Έρευνα για το 1821: Τι πιστεύουν οι Έλληνες για το Κρυφό Σχολειό - Ποιους αγωνιστές του επαναστατικού αγώνα ξεχωρίζουν

Μόλις ένας στους δέκα Έλληνες πιστεύει ότι οι συμπολίτες του γνωρίζουν εξίσου καλά με τον ίδιον την ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης του 1821. Αυτό είναι ένα από τα ευρήματα της πανελλαδικής έρευνας -η τρίτη κατά σειρά- την οποίαν διενήργησε το Κέντρο Φιλελεύθερων Μελετών – Μάρκος Δραγούμης (ΚΕΦίΜ), σε συνεργασία με την εταιρεία δημοσκοπήσεων Marc.

Όπως αποδεικνύεται, οι μισοί Έλληνες δηλώνουν ότι γνωρίζουν καλά την ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης και επίσης ότι κατά τη διάρκεια του 2021 διάβασαν και έμαθαν περισσότερα για το 1821. Ως προς τις πηγές αυτής της προσφάτως αποκτηθείσας γνώσης αναφέρονται οι τηλεοπτικές εκπομπές (28,4%), τα βιβλία (18,6%) και το διαδίκτυο (16,9%).

Επίσης, σε ό,τι αφορά στους κλασικούς μύθους, το «Κρυφό Σχολειό» αποδεικνύεται ακλόνητο: Σε αυτόν συνεχίζουν να πιστεύει το 70,5% των ερωτηθέντων και κυρίως οι γυναίκες, οι ηλικιωμένοι, οι λιγότερο μορφωμένοι, οι αδύναμοι οικονομικά, οι εθνικιστές, οι συντηρητικοί (83,8%). Μόνο το 23,8% γνωρίζει ότι πρόκειται για μύθο. Είναι κυρίως άντρες, 45-54 ετών (31,5%), με ανώτατη εκπαίδευση (34,7%), υψηλό εισόδημα (35%), κομμουνιστές (54,8%), σοσιαλιστές (48,8%), ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ (42,3%).

(Δείτε αναλυτικά την έρευνα πατώντας εδώ)

Τα κύρια ευρήματα της έρευνας είναι, επιγραμματικά, τα εξής:

Η Επανάσταση του 1821 αποτελεί κοινό τόπο αναφοράς που ενώνει όλους τους Έλληνες, ανεξαρτήτως δημογραφικών χαρακτηριστικών, μορφωτικού επιπέδου, ιδεολογικής τοποθέτησης, πολιτικής ταυτότητας. Καθολικής αποδοχής απολαμβάνουν:

- Ο Εθνικός χαρακτήρας της Επανάστασης (91,2%).

- Η αναγνώριση ως σημαντικότερων ηρώων του Κολοκοτρώνη, του Καραϊσκάκη και της Μπουμπουλίνας.

- Η θετική συμβολή της Φιλικής Εταιρείας (90%), των Φιλελλήνων (84,4%) και των Νησιωτών πλοιοκτητών (83,8%) στην έκβαση του Αγώνα.

Σημαντική αύξηση σε σχέση με την πρώτη δημοσκόπηση (2019) παρουσιάζουν οι απαντήσεις που αφορούν στη φιλελεύθερη διάσταση της Επανάστασης:

- Ο Φιλελεύθερος χαρακτήρας της Επανάστασης είναι πλέον δεύτερος σε δημοφιλία μετά τον Εθνικό.

- Κατά τη διάρκεια των τριών τελευταίων ετών παρατηρείται σημαντική αύξηση του αριθμού των πολιτών που αναγνωρίζουν τον Φιλελεύθερο (από 52,9% το 2019 σε 58,4% το 2021) και Δημοκρατικό (από 40,8% σε 46,2%) χαρακτήρα της Επανάστασης.

- 9 στους 10 Έλληνες αποτιμούν θετικά τον ρόλο του Αδαμάντιου Κοραή, πατέρα του Ελληνικού φιλελευθερισμού στην επιτυχή έκβαση της Επανάστασης.

