Τσιτσιπάς, Τούνη, Πετρούνιας: Πώς τα social media φτιάχνουν ενόχους σε λίγες ώρες

Tο λαϊκό δικαστήριο των social media δεν έχασε χρόνο στην ενδελεχή ή έστω στοιχειωδώς ψύχραιμη εξέταση της υπόθεσης Ξιαρχό. Αν η «δίκη» για το ατόπημά του γινόταν διά ζώσης, με όρους αυτοδικίας τύπου Αγριας Δύσης, ο Τάσος Ξιαρχό δεν θα χρειαζόταν να γνωστοποιήσει ότι αποπειράθηκε να αυτοκτονήσει. Το έξαλλο πλήθος θα τον είχε λιντσάρει με συνοπτικές διαδικασίες.

Πριν από αυτόν υπήρξαν δεκάδες άλλοι και είναι βέβαιο ότι θα ακολουθήσουν ακόμη περισσότεροι, άτομα με την ιδιότητα της αναγνωρισιμότητας σε οποιαδήποτε κλίμακα, τα οποία δικάζονται -και κατά κανόνα καταδικάζονται- διά βοής στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης.

Εδώ παρέλκει η αξιολογική κρίση, δηλαδή αν ο Ξιαρχό, ο Πετρούνιας, ο Τσιτσιπάς, η Μουτίδου, η Μπάρμπα, η Τούνη, ο Πετράκος, ο Μπογδάνος κ.ο.κ. δικαιούνται ή όχι την ανελέητη διαπόμπευση, την οργίλη κατακραυγή για όσα εξέφρασαν δημόσια και θεωρήθηκαν προσβλητικά, απαράδεκτα, ασυγχώρητα.

Είτε τους αξίζει είτε όχι, εδώ ενδιαφέρει το πώς λειτουργεί σήμερα ο μηχανισμός απονομής της αυθόρμητης, λαϊκής δικαιοσύνης, η οποία απονέμεται κατά τρόπο αμείλικτο και με μια ταχύτητα «δολοφονίας χαρακτήρων» τόσο ακαριαία και απόλυτη, ώστε κανένα ολοκληρωτικό σύστημα εξουσίας απ’ όσα έχει γνωρίσει μέχρι στιγμής η ανθρωπότητα δεν θα είχε τολμήσει καν να φανταστεί.

Στο Twitter, στο Instagram και το Facebook, με ελαφρώς διαφορετικό τρόπο για την κάθε πλατφόρμα, αλλά με κοινό παρονομαστή μια ισοπεδωτική προσέγγιση στο τι συγχωρείται και τι όχι, ρίχνεται (μεταφορικώς προς το παρόν) στην πυρά οποιοσδήποτε ενοχλεί με την έκφραση απόψεων που αποκλίνουν απ’ ό,τι θεωρείται πρέπον και κοινωνικώς αποδεκτό από την πλειοψηφία. Και αυτό δεν γίνεται στο πλαίσιο ενός διαδικτυακού παιχνιδιού, όπου εν τη ρύμη της ελαφρότητας που γενικώς διαπνέει τα social media ανταλλάσσονται προσβολές, ύβρεις, ακόμη και μακάβριες κατάρες.

Όταν κάποιος στήνεται συμβολικά με την πλάτη στον τοίχο και εκτελείται από τις ομοβροντίες των αρνητικών σχολίων, ανεξαρτήτως της σοβαρότητας του ατοπήματός του, υφίσταται χειροπιαστές και καθόλου αφηρημένες συνέπειες.

Για παράδειγμα, η πρόσφατη δήλωση του Ολυμπιονίκη Λευτέρη Πετρούνια που ερμηνεύτηκε ως προκλητικά αντίθετη με το πνεύμα της τάσης #MeToo, ανάγκασε έναν από τους χορηγούς του, την εν Ελλάδι αντιπροσωπεία κραταιάς γερμανικής αυτοκινητοβιομηχανίας να διαχωρίσει τη θέση της από τον πρωταθλητή. Το εάν αυτό ήταν κίτρινη ή κόκκινη κάρτα για τη συνεργασία τους δεν έχει γίνει γνωστό.

