Ιόλας: Όλη του τη ζωή ακροβατούσε σε ένα τεντωμένο σκοινί

Η Ελένη Κουτσούδη-Ιόλα ευτύχησε να ζήσει επί σειρά ετών δίπλα στον θείο της Αλέξανδρο Ιόλα και να γνωρίσει εξέχουσες προσωπικότητες από τον χώρο της τέχνης αλλά και μεγιστάνες του πλούτου.

Στο βιβλίο της με τίτλο «Ο θείος μου Αλέξανδρος Ιόλας» φωτίζει πολλές αθέατες πλευρές της μυθιστορηματικής ζωής του μεγάλου συλλέκτη, που άφησε ανεξίτηλο το στίγμα του σε έναν χώρο όπου κανείς δεν επιβιώνει εύκολα. Στις σελίδες του πρωταγωνιστούν μυθικές μορφές όπως ο Μαγκρίτ και ο Πικάσο, τον ζωγράφο στον οποίο αναφερόταν συχνά ο συλλέκτης όταν είχε τις μαύρες του λέγοντας: «Δεν πέτυχα τίποτα. Δεν κατάφερα να έχω τον Πικάσο».

Στο βιβλίο η συγγραφέας γράφει για μια συνάντηση του θείου της με τον μεγάλο ζωγράφο, όπως αυτή αποτυπώθηκε στη «Liberation»: «Οταν ο Ιόλας βρισκόταν στη Νότια Γαλλία, τον έπαιρνε τηλέφωνο για να περάσει να τον επισκεφθεί. Μόλις έφτανε, ο Πικάσο τού ξεκαθάριζε ότι δεν έχει τίποτε να του δείξει. Ο Ιόλας τότε του απαντούσε πολύ φυσικά ότι είχε περάσει μόνο για να τον δει και όχι να αγοράσει.
Συνέχιζαν να μιλάνε και κάποια στιγμή ο Ιόλας τον ρωτούσε αν μπορούσε να καπνίσει. Οπότε άνοιγε τον χαρτοφύλακα που κουβαλούσε πάντα μαζί του. Είχε μέσα δεσμίδες φράγκων από την τράπεζα. Μόλις τις έβλεπε ο Πικάσο, του έλεγε “άντε διάλεξε δυο-τρία έργα”». Αντιθέτως, ο μεγιστάνας Τζιάνι Ανιέλι έπαιρνε τον Ιόλα τηλέφωνο και του έλεγε γελώντας ότι έχει δέκα λεπτά για χάσιμο, πήγαινε στην γκαλερί, ο συλλέκτης είχε ήδη βγάλει κάποια έργα, κοίταζε, διάλεγε και έφευγε χωρίς να ρωτήσει ποτέ την τιμή.

Η Ελένη Κουτσούδη-Ιόλα, από το Λονδίνο όπου κατοικεί μόνιμα, μίλησε αποκλειστικά στο «protothema.gr» για τη ζωή της δίπλα στον μεγάλο συλλέκτη, απαντά στο τι άνθρωπος ήταν, για τα ταξίδια τους, τον Γουόρχολ και φυσικά για τον διωγμό που υπέστη στην Ελλάδα ο άνθρωπος που άλλαξε τον χάρτη της μοντέρνας τέχνης.

-Γιατί αποφασίσατε να γράψετε ένα βιβλίο για τον θείο σας; Πιστεύετε πως έλειπε μια βιογραφία του ή το κάνατε για δώσετε μια εκ των έσω μαρτυρία για τον βίο του;

Καταρχάς, ήθελα να γράψω ένα βιβλίο τεκμηριωμένο, αναφερόμενη και σε εποχές όπου δεν είχα γεννηθεί. Είχαμε 40 χρόνια διαφορά. Οπότε το 1930 που ξεκίνησε τη χορευτική του καριέρα, δεν είχα πληροφορίες για το πού χόρευε ή τι ρόλους έπαιζε. Επειδή και ο ίδιος ήταν μυθοπλάστης, διέτρεξα στο αμερικάνικο Immigration Office, το οποίο μου έστειλε, ως συγγενής του που είμαι, ένα CD με πολύτιμο υλικό. Στη συνέχεια βασισμένη σε αυτές τις πληροφορίες αναζήτησα εφημερίδες της εποχής, προγράμματα, και συνάντησα τους τελευταίους ανθρώπους εν ζωή που τον γνώριζαν.
Αν ζούσε σήμερα ο θείος μου θα ήταν 113 ετών, άρα καταλαβαίνετε ότι οι περισσότεροι άνθρωποι της γενιάς του έχουν φύγει από τη ζωή.