Διχασμένη παραμένει η κοινή γνώμη σε ό,τι αφορά τον ρόλο των μεγάλων δυνάμεων στην έκβαση του Αγώνα:

- Το 38,9% των Ελλήνων πιστεύει ότι η Ρωσία είχε τη θετικότερη συμβολή, με τη Γαλλία (20,7%) και τη Μεγάλη Βρετανία (19,7) να ακολουθούν. Σε σχέση με την πρώτη δημοσκόπηση του 2019, η Ρωσία και η Αυστρία παρουσιάζουν πτωτική τάση, ενώ Μεγάλη Βρετανία και Γαλλία ανοδική.

- 4 στους 10 συγκλίνουν στον θετικό ρόλο των εξωτερικών δανείων και 3 στους 10 στον αρνητικό.

- Καθοριστικό αίτιο της θετικής έκβασης της Ελληνικής Επανάστασης θεωρούνται οι στρατιωτικές επιτυχίες των επαναστατών (58%) έναντι της επέμβασης των Μεγάλων Δυνάμεων (34%).

Η δημοσκόπηση αναδεικνύει επίσης την ανάγκη για περισσότερη εκπαίδευση γύρω από τα ιστορικά γεγονότα της Επανάστασης, ενώ διχασμένη παραμένει η κοινή γνώμη για το αν η Επανάσταση ξεκίνησε την 25η Μαρτίου στην Αγία Λαύρα.

Πιο αναλυτικά, όπως αναφέρει σε συνοδευτικό κείμενό του ο καθηγητής Καθηγητής Φιλοσοφίας Δικαίου & Θεωρίας Θεσμών στο ΕΚΠΑ και διευθυντής ερευνών στο ΚΕΦίΜ, κ. Αριστείδης Χατζής, «η τρίτη, κατά σειρά, δημοσκόπηση του ΚΕΦίΜ έχει σκοπό να καταγράψει την εικόνα που έχει η ελληνική κοινωνία σήμερα για το 1821, καθώς και το αν η εικόνα αυτή επηρεάζεται από δημογραφικά και άλλα χαρακτηριστικά όπως το εισόδημα, το μορφωτικό επίπεδο και οι πολιτικές θέσεις. Στην κατεύθυνση αυτή συνειδητά σχεδιάσαμε την έρευνα έτσι ώστε να μην υποβάλλει καμία συγκεκριμένη επιμέρους οπτική για την Επανάσταση. Οι ερωτήσεις της είναι απλές και ευθείες, ώστε να αποφεύγεται η επίδραση του πλαισίου (framing effect) και η χειραγώγηση των απαντήσεων. Προσπαθήσαμε, τέλος, το ερωτηματολόγιο να μην έχει τον χαρακτήρα ενός τεστ ιστορικών γνώσεων.

Αυτή η τρίτη έρευνα πραγματοποιήθηκε από την εταιρεία MARC από τις 30 Νοεμβρίου έως τις 5 Δεκεμβρίου του 2021 με τη μέθοδο της πολυσταδιακής τυχαίας δειγματοληψίας με χρήση quota βάσει φύλου, ηλικίας και γεωγραφικής κατανομής, με τηλεφωνικές συνεντεύξεις σε 1.211 νοικοκυριά από 16 ερευνητές της MARC».

Η έρευνα αναλυτικά ανά ερώτηση και σύμφωνα με την ανάλυση του καθηγητή Αριστείδη Χατζή


1. Τι είδους Επανάσταση ήταν η Ελληνική;

Εύρημα: Το πιο εντυπωσιακό εύρημα είναι η εμπέδωση του φιλελεύθερου χαρακτήρα (από 66,6% σε 73,4%) αλλά και του δημοκρατικού (από 61,4% σε 66,1%) στη συνείδηση των Ελληνίδων και των Ελλήνων.

Το 91,2% των πολιτών θεωρούν, βεβαίως, ότι η Επανάσταση ήταν κυρίως Εθνική. Το ποσοστό αυτό παραμένει σταθερό από την πρώτη δημοσκόπηση, όπως και εκείνο που ενώ δεν αρνείται τον εθνικό χαρακτήρα, προτιμά να απαντήσει εν μέρει (5,1%). Από το 2019 έχει μειωθεί αισθητά (κατά 26%) το μικρό ποσοστό αυτών που δηλώνουν ότι δεν είχε εθνικό χαρακτήρα. Η πτώση οφείλεται, μάλλον, στην επέτειο.

