Νίκος Σταθούλης: Ο βιογράφος του Ιόλα, ο φίλος του Γουόρχολ και του Χέρινγκ, δεν μένει πια εδώ
Ο γνωστός κριτικός-σύμβουλος τέχνης, φίλος και προσωπικός βιογράφος του Αλέξανδρου Ιόλα, έφυγε χτυπημένος από καρκίνο, αφήνοντας πίσω του μια ξεχωριστή διαδρομή
«Η μέρα μόλις ξεκίνησε και ... είναι έξι η ώρα το βράδυ. Μόλις έφτασε η Δευτέρα και είναι ήδη Σάββατο. Και ο μήνας έχει ήδη τελειώσει. Και η χρονιά σχεδόν τελείωσε. Και έχουν περάσει ήδη 40, 50 ή 60 χρόνια της ζωής μας. Και συνειδητοποιούμε ότι χάσαμε τους γονείς μας, τους φίλους μας. Και συνειδητοποιούμε ότι είναι πολύ αργά για να επιστρέψουμε. Έτσι απλά. Ας προσπαθήσουμε να αξιοποιήσουμε στο έπακρο τον χρόνο που έχει απομείνει».
Λόγια του Νίκου Σταθούλη γραμμένα στις 18 Σεπτεμβρίου, από έναν άνθρωπο με ιδιαίτερη αισθητική, ο οποίος πέθανε σήμερα, χάνοντας την πιο δύσκολη μάχη, αυτή απέναντι στον καρκίνο που τον είχε χτυπήσει.
Δημοσιογράφος, κριτικός τέχνης, συλλέκτης και εκτιμητής, ο Σταθούλης έδεσε άρρηκτα τη διαδρομή του στη ζωή με αυτή του Αλέξανδρου Ιόλα, τον οποίο γνώρισε όταν ήταν ένας νεαρός δημοσιογράφος.
Ο διάσημος συλλέκτης, που δεν ανοιγόταν εύκολα, εμπιστεύθηκε μετά από ενδελεχή έλεγχο τον Νίκο, τον άφησε να εισέλθει στον κύκλο του το μακρινό πλέον 1983 και αυτός δεν τον απογοήτευσε.
Κλείσιμο
Ο Σταθούλης έζησε μια ζωή κινούμενος για αρκετά χρόνια μεταξύ Αθήνας και Νέας Υόρκης, έγινε «κολλητός» με τον Άντι Γουόρχολκαι τον Κιθ Χέρινγκ, τις δύο πιο εμβληματικές τότε μορφές της pop art. Ήταν τυχερός να πάρει κάτι και από τους δύο, όπως είχε πει σε μία από τις τελευταίες του συνεντεύξεις: «Το αγαπημένο μου έργο τέχνης, είναι ένα πορτρέτο δικό μου, από μολύβι, που μου έφτιαξε ο Γουόρχολ το 1985, στη Νέα Υόρκη. Ο Κιθ Χέρινγκ ο οποίος ήταν μαέστρος των γκράφιτι μου έχει κάνει στο πόδι ένα τατουάζ με ένα μωρό που μπουσουλάει. Οπότε είναι κι ένα έργο τέχνης, το οποίο το κουβαλώ μαζί μου».
Κουβάλησε κι άλλα μαζί του αυτός ο έξυπνος άνθρωπος, που έζησε μέρες και νύχτες στο περίφημο Factory -το εργαστήριο του Γουόρχολ στη Νέα Υόρκη- πάρτι στο Studio 54, δείπνα με μεγιστάνες και πολλά άλλα.
Κάθε απόγευμα όμως, ό,τι και αν έκανε, στις 5 η ώρα καθόταν μαζί με τον Ιόλα για τρεις ώρες, προκειμένου ο συλλέκτης και εν πολλοίς μέντοράς του, να του διηγείται τη μυθιστορηματική ζωή του. Ο μόνος όρος που του έθεσε, ήταν να την δημοσιοποιήσει 25 χρόνια μετά τον θάνατο του, κάτι που ο Σταθούλης έπραξε, αν και οποιοσδήποτε άλλος που θα βρισκόταν στη θέση του, μπορεί να μην τηρούσε αυτή την υπόσχεση.