-Τελικά, τι άνθρωπος ήταν ο θείος σας; Ενας μαικήνας της τέχνης, ένας διορατικός συλλέκτης ή ένας άνθρωπος με ιδιαίτερη αισθητική, που δεν δίσταζε να λέει τα πράγματα με το όνομά τους, όσο σκληρός κι αν φαινόταν στους άλλους;

Ηθελα μέσα από το βιβλίο να παρουσιάσω τη σταδιακή πορεία του μέχρι να γευτεί τον καρπό της επιτυχίας. Είναι μια άγνωστη ιστορία στο ευρύ κοινό. Τίποτα δεν έγινε χωρίς κόπο. Ζούσε συχνά πυκνά ακροβατώντας σε ένα τεντωμένο σχοινί.

Ηταν ένας άνθρωπος της Τέχνης, που δεν του άρεσαν οι βαρύγδουποι τίτλοι.
Οσοι τον γνώρισαν τα τελευταία 3-4 χρόνια της ζωής του ερχόντουσαν αντιμέτωποι με έναν άρρωστο άνθρωπο και δεν είχαν τη δυνατότητα να γνωρίσουν σε βάθος τον τρόπο σκέψης του, ο οποίος ήταν πραγματικά περίπλοκος.

-Γνωρίσατε εξέχουσες προσωπικότητες δίπλα του. Μεγιστάνες του πλούτου όπως ο Γκετί, καλλιτέχνες του εύρους ενός Μαρξ Ερνστ, ενός Μαγκρίτ κ.ά. Ποιος ήταν αυτός που σας άφησε τις καλύτερες εντυπώσεις και ποιος τις χειρότερες;

Είχα την τύχη να ξανασυναντήσω την Κλοντ Λαλάν για τελευταία φορά στο Λονδίνο. Ηταν μία από τις τελευταίες διεθνείς καλλιτέχνιδες που αγαπούσε ο Ιόλας. Μετά την τελευταία της έκθεση σε γκαλερί του Λονδίνου δεν άργησε να φύγει και η ίδια από την ζωή.

-Κάνατε πολλά ταξίδια με τον Ιόλα, τον ζήσατε από κοντά. Τι θυμάστε πιο έντονα από τις συζητήσεις σας και ποιο ταξίδι σάς έμεινε αξέχαστο;

Είχε ένα έμφυτο ταλέντο να βλέπει μακριά, κάτι που τον βοηθούσε να διαλέγει καλλιτέχνες. Αλλά αυτό δεν σήμαινε ότι με την πρώτη ή τη δεύτερη έκθεση γινόντουσαν γνωστοί και τα έργα τους κόστιζαν μια περιουσία. Ηθελε υπομονή, επιμονή, ανθρώπους να τον εμπιστευτούν για να επενδύσουν στις ιδέες του. Χρειάστηκε να μετακινηθεί σε διάφορες χώρες της Ευρώπης και να πηγαινοέρχεται ασταμάτητα. Ευτυχώς που κοιμόταν εύκολα στο κάθισμα ενός αεροπλάνου ή ενός ταξί.
Αρχισα να ταξιδεύω μαζί του από τα 12 μου χρόνια. Κοντά του γνώρισα σημαντικούς καλλιτέχνες και ανθρώπους των γραμμάτων.
Στην αρχή τούς παρατηρούσα ως προσωπικότητες, ενώ τα έργα τους με έκαναν να ονειρεύομαι. Ηταν άνθρωποι απλοί - αν μπορώ να τους περιγράψω έτσι. Δεν ήταν φανφαρόνοι. Η εκπαίδευσή μου ξεκίνησε βλέποντας και ακούγοντας.
Κάθε καλλιτέχνης είχε τον δικό του χαρακτήρα και τον δικό του τρόπο έκφρασης στη ζωγραφική. Καθένας είχε κάτι να μου δώσει. Αυτόν όμως που λάτρευα ήταν ο Μαγκρίτ. Λατρεύω τα έργα του και θα τα λατρεύω μέχρι να πεθάνω. Κοιτώντας ένα έργο του μου έρχονται δάκρυα στα μάτια.

