Το Σχέδιο για το Πανεπιστήμιο του 2030 - Τι προβλέπει

Κατάργηση και σύντμηση τμημάτων - εισαγωγή σε σχολή και όχι σε τμήμα –Διεπιστημονικά πτυχία-επιλογή πρύτανη από Συμβούλιο Ιδρύματος-Πρωτουβουλία Ιδρύματος Μποδοσάκη.

Το σχέδιο για το Πανεπιστήμιο του 2030 παρουσιάστηκε χθες στο Μέγαρο Μουσικής Αθηνών υπό την αιγίδα της προέδρου της Δημοκρατίας και πρωτοβουλία του Ιδρύματος Μποδοσάκη, παρουσία της υπουργού Παιδείας. Το Ιδρυμα Μποσοσάκη οποίο κάλεσε σημαντικούς Έλληνες πανεπιστημιακούς που δραστηριοποιούνται εντός και εκτός Ελλάδος, να καταθέσουν οραματικές και πρακτικές προτάσεις για το νέο Πανεπιστήμιο. Η Επιστημονική Επιτροπή διαμόρφωσε, μετά από σχεδόν ένα χρόνο προετοιμασίας και συσκέψεων και λαμβάνοντας υπόψιν τις διεθνείς εξελίξεις, ένα σχέδιο θέσεων σχετικά με την εξέλιξη των ελληνικών πανεπιστημίων.

Την ομάδα αποτέλεσαν οι: Βάσω Κιντή Καθηγήτρια Φιλοσοφίας της Επιστήμης στο τμήμα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης του Εθνικού και Καποδιστριακού Πανεπιστημίου Αθηνών Βασιλική Γεωργιάδου Καθηγήτρια Πολιτικής Επιστήμης στο Τμήμα Πολιτικής Επιστήμης και Ιστορίας του Παντείου Πανεπιστημίου,Αχιλλέας Γραβάνης Καθηγητής Φαρμακολογίας, Ιατρική Σχολή Παν/μιου Κρήτης & Ερευνητή ΙΜΒΒ-ΙΤΕ & Συνεργαζόμενος Καθηγητής Έρευνας, Κέντρο Ανάπτυξης Φαρμάκων, Παν/μιο Northeastern Μανώλης Δερμιτζάκης Αντιπρόεδρος, Υπολογιστική Βιολογία, GlaxoSmithKline, Ελευθερία Ζεγγίνη Διευθύντρια του Ινστιτούτου μεταφραστικής γονιδιωματικής στο Helmholtz Zentrum München & Καθηγήτρια στην Ιατρική Σχολή του Technical University Munich και Στάθης Καλύβας Καθηγητής Πολιτικής Επιστήμης, Έδρα Gladstone & Εταίρος του Κολλεγίου All Souls, Πανεπιστήμιο της Οξφόρδης.

Το σχέδιο περιλαμβάνει κατάργηση και σύντμηση τμημάτων , ενίσχυση σχολών και όχι τμημάτων και ότι δεν θα εκλέγεται ο Πρύτανης αλλά θα επιλέγεται από το Συμβούλιο του Ιδρύματος. Προτείνονται επίσης, συγχωνεύσεις τμημάτων, όπως π.χ. μαθηματικά, οικονομικά, ανθρωπιστικές επιστήμες, τέχνες, υπολογιστές, οι οποίες θα μπορούν να ενσωματώνονται σε διαφορετικές διαδρομές σπουδών που θα επιλέγουν οι φοιτητές ενώ η εισαγωγή των υποψηφίων να γίνεται σε σχολές και όχι σε τμήματα.

Το σχέδιο για το νέο Πανεπιστήμιο περιλαμβάνει:


Διοίκηση
Στο Ελληνικό συνταγματικό και νομικό περιβάλλον, η διοίκηση πρέπει να εκλέγεται, εν μέρει τουλάχιστον, από τα μέλη ΔΕΠ (Διδακτικό και Ερευνητικό Προσωπικό), πράγμα που δημιουργεί μια σχέση εξάρτησης, ενίοτε με αρνητικά αποτελέσματα, όπως η πελατειακή ροπή, η κομματική εξάρτηση και η τάση λογοδοσίας στα μέλη ΔΕΠ ή τις κομματικές νεολαίες, αντί των χρηστών τους και της κοινωνίας που τα χρηματοδοτεί. Η παθογένεια αυτή είναι ευρέως γνωστή και δεν απαιτεί ιδιαίτερη τεκμηρίωση. Είναι, επομένως, αναγκαίο να ληφθεί μέριμνα, ώστε να διασφαλίζεται η ανεξαρτησία της διοίκησης με συγκεκριμένους τρόπους, όπως π.χ. συμπλήρωση με πρόσωπα εκτός ιδρύματος,διαδικασίες λογοδοσίας.
Στη λογική αυτή, προτείνονται δύο πυλώνες διοίκησης: ένας εκτελεστικός και ένας εποπτικός-στρατηγικός. Εκτελεστική εξουσία μπορεί να έχει ο πρύτανης για ακαδημαϊκά θέματα, ενώ εποπτικό/στρατηγικό ρόλο μπορεί να έχει το Συμβούλιο του Ιδρύματος, το οποίο θα πρέπει να ανανεώνεται σταδιακά και να έχει θητεία που να υπερβαίνει αυτή του πρύτανη. Οι δύο αρχές θα πρέπει να έχουν αρμοδιότητες εντελώς διακριτές και ανεξάρτητες μεταξύ τους. Ο πρύτανης δεν μπορεί να έχει την ανεξαρτησία που απαιτεί η διοίκηση, εάν εκλέγεται από τα μέλη ΔΕΠ. Εάν, από την άλλη, απλώς ορίζεται από το Συμβούλιο, μπορεί να μην έχει ανεξαρτησία ως προς το Συμβούλιο. Γι’ αυτό, το Συμβούλιο πρέπει να ορίζει ειδική επιτροπή (search committee) για την αναζήτηση των κατάλληλων υποψηφίων για να καταλάβουν τη θέση του πρύτανη,μεταξύ των οποίων να γίνεται η επιλογή από το Συμβούλιο. Ανάλογη πρέπει να είναι η διαδικασία και για την επιλογή των κατώτερων οργάνων, τα μέλη του Πρυτανικού Συμβουλίου και τους κοσμήτορες. Γενικά, η λογική που διέπει τη διοίκηση πρέπει να βασίζεται στον συνεχή και αμοιβαίο έλεγχο (checks and balances). Τέλος, η Σύγκλητος, με ολιγομελή σύνθεση, πρέπει να ασχολείται μόνο με ακαδημαϊκά θέματα, ενώ τα οικονομικά του ιδρύματος πρέπει να είναι υπ’ ευθύνη επαγγελματικής διοίκησης που θα εποπτεύεται από το Συμβούλιο. Είναι γνωστό πως τα ΑΕΙ δεν χρησιμοποιούν την περιουσία τους αποτελεσματικά, με αποτέλεσμα να μη διαθέτουν πρόσβαση σε σημαντικούς πόρους. Αυτό είναι κάτι που πρέπει να αλλάξει.

Δομή και οργάνωση

Είναι εξίσου γνωστό πως η ανάπτυξη των ΑΕΙ στην Ελλάδα ακολούθησε κυρίως πολιτικές και όχι εκπαιδευτικές λογικές. Επομένως, η ανάγκη αναδιάταξης/κατάργησης ή/και σύμπτυξης τμημάτων και σχολών, εκεί όπου αυτό είναι ακαδημαϊκά ενδεδειγμένο και μπορεί να συμβάλει στην πρόοδο, την παραγωγικότητα και την καινοτομία, έχει γίνει εμφανής εδώ και χρόνια. Ο αριθμός ομοειδών τμημάτων είναι υπερβολικά μεγάλος. Τμήματα με χαρακτήρα μεταπτυχιακής εξειδίκευσης ή επαγγελματικής κατάρτισης πρέπει να ενσωματωθούν σε συγγενή τους τμήματα ή να καταργηθούν μετά από εξωτερική αξιολόγηση. Ο χάρτης της Ανώτατης Εκπαίδευσης πρέπει να επιτρέπει τη σύσταση νέων διεπιστημονικών αντικειμένων και προγραμμάτων σπουδών σε άμεση οργανωτική και διοικητική συνεργασία με αντίστοιχα τμήματα του εξωτερικού. Παράλληλα, είναι σημαντικό, όπου κρίνεται αναγκαίο ή και επιθυμητό, να ιδρυθούν ειδικοί κλάδοι/παραρτήματα εκπαιδευτικών μονάδων με έμφαση στις ειδικευμένες/τεχνικές γνώσεις, ώστε να ανταποκριθούν στις απαιτήσεις της αγοράς εργασίας.