Το μόνο βέβαιο είναι ότι αθλητές όπως ο Πετρούνιας εξαρτώνται από τις ιδιωτικές χορηγίες για τον βιοπορισμό τους και τη δυνατότητα να αφοσιώνονται στον πρωταθλητισμό. Κάτι αντίστοιχο έγινε, με διαφορετικά μεγέθη, στην περίπτωση του Ξιαρχό. Γνωστή εταιρεία προϊόντων καφέ ανακοίνωσε μέσω Τwitter την άμεση λήξη της σχέσης της μαζί του ως εξής: «Με λύπη είδαμε την πρόσφατη ανάρτηση του Tάσου Ξιαρχό στα προσωπικά του κοινωνικά δίκτυα. Οι αξίες της μάρκας μας στηρίζονται στο σεβασμό και στο δικαίωμα της ιδιωτικότητας του κάθε ανθρώπου. H μάρκα δε θα συνεχίσει τη συγκεκριμένη συνεργασία».

Κι αν η Ιωάννα Τούνη, όταν σχολίασε αδέξια το ωράριο λειτουργίας των καταστημάτων εστίασης σε έναν τουριστικό προορισμό έχασε απλώς μερικές εκατοντάδες followers από ένα πλήθος θαυμαστών που, επισήμως, πλησιάζει το 1 εκατομμύριο, ίσως η ζημιά δεν είναι τραγική. Ενδεχομένως όμως είναι ανεπανόρθωτη στην περίπτωση π.χ. του Γιώργου Κιμούλη. Το hashtag #Κιμούλης έγινε Νο 1 trend στο τέλος του προηγούμενου Ιανουαρίου, μετά τις καταγγελίες της Ζέτας Δούκα και άλλων ηθοποιών περί κακοποίησής τους από τον γνωστό πρωταγωνιστή και σκηνοθέτη.

Κανείς δεν αμφισβητεί άνευ λόγου γνώσεως ότι οι κατηγορίες εκ μέρους της κυρίας Δούκα ευσταθούν. Ομως, στη συλλογική συνείδηση, η καταγγελία της ήταν αρκετή για μια συλλήβδην καταδίκη του εν λόγω καλλιτέχνη και την έξωσή του από τον επαγγελματικό του χώρο.

Τα σχόλια μίσους ανήλθαν σε αρκετές χιλιάδες μέσα σε ένα και μόνο 24ωρο, στις 27 Ιανουαρίου, όταν και το σχετικό hashtag ανέβηκε στην κορυφή του ελληνικού Twitter.

Ο Κιμούλης σταυρώθηκε αδιακρίτως, δίπλα σε ομοτέχνους του οι οποίοι σήμερα είναι τρόφιμοι των Φυλακών Τριπόλεως, αναμένοντας να δικαστούν ως κατηγορούμενοι για βαριά εγκλήματα σεξουαλικής φύσης.

Πέρα από τα εμπλεκόμενα πρόσωπα και τον κολασμό που τους αξίζει, το ζήτημα που ανακύπτει αφορά το πόσο δίκαιη είναι η «δικαιοσύνη» που απονέμεται μέσω των social media, συνήθως εν θερμώ και με οφθαλμοφανή εκδικητική διάθεση. Διότι υπάρχουν δύο θεμελιώδεις αρχές οι οποίες ποδοπατούνται μέσα στην αντάρα των trends και των hashtags: τo τεκμήριο της αθωότητας και η αναλογικότητα της ποινής προς το αδίκημα. Με πιο απλά λόγια, ακόμη και ο δράστης που συλλαμβάνεται με το μαχαίρι του να στάζει αίμα πάνω από ένα ζεστό ακόμη πτώμα, ενώπιον του νόμου, θεωρείται αθώος έως την καταδικαστική απόφαση του δικαστηρίου. Και το δεύτερο, στα social media δεν υπάρχει οποιαδήποτε έννοια κλιμάκωσης της τιμωρίας.