-Ο Γουόρχολ του χρωστάει πολλά, αν όχι τα πάντα, αφού ο Ιόλας τον εκτόξευσε στο χρηματιστήριο της παγκόσμιας τέχνης. Εσείς τον γνωρίσατε; Και τι πιστεύετε για τη σχέση τους; Ηταν μια ειλικρινής φιλία πέρα από τη συνεργασία που κράτησε μέχρι το τέλος της ζωής τους;

Δεν θα έλεγα ότι οι καλλιτέχνες τού χρωστούσαν. Ούτε τον άκουσα ποτέ να κάνει τέτοια σχόλια. Υπήρχε μια αμοιβαία εκτίμηση η οποία ωφελούσε και τους δύο. Με όλους τους καλλιτέχνες του εξωτερικού τουλάχιστον, που τους ξέρω καλύτερα, ανέπτυξε φιλικές σχέσεις. Απασχολούσαν το μεγαλύτερο μέρος της ζωής του. Ηταν μέρος της οικογένειάς του.
Επειδή αναφερθήκατε στον Γουόρχολ, θα γνωρίζετε ότι πέθαναν το 1987 και οι δύο. Πρώτος ο Γουόρχολ και ακολούθησε ο Ιόλας, ενώ ακόμα έτρεχε η τελευταία έκθεση του Γουόρχολ, την οποία οργάνωσε ο Ιόλας αν και ερείπιο πια. Ξέρετε ότι το 1992-93 τα έργα του πουλιόντουσαν 90.000 δολάρια, ενώ σήμερα, που έχουν πεθάνει και οι δύο, φτάνουν τα 15-20 εκατομμύρια δολάρια; Οι τιμές εκτοξεύτηκαν τα τελευταία χρόνια.

-Τι άποψη είχε ο θείος σας για την Ελλάδα; Περίμενε ποτέ ότι θα δεχόταν μια τέτοια επίθεση και κατηγορίες που δύσκολα θα άντεχε η προσωπικότητά του;

Τα ελάχιστα χρόνια που εγκαταστάθηκε στην Ελλάδα έδωσαν την αφορμή για μια άκομψη κατηφόρα. Δίνω στο βιβλίο μου μια ψυχολογική εξήγηση γιατί αρνείτο να φιλτράρει αυτά που έλεγε και οδηγήθηκε από μόνος του στον γκρεμό. Πολλές φορές έλεγε πράγματα που δεν τα πίστευε ούτε ο ίδιος. Κάτω από τον θυμό του κρυβόταν μια πίκρα. Δεν τον σεβόντουσαν όπως το εξωτερικό, ούτε καν αναγνώριζαν τη διάθεσή του να αφήσει έργα τέχνης, ενώ δίπλα στο σπίτι της Αγίας Παρασκευής δώρισε στον δήμο ένα οικόπεδο με σκοπό να το στολίσει με γλυπτά. Δεν αξιοποιήθηκε ποτέ και δεν αναφέρεται πουθενά.
Μόνο η Θεσσαλονίκη επωφελήθηκε από τη μεγάλη δωρεά που τους έδωσε, για να στηθεί ένα μουσείο Μοντέρνας Τέχνης. (Σήμερα είναι κάτω από την ομπρέλα κρατικού μουσείου. Υποθέτω για οικονομικούς λόγους.) Δεν τους έδωσε το ακίνητο. Τους προσέφερε όμως σημαντικά έργα. Το ίδιο και στο Παρίσι και στη Νέα Υόρκη.

-Πώς ζήσατε εσείς την υπόθεση και τα όσα απίστευτα ακούστηκαν και γράφτηκαν εκείνη την περίοδο για έναν άνθρωπο που σας αγαπούσε σαν να ήσασταν κόρη του;

Ποτέ δεν φαντάστηκε ότι θα τον λιθοβολούσαν για την ιδιωτική του ζωή με τον χειρότερο τρόπο.
Κάποια στιγμή κατάλαβα γιατί με συμβούλευε να φύγω από την Αθήνα εκείνη την περίοδο, ενώ ο ίδιος έμεινε καθηλωμένος εδώ να δέχεται τον λιθοβολισμό που του «άξιζε». Είναι μια περίοδος που θέλω να την σβήσω για πάντα από το μυαλό μου. Ηταν αφόρητα επώδυνη και για τους δυο μας. Εγώ στενοχωριόμουν για εκείνον και εκείνος για τους δυο μας. Με είχε πάρει η μπάλα και εμένα. Ηταν μια μακρόχρονη συναισθηματική ταλαιπωρία και φθορά.