7 στους 10 Έλληνες χαρακτηρίζουν την Επανάσταση θρησκευτική (ή και θρησκευτική) σε υψηλά ποσοστά. Ακόμα περισσότεροι (74% από 69% το 2019) τη χαρακτηρίζουν κοινωνική.

2. Μπορείτε να θυμηθείτε τα ονόματα των σημαντικότερων πρωταγωνιστών της;

Επανάστασης του 1821; (έως 5 ονόματα)

Οι 2 πιο δημοφιλείς ήρωες έχουν και πάλι μια ορατή πτωτική τάση. Έτσι ο Κολοκοτρώνης πέφτει από το 92,7% (το 2019) στο 89,4% και ο Καραϊσκάκης από το 63,1%% (το 2019) στο 60,2%. Παρόμοια πτώση με τους δύο πρώτους αγωνιστές έχει ο Παπαφλέσσας που κρατά την τέταρτη θέση και στις 3 δημοσκοπήσεις. Πέφτει από το 32,2% (το 2019) στο 26,4%. Νομίζω ότι η πτώση των σταθερά πιο δημοφιλών ηρώων οφείλεται στη δημόσια συζήτηση που μεσολάβησε. Η πληθώρα εκδόσεων, τηλεοπτικών ντοκιμαντέρ και δημοσιεύσεων το 2020 και το 2021, θύμισαν ή γνώρισαν στις Ελληνίδες και τους Έλληνες και άλλες προσωπικότητες. Αυξομειώσεις υπάρχουν και στους άλλους πρωταγωνιστές. Οι πιο αξιοσημείωτες ήταν οι αυξήσεις των ποσοστών του Ανδρέα Μιαούλη (από 16,9% σε 20,7%), του Κωνσταντίνου Κανάρη (από 16,6% σε 18,0%), του Ιωάννη Καποδίστρια (από 4,8% σε 7,1%) και οι μειώσεις των ποσοστών του Οδυσσέα Ανδρούτσου (23,0% σε 20,1%), του Νικηταρά (9,7% σε 7,9%) και του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου (από 3,7% σε 1,8%).

Το πιο ενδιαφέρον εύρημα είναι η μεγάλη αύξηση των ποσοστών των γυναικών. Έτσι, η Μπουμπουλίνα που έχει σταθερά την τρίτη θέση και στις 3 δημοσκοπήσεις αύξησε εντυπωσιακά τα ποσοστά της, από το 32,4% (το 2019) στο 42,3%, ενώ η Μαντώ Μαυρογένους από το 12,6% στο 17,0% (αυξήσεις κατά 31% και 35% αντίστοιχα των ατόμων που τις αναφέρουν αυθόρμητα).

3. Θα σας διαβάσω κάποια ονόματα πρωταγωνιστών του 1821. Σας παρακαλώ να μου πείτε, εξ όσων γνωρίζετε, εάν ο ρόλος τους ήταν θετικός ή αρνητικός για την επιτυχή έκβαση της Επανάστασης. Εάν δεν γνωρίζετε κάποιον ή δεν γνωρίζετε τον ρόλο του, παρακαλώ πείτε το.

Το 99% των Ελληνίδων και των Ελλήνων θεωρεί τον ρόλο της Μπουμπουλίνας θετικό, ξεπερνά οριακά ακόμα και τον Θεόδωρο Κολοκοτρώνη (98,8%) και τον Γεώργιο Καραϊσκάκη (98,2%). Η πιο εντυπωσιακή αύξηση είναι εκείνη της εικόνας του Αλέξανδρου Μαυροκορδάτου: Από το 55,1% το 2019 στο 63,1%, σε συνδυασμό με εκείνη του Αναστάσιου Πολυζωίδη από 26,4% σε 29,1%.