Προγράμματα σπουδών

Η ταχύτατη πρόοδος της επιστήμης, η εκθετική ανάπτυξη νέων τεχνολογιών, η διεπιστημονική προσέγγιση πολύπλοκων προβλημάτων που στο παρελθόν ήταν απροσπέλαστα, επιδρούν καθοριστικά στην οργάνωση των σπουδών και της έρευνας στα πανεπιστήμια διεθνώς. Συμβατικά επιστημονικά αντικείμενα που καθόρισαν για χρόνια την οργάνωση των Πανεπιστημίων αναμορφώνονται, υποβαθμίζονται ή εγκαταλείπονται. Οι διάφοροι επιστημονικοί κλάδοι δεν έχουν πλέον τόσο σαφή σύνορα και οι νέοι φοιτητές, οι νέοι επιστήμονες, καλούνται να εκτεθούν όχι μόνο σε συγκεκριμένα γνωστικά αντικείμενα, αλλά και στη δυναμική αλληλεπίδραση πολλών αντικειμένων που μόλις πριν λίγα χρόνια φάνταζαν εντελώς ξένα μεταξύ τους. Το πανεπιστήμιο του μέλλοντος ίσως προσεγγίσει τις απαρχές του, τότε που η γνώση αντιμετωπιζόταν ολιστικά. Με δεδομένες αυτές τις διεθνείς εξελίξεις, τα προγράμματα σπουδών στα ελληνικά πανεπιστήμια πρέπει να διευκολύνουν την εξοικείωση και την επικοινωνία ανάμεσα σε ακαδημαϊκά πεδία. Υπ’ αυτή την έννοια, πρέπει να οδηγούν σε πτυχία που μπορούν να είναι και διεπιστημονικά και συνδυαστικά. Επίσης, τα πτυχία δεν πρέπει να συνδέονται με λεπτομερή επαγγελματικά δικαιώματα. Προς αυτή την κατεύθυνση θα βοηθούσε να δημιουργηθούν ενότητες μαθημάτων (modules), π.χ. μαθηματικά, οικονομικά, ανθρωπιστικές επιστήμες, τέχνες, υπολογιστές, επιστήμες μηχανικού, κ.λπ., οι οποίες θα μπορούν να ενσωματώνονται σε διαφορετικές διαδρομές σπουδών που θα επιλέγουν οι φοιτητές. Οι ενότητες μαθημάτων και τα προγράμματα σπουδών να ανήκουν στις σχολές και όχι στα τμήματα. Η εισαγωγή των φοιτητών να γίνεται, επίσης, σε σχολές. Δεδομένου ότι δεν θα υπάρχουν επαγγελματικά δικαιώματα προσδεδεμένα σε συγκεκριμένα πτυχία, και θα παρέχονται ενότητες μαθημάτων, θα είναι μικρότερη η δυσκολία να κατανεμηθούν οι φοιτητές σε τμήματα μετά τον πρώτο ή δεύτερο χρόνο σπουδών. Η έμφαση πρέπει να δίνεται στον ακαδημαϊκό προσανατολισμό και χαρακτήρα των σπουδών και στα ειδικά ενδιαφέροντα του φοιτητή. Δεν πρέπει να επηρεάζεται το πρόγραμμα από εξωτερικές απαιτήσεις, όπως είναι η απαίτηση να χορηγείται παιδαγωγική επάρκεια ή η απαίτηση για γνώση υπολογιστών, εκτός εάν το πρόγραμμα εξ ορισμού την παρέχει (π.χ. προγράμματα σπουδών παιδαγωγικών ή πληροφορικής).

Αποφυγή «φωτογραφικών» προκηρύξεων

Η αποφυγή «φωτογραφικών» προκηρύξεων για θέσεις του διδακτικού προσωπικού δεν μπορεί να γίνει με κεντρικές, συγκεντρωτικές και γραφειοκρατικές διαδικασίες εκ των προτέρων προσδιορισμού των ακαδημαϊκών αντικειμένων. Η επιστήμη εξελίσσεται και δεν μπορεί να περικλειστεί σε εκ των προτέρων δεδομένες περιγραφές αντικειμένων.