-Πόσοι έφυγαν από δίπλα του και ποιοι στάθηκαν κοντά του εκείνη τη δύσκολη περίοδο;

Στην Ελλάδα έφυγαν από κοντά του όλοι οι πολιτικοί του κυβερνώντος κόμματος, και είχε αρκετούς. Δίπλα του έμειναν ο Κωνσταντίνος Καραμανλής, ο Γιάννης Τσαρούχης και ο Μάνος Χατζιδάκις.
Στο εξωτερικό όλοι του στάθηκαν με συγκινητικές επιστολές. Από την Αρβελέρ μέχρι τους καλλιτέχνες και τα μουσεία με παρακίνηση του Κώστα Γαβρά. Εκανε σαν μικρό παιδί όταν λάμβανε μια τέτοια επιστολή. Το να του κλείνουν την πόρτα πρέπει να ήταν πολύ επώδυνο για έναν άνθρωπο που άνοιγε την πόρτα του σε όλους. Αυτό ήταν ένα από τα μεγάλα λάθη του. Δεν ήξερε πότε έπρεπε να κλειδώνει.

-Τι πιστεύετε ότι απέγιναν τα εκπληκτικά έργα τέχνης του θείου σας; Πολλοί μιλάνε ακόμη και σήμερα για τον χαμένο θησαυρό του Ιόλα. Υπάρχει κάπου;

Δεν γνωρίζω τι έγιναν τα έργα που χάθηκαν μετά τις αποστολές της θείας μου. Δυστυχώς, ακόμα και όταν ανέλαβε ως μεσεγγυούχος ο κύριος Φώτης Κουβέλης, πρόεδρος του δικηγορικού συλλόγου τότε, οι κλοπές συνεχίστηκαν. Ολα τα σημαντικά έργα είχαν εξαφανιστεί όταν ήρθε η ώρα της μοιρασιάς. Βέβαια αυτό δεν αφορούσε την εφορία. Πληρώσαμε για ό,τι υπήρχε στην αρχική απογραφή, πριν ακόμα πεθάνει.

-Γιατί πιστεύετε ότι η Νίκη Στάιφελ, αδερφή του Ιόλα και θεία σας, επέλεξε μετά τον θάνατό του να μην έρθει σε συνεννόηση μαζί σας για την κληρονομιά του και άρχισε να μεταφέρει τα έργα στο εξωτερικό;

Η θεία μου ήταν λυπηρή αποκάλυψη για μένα. Ηξερα ότι μια ολόκληρη ζωή υπέφερε από το σύνδρομο του άδειου ποτηριού, αλλά να φτάσει να σπάσει το ποτήρι, χωρίς κάτι να έχει προηγηθεί, με άφησε άλαλη...

-Πόσο δύσκολο σας ήταν να έρθετε αντιμέτωπη σε μια δικαστική διαμάχη ετών με την θεία σας;

Η δίκη ήταν για μένα άλλη μια τραγική κατάντια. Πώς να χαρώ για την καταδίκη ενός ανθρώπου 80 και ετών - κι ας με είχε αδικήσει;

-Εχετε κρατήσει κάποια έργα του θείου σας και ποιο από αυτά σας ξυπνάει τις πιο όμορφες αναμνήσεις από τη ζωή δίπλα σε αυτή την τόσο έντονη περσόνα της τέχνης;

Εχω ένα σχέδιο του θείου από τον Ντε Κίρικο μέσα σε μια εξαίσια κορνίζα. Τον καμαρώνω στα νιάτα του. Αυτό θέλω να θυμάμαι.


Ειδήσεις σήμερα:

Συναγερμός για την παραλλαγή Omicron: Ευρωπαϊκό «μπλόκο» σε 7 Αφρικανικές χώρες, βουτιά στα χρηματιστήρια

Έρχεται νέα παρτίδα 2.000 μονοκλωνικών και 20.000 επιπλέον αντιικά χάπια τον Ιανουάριο

Προβληματισμός στην Εκκλησία για τους ελέγχους - Εξετάζουν πρόσληψη εταιριών σεκιούριτι και μανουάλια έξω