4. Ποια από τις παρακάτω χώρες είχε τη μεγαλύτερη θετική συμβολή στο ελληνικό ζήτημα κατά την περίοδο της Επανάστασης;

Αν δούμε λίγο πιο προσεκτικά το προφίλ όσων απαντούν λανθασμένα, βλέπουμε ότι είναι περισσότερες γυναίκες, άτομα 55-64 ετών, πρωτοβάθμιας εκπαίδευσης (7,0%), χαμηλού εισοδήματος, εθνικιστές και συντηρητικοί, ψηφοφόροι του ΚΙΝΑΛ. Αντίθετα, πιο ενημερωμένοι φαίνεται να είναι οι άντρες, τα άτομα 35-44 ετών, υψηλής μορφώσεως, υψηλού εισοδήματος (2,5%), σοσιαλιστές (2,5%), ψηφοφόροι του ΚΚΕ (1,9%).

Το ρόλο της Ρωσίας αξιολογούν ως σημαντικό κυρίως οι ηλικιωμένοι (43,5%), δευτεροβάθμιας εκπαίδευσης (41,5%), χαμηλού εισοδήματος (43,7%), εθνικιστές (46,9%), οι ψηφοφόροι του ΚΚΕ (53,1%) αλλά όχι όσοι δηλώνουν κομμουνιστές (39,7%).

Το θετικό ρόλο της Μεγάλης Βρετανίας εκτιμούν κυρίως οι άντρες, οι νέοι, άτομα υψηλής μόρφωσης και εισοδήματος (29,2%), οι σοσιαλδημοκράτες (23,3%) και οι ψηφοφόροι της ΝΔ (24,6%).

5. Θα σας αναφέρω τώρα κάποιες κοινωνικές ομάδες/θεσμούς και θα ήθελα να μου πείτε, εξ όσων γνωρίζετε, αν έπαιξαν θετικό ή αρνητικό ρόλο κατά τη διάρκεια της Επανάστασης; Αν δεν γνωρίζετε τον ρόλο κάποιας κοινωνικής ομάδας πείτε το.

Η Φιλική Εταιρεία παραμένει εξαιρετικά δημοφιλής (από 97,4% σε 96,3%), όπως και οι Φιλέλληνες (από 94,7% σε 95,4%), οι νησιώτες πλοιοκτήτες (από 92,4% σε 93,7%) και οι στρατιωτικοί (από 90,1% σε 90,5%). Οι Φαναριώτες (από 80,2% σε 80,3%) και οι Έμποροι (από 68,4% σε 71%) παραμένουν αρκετά δημοφιλείς αλλά τα ποσοστά όσων θεωρούν απολύτως θετική την παρουσία τους έχουν μειωθεί.

Υπάρχει μια ορατή πτώση των ποσοστών της Εκκλησίας (από 86,9 σε 82,1). Επιπλέον όσες/οι θεωρούν τον ρόλο της απολύτως θετικό μειώθηκαν εντυπωσιακά (από 72,1 σε 60,9). Λιγότερο εντυπωσιακή είναι η πτώση των ήδη χαμηλών ποσοστών των Προεστών (από 48,2 σε 44,4), ιδιαίτερα όσων θεωρούν τον ρόλο τους απολύτως θετικό (από 29,1% σε 23,5%).

Οι διανοούμενοι έχουν αυξήσει το ποσοστό τους από 80,5% σε 83,5% (αλλά 86,5% στη δεύτερη δημοσκόπηση).

6. Τι ρόλο πιστεύετε ότι έπαιξαν τα δύο εξωτερικά δάνεια στην έκβαση της Ελληνικής Επανάστασης;

Η ερώτηση για τον ρόλο των δύο εξωτερικών δανείων στην επιτυχία της Επανάστασης τέθηκε για πρώτη φορά στη δεύτερη δημοσκόπηση. Τα αποτελέσματα είχαν μεγάλο ενδιαφέρον καθώς τα ευρήματα δεν ήταν αυτά που περιμέναμε. Οι περισσότεροι 38,2% θεωρούσαν ότι τα δύο εξωτερικά δάνεια έπαιξαν θετικό ρόλο. Το ποσοστό αυτό ανέβηκε, στη δεύτερη δημοσκόπηση, στο 41,1% και αντίστοιχα μειώθηκε το ποσοστό όσων θεωρούν ότι έπαιξαν αρνητικό ρόλο από το 32,8% στο 29,8%. Ένα σημαντικό ποσοστό (από 13% σε 14%) θεωρεί ότι είχαν θετικές αλλά και αρνητικές συνέπειες.

