπήρξε η επίσημη γλώσσα στα Επτάνησα μέχρι τα μέσα του 1800, οι ιταλικές λέξεις στη γλώσσα του Μακρυγιάννη, η αναφορά του Ρήγα στην ιταλική γλώσσα και οι μεταφράσεις των Δασκάλων του Γένους από τα Ιταλικά, οι ιταλικές καταβολές του Καποδίστρια είναι μερικά από τα θέματα που θα συζητηθούν.


 Ειδήσεις:
Ντουμπάι: Νέο θρίλερ με τη «φυλακισμένη» πριγκίπισσα Λατίφα

Lyon Open: Με ανατροπή στον τελικό για τον 7ο τίτλο ο Τσιτσιπάς

Κατερίνα Στικούδη: Θα γίνει μαμά - Μπαίνει στον 6ο μήνα της εγκυμοσύνης της (βίντεο)