Ευτύχησε να συζητάει με τον Μάνο Χατζιδάκι και τον Γιάννη Τσαρούχη, να είναι φίλος με τον Μίνω Αργυράκη, τον Τάκη, τον Γιάννη Κουνέλη και τον Αλέξη Ακριθάκη.
Συνεργάστηκε με διάφορα περιοδικά, εφημερίδες και ραδιόφωνα στη διαδρομή του στα media, ενώ από το 1989 άρχισε να συγκροτεί αυτό που έγινε ένα από τα πλέον ενημερωμένα αρχεία κλαπέντων, πλαστών και αμφισβητούμενων έργων τέχνης, που ανήκουν σε ιδιωτικές συλλογές.
Τα τελευταία χρόνια της ζωής του, ο Νίκος Σταθούλης είχε παρέα το αγαπημένο του golden retriever, την «κυρία Γκόλντι», ήταν ενεργός στα social media και παρέμεινε πάντα ένας ευγενής άνθρωπος.
Πέρυσι κυκλοφόρησε πάλι η αυτοβιογραφία του Ιόλα με κάποια ανέκδοτα κεφάλαια από τον άνθρωπο που τον έζησε πολύ και σήμερα πήγε να τον συναντήσει εκεί ψηλά. Σε ένα από αυτά, η κουβέντα τους είναι απλά συγκλονιστική.
«Ακόμα και ψέμα να πεις, φρόντισε να είναι μεγάλο»
- «Τι θέλετε να λέει το βιβλίο; Τις καλές σας μόνο στιγμές; Ποιον Ιόλα θα αναφέρει;»
- «Θα γράψεις τα πάντα. Αλλά με τρόπο κομψό! Δεν είχα απλή ζωή. Είναι μυθιστόρημα η ζωή μου. Το παράδοξο επικράτησε στη ζωή μου ή μάλλον δεν είχα μία ζωή, πολλές είχα» είπε σκεφτικός.
- «Τι σκέφτεστε;» τον ρώτησα.
- «Ότι το βιβλίο πρέπει να διαβάζεται σαν μυθιστόρημα από τους καλλιτέχνες, τους ηθοποιούς, τους χορευτές, τους αλήτες, τους ζιγκολό, τους νταβατζήδες, τους γκαλερίστες και τα αφεντικά
σκυλιών».
Τον κοίταξα απορημένος.
- «Πώς το λένε παιδί μου... Πώς να σου το πω... Πρέπει να διαβάζεται ευχάριστα από οποιονδήποτε άνθρωπο ο οποίος έχει σοβαρό έργο ζωής... Ακόμα κι από τις χαρτορίχτρες».
Σάστισα για ακόμη μια φορά, αλλά διέκρινα ότι έχει ενδιαφέρον αυτή η γνωριμία. Άλλωστε η ίδια η ζωή του ήταν ένα έργο τέχνης, αλλά έπρεπε να συνηθίσω τον ίδιο πρώτα. Κάθε τι πάνω του ήταν σε γερή δόση... Από τις χειρονομίες του, τις ατάκες του, τις ιστορίες του, τις πράξεις του.
«Ακόμα και ψέμα να πεις, φρόντισε να είναι μεγάλο».
Επιστρέφοντας από τη Θεσσαλονίκη στην Αθήνα μου είπε κάτι που το θυμάμαι για πάντα: «Η ζωή παιδί μου είναι σαν το θέατρο. Όλους μας θέλει. Άλλοι είμαστε γεννημένοι πρωταγωνιστές, άλλοι είναι γεννημένοι για να είναι κομπάρσοι. Αρχιτέκτονας της ζωής σου μόνος σου γίνεσαι».