Για όλα τα αδικήματα ισχύει το «ψόφα», «να βγάλεις τον καρκίνο εσύ και τα παιδιά σου, αλήτη» κ.λπ. Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης σε πολύ μεγάλο βαθμό τροφοδοτούνται και ανατροφοδοτούν τη χολή και το τυφλό μίσος, επί δικαίους και αδίκους, με το ίδιο μένος είτε πρόκειται για φυσικά φαινόμενα όπως η κακοκαιρία, είτε για δημόσια πρόσωπα από οποιοδήποτε πεδίο (σόουμπιζ, ΜΜΕ, πολιτική, επιστήμη, αθλητισμός κ.λπ.) που παρεκτρέπονται. Και αυτό είναι ένα ζήτημα που προσπαθούν, με διάφορους τρόπους και μεθόδους ελέγχου, οι ίδιες οι πλατφόρμες των social media.

Τα ψεύτικα viral

Εξετάζοντας το πιο πρόσφατο παράδειγμα «θύελλας» στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, συνολικά όλα τα hashtags που αφορούσαν τον Τάσο Ξιαρχό (υπάρχουν διάφορα, αναλόγως της γραφής), βάσει μετρήσεων δείχνουν να έχουν ξεπεράσει τα 50.000 tweets. Παρόμοιοι αριθμοί έχουν σημειωθεί αρκετές φορές στο πρόφατο παρελθόν ως αντίδραση του κοινού σε προκλητικές και απρεπείς δηλώσεις διασήμων.

Ένα ερώτημα το οποίο τίθεται αμέσως είναι εάν αυτά τα στατιστικά στοιχεία απηχούν την πραγματικότητα, εάν όντως υπάρχουν τόσες χιλιάδες Ελληνες οι οποίοι φλέγονται από ακατανίκητη ορμή να κατακεραυνώσουν έναν νεαρό επίδοξο celebrity, μέσου προς κατώτερου βεληνεκούς.

Ειδικά στο Twitter, ένα κατεξοχήν πεδίο δράσης ανώνυμων, τρολ και προσώπων με πλαστή ταυτότητα, η απάντηση είναι πως όχι, πιθανότατα η χιονοστιβάδα των θυμωμένων μηνυμάτων που μαστιγώνουν με βωμολοχίες και μακάβριες κατάρες τον Ξιαρχό δεν διογκώνεται από μόνο του, αλλά επειδή το ζήτημα μεγεθύνεται προσελκύοντας όλο και περισσότερους αυτόκλητους δικαστές.

Στο παιχνίδι των hashtags οι πρωταγωνιστές δεν είναι καν άνθρωποι, αλλά μηχανές, δηλαδή υπολογιστές προγραμματισμένοι να ενισχύουν τεχνητά τη δημοτικότητα ενός συγκεκριμένου ζητήματος.

Υπάρχουν εταιρείες οι οποίες αναλαμβάνουν να μετατρέψουν σε κυρίαρχο trend οποιοδήποτε θέμα ή πρόσωπο, φυσικά έναντι αμοιβής. Αυτό επιτυγχάνεται με την παραπλάνηση του αλγορίθμου ή αλλιώς του εξελιγμένου και ιδιαίτερα «έξυπνου» αυτοματισμού των social media να διαχειρίζονται τη δραστηριότητα των χρηστών στις πλατφόρμες τους.

Οι 5 «υπόδικοι» του Twitter

Στην Ελλάδα δεν υπάρχουν παρόμοιες έρευνες και το πεδίο φαντάζει πρόσφορο και ελεύθερο, σαν μια απέραντη αρένα όπου, ακόμη και οι καταφανώς ένοχοι, κατασπαράσσονται από τα λιοντάρια. Μερικές από τις πιο χαρακτηριστικές πρόσφατες υποθέσεις τέτοιου τύπου που κατέληξαν στην κορυφή των trends για τους λάθος λόγους είναι οι κάτωθι:

Λευτέρης Πετρούνιας: Το σοκ της αποκαθήλωσης

Ο δύο φορές Ολυμπιονίκης στους κρίκους αιφνιδιάστηκε από το πόσο γρήγορα μπορεί να μεταστραφεί η άποψη του κοινού και από την αποθέωση να περάσει κατευθείαν στον λιθοβολισμό και τη βίαιη αποκαθήλωσή του.