Οι δημογραφικές διαφοροποιήσεις έχουν ενδιαφέρον. Ιδιαίτερα αρνητικοί απέναντι στα δάνεια είναι οι νέοι (με την τραυματική εμπειρία της κρίσης), οι κομμουνιστές (43,3%) και οι ψηφοφόροι του ΚΚΕ (49,1%). Οι πιο θετικοί απέναντι στα δάνεια είναι οι φιλελεύθεροι (47,6%) και οι ψηφοφόροι της ΝΔ (46%), καθώς και όσοι έχουν υψηλό μορφωτικό επίπεδο και εισόδημα.

7. Όπως ίσως γνωρίζετε, οι Έλληνες Επαναστάτες ψήφισαν σε τρεις Εθνοσυνελεύσεις τρία Συντάγματα. Το Σύνταγμα της Επιδαύρου (1822), το Σύνταγμα του Άστρους (1823) και το Σύνταγμα της Τροιζήνας (1827). Πείτε μου κατά πόσο ταιριάζουν σε αυτά τα Συντάγματα τα παρακάτω χαρακτηριστικά (Πολύ, αρκετά, λίγο ή καθόλου). Αν δεν γνωρίζετε, παρακαλώ πείτε το.

Από όσους απαντούν, η μεγάλη πλειονότητα δέχεται τον δημοκρατικό και τον φιλελεύθερο χαρακτήρα αλλά και τον κοινωνικό με σημαντική αύξηση των ποσοστών που οφείλεται στο ότι πολύ λιγότεροι δηλώνουν άγνοια. Το 29,2% θεωρεί ότι τα Συντάγματα παρέμειναν απλές διακηρύξεις και δεν εφαρμόστηκαν ποτέ, ενώ το 22,7% διαφωνεί. Ένα υψηλό ποσοστό (48,1%) δεν έχει άποψη, κάτι που οφείλεται κυρίως στο γεγονός πως και η ιστορική κοινότητα δεν είχε ασχοληθεί ιδιαίτερα με το ζήτημα αυτό μέχρι πρόσφατα. Φιλελεύθερα θεωρούν τα Συντάγματα τα άτομα 35-44 ετών, οι απόφοιτοι Α.Ε.Ι., όσοι έχουν υψηλά εισοδήματα, οι φιλελεύθεροι και οι εθνικιστές.

8. Ποιο ήταν κατά τη γνώμη σας το πιο σημαντικό αίτιο της θετικής έκβασης της Ελληνικής Επανάστασης;

Στη δεύτερη δημοσκόπηση είχαμε μια νέα ερώτηση σχετικά με τους παράγοντες που οδήγησαν στη θετική έκβαση της Ελληνικής Επανάστασης. Οι απαντήσεις στην τρίτη δημοσκόπηση επιβεβαιώνουν τα ευρήματα της δεύτερης. Η πλειονότητα των Ελλήνων (από 61,3% σε 58,0%) θεωρεί ότι αποφασιστικές ήταν οι στρατιωτικές επιτυχίες των Ελλήνων για την τελική επιτυχία, ενώ το 33,9% (35,2% στην προηγούμενη δημοσκόπηση) θεωρεί ότι η επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων ήταν απαραίτητη. Η πτώση και των δύο ποσοστών οφείλεται στην αύξηση κατά 131% όσων απαντούν ότι δεν γνωρίζουν.