Ήθελα να μάθω τα πάντα για τον μοναδικό αυτόν τύπο. Το αναπάντεχο τον γοήτευε. Τον κρατούσε σε κίνηση... Φοβερός χαμαιλέων, αρκεί να έχει οποιοδήποτε συμφέρον. Άλλαζε προς όφελός του οτιδήποτε αρνητικό του συνέβαινε. Θεωρούσε φυσικό να υπάρχουν και αποτυχίες. Ζητούσε πάντοτε τη γνώμη των άλλων, από την οποία επηρεαζόταν πριν προβεί στην οποιαδήποτε επαγγελματική επιλογή. Βρισκόταν σε μια συνεχή συνομιλία με όλους τους ανθρώπους. Με αυτόν τον τρόπο έλεγχε τη δική του τελική εκτίμηση. Ένας κοινός τόπος για το διεθνές μάρκετινγκ.
Ήταν ο άνθρωπος, ο οποίος έστειλε την ίδια επιστολή υπεράσπισης σε δυο αντίδικους εχθρούς. Πάντα προηγούνταν των πράξεων της εποχής του. Οριακά αναπάντεχος. Δεν είχε ποτέ καλές σχέσεις με τους «διανοούμενους» της εποχής, τους κριτικούς τέχνης και γενικά με τους ανθρώπους οι οποίοι δεν έχουν μια ενιαία στάση απέναντι στην τέχνη και στη ζωή.
Η βαθιά του συγκρότηση και η συνομιλία του με τους ανθρώπους και τα πράγματα αντικατοπτρίζονταν και στον χώρο που επέλεγε και στον τρόπο που έστηνε τις εκθέσεις του. Ο Ιόλας καλλιέργησε τα οριακά του χαρακτηριστικά. Δεν είχε ανάγκη χρημάτων. Είχε ανάγκη συγκινήσεων... που τις πουλούσε στους άλλους.
Αποτέλεσε ηγετική μορφή στην Ιστορία της Τέχνης του 20ού αιώνα. Με μια στρατιά κυρίαρχες φυσιογνωμίες στο χώρο των τεχνών, έπαιξε καθοριστικό ρόλο στη διεύρυνση των πνευματικών οριζόντων μας. Ο ίδιος ήταν πλήρης. Ζούσε την αίγλη της επιτυχίας με το μυαλό του κολλημένο εδώ, στην Ελλάδα, που έγινε και ο τρόπος της τραγωδίας του.
Έβλεπα αυτή τη χαρισματική προσωπικότητα να με έχει δεχθεί στη ζωή του και στις πιο προσωπικές του στιγμές. Ήταν πολύ σημαντικό για μένα να γνωρίσω αυτόν τον άνθρωπο, ο οποίος ήταν ένα ολοζώντανο έργο τέχνης.
Ο ίδιος ήταν μια Δημιουργία. Ζούσε. Κινούνταν και ανέπνεε στον παλμό της τέχνης. Είναι μαέστρος. Είναι ηθοποιός. Είναι πνευματώδης. Καταφέρνει αυτός ο άνθρωπος να σε βγάζει και να σε αποδεσμεύει από την καθημερινότητα.
Κάθε λεπτό μαζί του είναι μια ευτυχισμένη στιγμή. Ο ίδιος ξεχειλίζει από δίψα και όρεξη για ζωή, για δημιουργία. Απόλυτα ενημερωμένος σε όλα τα τρέχοντα, για τη διεθνή επικαιρότητα. Ήξερε πώς να τα βλέπει συγχρόνως όλα και από μια άλλη σκοπιά. Τοποθετεί καθετί στη σωστή του διάσταση.
Με τη βοήθεια και του ανεξάντλητου πηγαίου χιούμορ που διαθέτει, δεν κολλάει ποτέ σε ασήμαντες λεπτομέρειες. Κινείται και συμπεριφέρεται σαν ένας ουσιαστικά αριστοκρατικός άνθρωπος, ενώ ταυτόχρονα είναι ευαίσθητος σαν μικρό παιδί, ή μάλλον έχει το προσόν και την αρετή να έχει διαφυλάξει μέσα του την πραγματική αλάθητη ευαισθησία ενός παιδιού.
Δεν ήταν ελεύθερος ο Αλέξανδρος Ιόλας. Ήταν απελευθερωμένος.