Έκανε τη λάθος επιλογή λέξεων στην πλέον λάθος στιγμή, όταν, μάλλον χωρίς να επεξεργαστεί ιδιαίτερα τη σκέψη του, δήλωσε για τα περιστατικά σεξουαλικής παρενόχλησης στον χώρο του αθλητισμού, μεταξύ άλλων, ότι «δεν είμαι σίγουρος, δεν έχω δει κάτι ο ίδιος, δηλαδή δεν έχω δει κάποιον αθλητή που βρίσκεται στην επιφάνεια και κατάφερε να υλοποιήσει τους στόχους του, να έχει κάποιο τέτοιου είδους παράπονο». Ο,τι κι αν σημαίνει αυτό. Το hashtag #Πετρούνιας έμεινε στην κορυφή για πάνω από τρεις ημέρες, παρά την προσπάθεια του αθλητή να ανασκευάσει με story στο Instagram.

Αφροδίτη Λατινοπούλου: Στο λεπίδι για τρίχες

Η πολιτεύτρια με τη Ν.Δ. απασχόλησε την Ειδική Μόνιμη Επιτροπή Ισότητας, Νεολαίας και Δικαιωμάτων του Ανθρώπου μετά τον ντόρο που προκλήθηκε στα social media εξαιτίας δηλώσεών της.

Η κυρία Λατινοπούλου κατέκρινε μέσω βίντεο στο Instagram όσες γυναίκες δημοσιεύουν φωτογραφίες με την «αξύριστη γυναικεία μασχάλη ως το νέο πρότυπο ομορφιάς που προσπαθούν να μας επιβάλουν.

Αισθάνομαι άβολα, αισθάνομαι ντροπή και απεχθάνομαι να βλέπω τέτοιου είδους φωτογραφίες ως γυναίκα». Μόνο στο προφίλ της στο Instagram συσσωρεύτηκαν πάνω από 2.300 σχόλια.

Στέφανος Τσιτσιπάς: Φλερτ με τους «ψεκ»

Η κοινότητα των social media δεν συγχώρησε στον διάσημο Ελληνα τενίστα την εντελώς αντιφατική στάση του σε σχέση με τον εμβολιασμό. Από τη μία πήρε μέρος σε καμπάνια υπέρ του εμβολίου και από την άλλη έλεγε ότι «δεν έχω κάνει το εμβόλιο, κανείς δεν το έχει θεωρήσει υποχρεωτικό έως τώρα. Είμαι σίγουρος ότι κάποια στιγμή θα εμβολιαστώ, αλλά μέχρι να γίνει υποχρεωτικό, δεν πρόκειται να το κάνω.

Ο εμβολιασμός είναι υποχρεωτικός για θεατές και το βοηθητικό προσωπικό, όχι όμως και για τους τενίστες». Ο Στέφανος κατάφερε να διχάσει τους θαυμαστές του και να γίνει ίνδαλμα για τους «ψεκασμένους».

Η ανάδειξή του σε viral πρόσωπο πυροδότησε οξύτατες αντιδράσεις, με γνωστούς γιατρούς από την πρώτη γραμμή της μάχης με την COVID-19 να του συστήνουν να περιοριστεί στα του αθλήματός του.

Σοφία Μουτίδου: Η τέχνη της πρόκλησης

Χαρακτηριστική περίπτωση αναγνωρίσιμης περσόνας που δεν φοβάται να σοκάρει με τις ρηξικέλευθες απόψεις της, η αντισυμβατική ηθοποιός έγινε trend όταν επιχείρησε μια ανατομία στον βαθύτερο και «αληθινό» σεξουαλικό προσανατολισμό των ομοφυλόφιλων.