Η αύξηση αυτή οφείλεται μάλλον στη συνειδητοποίηση ότι δεν υπάρχει εύκολη και απόλυτη απάντηση σε αυτό το ερώτημα. Όλες οι ομάδες δίνουν έμφαση στις στρατιωτικές επιτυχίες, κυρίως οι γυναίκες, τα άτομα όσοι έχουν πρωτοβάθμια εκπαίδευση (72,6%), όσοι έχουν χαμηλά εισοδήματα, οι εθνικιστές (72%) και οι ψηφοφόροι του ΚΚΕ. Αντίθετα δίνουν μεγάλη έμφαση στην επέμβαση των Μεγάλων Δυνάμεων οι νεότεροι (37,2%), οι απόφοιτοι Α.Ε.Ι. (39,2%), όσοι έχουν υψηλά εισοδήματα (47,0%), οι σοσιαλδημοκράτες (41,7%), οι φιλελεύθεροι, οι ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ (42,5%) και του ΚΙΝΑΛ (42,1%).

9: Θεωρείτε ότι είναι μύθος ή αλήθεια το κρυφό σχολειό;

Στον μύθο του κρυφού σχολειού συνεχίζουν να πιστεύουν οι γυναίκες, οι ηλικιωμένοι, οι λιγότερο μορφωμένοι, οι αδύναμοι οικονομικά, οι εθνικιστές, οι συντηρητικοί (83,8%). Μόνο το 23,8% γνωρίζει ότι πρόκειται για μύθο. Είναι κυρίως άντρες, 45-54 ετών (31,5%), με ανώτατη εκπαίδευση (34,7%), υψηλό εισόδημα (35%), κομμουνιστές (54,8%), σοσιαλιστές (48,8%), ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ (42,3%).

10. Θεωρείτε ότι είναι μύθος ή αλήθεια το ότι η έναρξη της Επανάστασης έγινε την 25η Μαρτίου στη μονή της Αγίας Λαύρας;

Το ποσοστό αυτών που το πιστεύει παραμένει υψηλό (43%) αλλά έχει μειωθεί από την πρώτη δημοσκόπηση (45,8%). Μειώθηκαν όμως και όσοι γνωρίζουν ότι είναι μύθος (από 44,4% σε 41,7%) γιατί αυξήθηκε αρκετά το ποσοστό (από 9,1% σε 13%) όσων δηλώνουν ότι δεν γνωρίζουν. Στο μύθο πιστεύουν κυρίως οι γυναίκες (48,9%), οι ηλικιωμένοι (51,1%), όσοι έχουν χαμηλό μορφωτικό επίπεδο (68,4%) και χαμηλό εισόδημα (52,7%), οι εθνικιστές (64%) και οι ψηφοφόροι της ΝΔ (48,3%). Αντίστοιχα, τον αναγνωρίζουν ως μύθο οι άντρες (47,5%), τα άτομα 45-54 ετών (51,6%), με υψηλό μορφωτικό επίπεδο (50,7%), υψηλό εισόδημα (56,7%), σοσιαλιστές (59,5%), κομμουνιστές (56,7%), ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ (57,4%) και του ΚΚΕ (48,3%).

11. Πόσο καλά νομίζετε ότι ο μέσος Έλληνας πολίτης γνωρίζει την ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης;

Μόνο το 1% θεωρεί ότι οι συμπολίτες τους τη γνωρίζει πολύ καλά και ένα 7,3% πως τη γνωρίζει αρκετά καλά. Τα ποσοστά αυτά αυξήθηκαν ελάχιστα από την πρώτη δημοσκόπηση. Οι μισοί δηλώνουν ότι οι υπόλοιποι γνωρίζουν μέτρια την ιστορία της Επανάστασης, ελάχιστα (31,4%) ή καθόλου (8,5%). Δηλαδή οι 9 στους 10 Έλληνες πιστεύουν ότι οι συμπολίτες τους δεν γνωρίζουν την ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης.

Το ενδιαφέρον είναι ότι οι ίδιοι θεωρούν ότι γνωρίζουν την Επανάσταση πολύ καλά (7,3%) ή αρκετά καλά (33,8%). Έχουμε, δηλαδή, το intellectual attribution bias που παρατηρήσαμε και στις δύο πρώτες δημοσκοπήσεις. Βέβαια οι 6 στους 10 (58,5%) θεωρούν ότι γνωρίζουν μέτρια ή ελάχιστα την ιστορία της Επανάστασης.