Αναγκαία είναι, επίσης, η σαφής περιγραφή της σύγκρουσης συμφερόντων (conflict of interest), των ελαχίστων κριτηρίων κατάταξης, της ισότιμης αξιολόγησης των δύο φύλων. Για την καταπολέμηση της «ενδογαμίας», η οποία αντανακλά πελατειακές σχέσεις και σχέσεις απόλυτης ιεραρχικής εξάρτησης, τις οποίες και αναπαράγει, θα βοηθούσε να τίθεται ως προϋπόθεση για την εκλογή των αποφοίτων ενός ιδρύματος σε αυτό, η προηγούμενη θητεία ή η εκλογή τους σε άλλο ίδρυμα. Θα ήταν, επίσης, σκόπιμο να προβλέπονται οι διαδικασίες και τα κριτήρια για την περίπτωση συγγένειας με καθηγητή/ερευνητή του ιδρύματος και τα κριτήρια προσέλκυσης ζεύγους επιστημόνων (dual recruitment).

Διδασκαλία

Οι φοιτητές παραμένουν στο πανεπιστήμιο τόσο όσο είναι αναγκαίο, ενώ προτιμούν χώρους έξω από το campus για να επικοινωνήσουν μεταξύ τους, να ψυχαγωγηθούν, να αθληθούν. Μέσα στο campus, δεν υπάρχει πρόβλεψη για χρήση υποδομών από φοιτητές προκειμένου αυτοί να καλύψουν στενά μαθησιακές ανάγκες τους, αλλά και επικοινωνιακές και ευρύτερα κοινωνικές και ψυχαγωγικές. Τα Σαββατοκύριακα και τις γιορτές το πανεπιστήμιο παραμένει κλειστό για μεγάλα χρονικά διαστήματα (π.χ. το καλοκαίρι), κλειστή παραμένει ακόμη και η βιβλιοθήκη, με αποτέλεσμα το πανεπιστήμιο να νεκρώνει και οι υπάρχουσες υποδομές να παραμένουν ανεκμετάλλευτες. Το επιχείρημα ότι το πανεπιστήμιο κλείνει για πολλές συνεχόμενες μέρες και διαστήματα προκειμένου να προφυλαχθεί από βανδαλισμούς, δεν ευσταθεί. Το ζήτημα της ασφάλειας είναι σοβαρό και επείγει να αντιμετωπιστεί, ωστόσο, το κλειστό και εγκαταλελειμμένο πανεπιστήμιο παραδίδεται στις ομάδες της ανομίας. Γενικότερα, η λειτουργία των ελληνικών πανεπιστημίων χαρακτηρίζεται σήμερα από έντονη γραφειοκρατική και συγκεντρωτική λογική, περιορισμένη αυτονομία και αργές και απελπιστικά δυσκίνητες διαδικασίες. Είναι προφανές πως αυτή η κατάσταση καθιστά τα ελληνικά πανεπιστήμια ελάχιστα αντα-γωνιστικά και καθόλου ευέλικτα. Τα πανεπιστήμια θα διοικηθούν πιο αποτελεσματικά, αν αυξηθεί η αυτονομία τους με παράλληλη διαφανή λογοδοσία. Η διοίκηση στα δημόσια πανεπιστήμια πρέπει να εξασφαλίζει την αυτοδιοίκησή τους και την αυτονομία τους από το Υπουργείο, την εποπτεία της λειτουργίας του ιδρύματος εσωτερικά και τη λογοδοσία στην κοινωνία.

Αξιολόγηση

Η αξιολόγηση είναι το βασικό εργαλείο της λογοδοσίας και αφορά αφενός τη χρήση των πόρων που λαμβάνουν και αφετέρου την ενίσχυση της αποτελεσματικότητάς τους. Η κυβέρνηση (ως εκπρόσωπος της κοινωνίας) επενδύει στα πανεπιστήμια και ελέγχεται, δια της αξιολόγησης, για την επένδυση που έχει κάνει και τους στόχους τους οποίους έχει θέσει. Τα ιδρύματα με τις διοικήσεις τους και τους καθηγητές τους λογοδοτούν, επίσης, για τα καθήκοντα που τους έχουν ανατεθεί. Η αξιολόγηση είναι μέρος της δημοκρατικής λειτουργίας. Δεν νοείται χρηματοδότηση δίχως λογοδοσία. Η αξιολόγηση είναι, παράλληλα, και ένα εργαλείο με το οποίο βελτιώνεται η αποτελεσματικότητα των πανεπιστημίων.