Η Μουτίδου εμφανίστηκε σε βίντεο να αποφαίνεται πως «οι ομοφυλόφιλοι δεν θέλουν αυτούς που φαίνονται ομοφυλόφιλοι. Ουσιαστικά είναι ομοφοβικοί. Σας το λέω να το ξέρετε. Ο,τι κι αν μου γράψετε από κάτω, έχω δίκιο». Φυσικά, από κάτω ξέσπασε κανονικός πόλεμος, με τους περισσότερους σχολιαστές να επιτίθενται με λύσσα στη «ρατσίστρια» Σοφία Μουτίδου.

Ιωάννα Τούνη: Η ξανθιά και η εργατιά

Μεγάλη διαρροή followers και απανωτά (νοερά) χαστούκια από τους επικριτές της υπέστη η Ελληνίδα influencer όταν μετέφερε μέσω του αγαπημένου της Instagram την ενόχλησή της για τη μεσημεριανή ανάπαυλα των εστιατορίων στους Παξούς - και δη σε μία ημέρα όπως η 1η Αυγούστου.

Μολονότι δεν άργησε καθόλου να ανακάμψει στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης, οι επιθέσεις που δέχτηκε ως άσχετη με τον κόσμο της εργασίας και άσπλαχνη για τα στοιχειώδη δικαιώματα των εργαζομένων τσαλάκωσαν το αγαθό και ανάλαφρο προφίλ της.

Πολύ σχηματικά, ο αλγόριθμός π.χ. του Twitter αναδεικνύει σε trend ένα hashtag το οποίο έχει, καταρχάς, αυξημένο αριθμό σχολίων - αλλά όχι μόνο.

Επιπλέον συνεκτιμώνται παράγοντες όπως η ποικιλία των διαφορετικών χρηστών που αναρτούν σχόλια, το εάν αυτά είναι πρωτότυπα ή απλώς αναμάσημα άλλων, καθώς και το λεγόμενο engagement, έναν παράγοντα που άπτεται του περιεχομένου και του κατά πόσο κάθε σχόλιο προσκαλεί τους χρήστες να συμμετάσχουν στον κύκλο της δημόσιας συζήτησης.

Υποτίθεται ότι κατ’ αυτό τον τρόπο τα social media αυτοπροστατεύονται από την κακόβουλη χειραγώγηση, εντοπίζουν και απομακρύνουν τα τρολ και τα ψεύτικα προφίλ. Ομως, δεν είναι καθόλου βέβαιο ότι οι μηχανισμοί των μέσων είναι όσο αποτελεσματικοί χρειάζεται.

Το 2018 το BBC δημιούργησε επίτηδες ένα trending topic στη Σαουδική Αραβία, πληρώνοντας 200 δολάρια σε έναν τοπικό «χάκερ», μόνο και μόνο για να αποκαλυφθούν τα μυστικά της τεχνητής διαμόρφωσης των τάσεων.

Επίσης, τον περασμένο Ιούνιο, το Ομοσπονδιακό Ινστιτούτο Τεχνολογίας της Λοζάνης στην Ελβετία δημοσίευσε το πόρισμα μεγάλης έρευνας την οποία διεξήγαγε, καταλήγοντας στο συμπέρασμα ότι τα μισά από τα trends στο τουρκικό Τwitter και το 1 στα 4 παγκοσμίως είναι πλαστά.


Ειδήσεις σήμερα

Χαμός από το βίντεο που δείχνει τον Salt Bae να ταΐζει «χρυσή μπριζόλα» κομμουνιστή υπουργό του Βιετνάμ

Με email και sms καλεί ο ιατρικός σύλλογός ιδιώτες γιατρούς στη Θεσσαλονίκη να στηρίξουν το σύστημα υγείας

Στους 5,5 μήνες θα ανοίγει η πλατφόρμα για την τρίτη δόση σε όλους, τόνισε η Παπαευαγγέλου