12. Εσείς, πόσο καλά γνωρίζετε την ιστορία της Ελληνικής Επανάστασης;

Μεγαλύτερη αυτοπεποίθηση έχουν οι άντρες (47,8%), τα άτομα 55-64 ετών (52,3%), όσοι έχουν ανώτατη εκπαίδευση (48,4%), υψηλό εισόδημα (44,2%), οι εθνικιστές (50,1%), οι φιλελεύθεροι (48,5%) και οι ψηφοφόροι της ΝΔ (52%). Μικρότερη αυτοπεποίθηση έχουν οι γυναίκες (34,4%), οι νέοι (34,3%), όσοι δεν έχουν πτυχίο ΑΕΙ (γύρω στο 35%), οι κομμουνιστές (26,6%), οι ψηφοφόροι του ΣΥΡΙΖΑ (35,1%).

13. Στη διάρκεια του 2021 διαβάσατε και μάθατε περισσότερα για το 1821; Αν ναι, από πού;

Οι περισσότεροι (28,4%) δηλώνουν ότι έμαθαν περισσότερα από τηλεοπτικές εκπομπές (28,4%), βιβλία (18,6%) και το διαδίκτυο (16,9%), ενώ οι υπόλοιποι δηλώνουν πως έμαθαν κυρίως από εφημερίδες (5,8%) και εκδηλώσεις (4,8%). Ποιοι έμαθαν περισσότερα στη διάρκεια του 2021; Όσοι έχουν υψηλή μόρφωση και υψηλό εισόδημα, οι φιλελεύθεροι, οι ψηφοφόροι της ΝΔ και του ΚΙΝΑΛ.

Ποιοι ήταν αυτοί που δεν έμαθαν περισσότερα; Άτομα 55-64 ετών, χαμηλής μόρφωσης (69%), κομμουνιστές (73,6%), ψηφοφόροι του ΚΚΕ (57,6%). Ποιοι διάβασαν βιβλία για την Επανάσταση του 1821; Άντρες, άτομα 17-34 ετών (24,4%), υψηλής μόρφωσης (23%), συντηρητικοί (23,2%), ψηφοφόροι του ΚΙΝΑΛ (21,6%).

Τελικά συμπεράσματα

Η τρίτη δημοσκόπηση του Κέντρου Φιλελεύθερων Μελετών επιβεβαίωσε πλήρως τα ευρήματα των πρώτων δύο δημοσκοπήσεων, σε όλα τα ερωτήματα που τέθηκαν για δεύτερη ή τρίτη φορά. Διαγράφεται ένα αυξημένο ενδιαφέρον για την περίοδο αλλά πολύ μικρό αν σκεφτεί κανείς ότι βρισκόμαστε στο τέλος μιας τόσο σημαντικής επετείου.

Συναντούμε υψηλά ποσοστά άγνοιας κυρίως ανάμεσα στις γυναίκες, όσους έχουν χαμηλό μορφωτικό και εκπαιδευτικό επίπεδο. Το σημαντικότερο εύρημα αυτής της τρίτης δημοσκόπησης είναι η εντυπωσιακή άνοδος της αναγνωρισιμότητας και της δημοφιλίας των επαναστατριών. Η Μπουμπουλίνα είναι τόσο δημοφιλής όσο σχεδόν ο Κολοκοτρώνης και ο Καραϊσκάκης.

Επιβεβαιώνεται η σημαντική βελτίωση στην αναγνώριση της μεγάλης συνεισφοράς, των φιλελεύθερων προσωπικοτήτων (Μαυροκορδάτος, Κοραής, Πολυζωίδης), ομάδων (Διανοούμενοι) και θεσμών (Συντάγματα). Φυσικά, έχουν ιδιαίτερο ενδιαφέρον και παλαιότερα ευρήματα που επιβεβαιώνονται, όπως:

- Η θετική αντιμετώπιση των δύο εξωτερικών δανείων που έχουν δαιμονοποιηθεί από τη λαϊκότροπη ιστορία αλλά ενισχύεται στην τρίτη δημοσκόπηση.

- Η σαφής προτεραιότητα των στρατιωτικών γεγονότων έναντι της διπλωματίας ως παραγόντων στους οποίους οφείλεται η επιτυχής κατάληξη του αγώνα.

- Η ανθεκτικότητα των μύθων.