Επικοινωνία της Επιστήμης: Ένα νέο αντικείμενο σπουδών συνδέει την κοινωνία με την τεχνολογία και την επιστήμη

Το τελευταίο διάστημα προκύπτουν συνεχώς νέα δεδομένα και γνώσεις στις επιστήμες, ενώ οι κρίσεις στους τομείς της υγείας, του περιβάλλοντος και της ενέργειας κάνουν το έργο των ειδικών ολοένα και πιο δύσκολο. Σε αυτό το πλαίσιο, κρίνεται απαραίτητη η ύπαρξη επαγγελματιών που θα «επικοινωνούν» με απλό και κατανοητό τρόπο την επιστημονική γνώση στο ευρύ κοινό.

Οι εμπλεκόμενοι φορείς και επιστήμονες κάθε τομέα εμβαθύνουν τόσο στο αντικείμενό τους, που συχνά δεν έχουν σφαιρική αντίληψη για την επιρροή που θα έχουν τα νέα δεδομένα στην καθημερινή ζωή των πολλών. Έτσι, γίνεται ακόμα πιο αναγκαία η ανάληψη αυτής της ευθύνης από ειδικούς επικοινωνιολόγους ή δημοσιογράφους άρτια καταρτισμένους, που θα μεταφέρουν την πληροφορία για τη νέα γνώση με τέτοιο τρόπο, ώστε όχι μόνο να καταλαβαίνει ο κόσμος τι ακριβώς συμβαίνει, αλλά και να ωθείται σε ατομικό επίπεδο προς τη σωστή κατεύθυνση, που θα ωφελήσει το κοινωνικό σύνολο.

Με τις παραπάνω σκέψεις ιδρύθηκε στην Ελλάδα, στο Ελληνικό Ανοικτό Πανεπιστήμιο (ΕΑΠ), ένα μεταπτυχιακό που απευθύνεται σε αποφοίτους ΑΕΙ και ΑΤΕΙ που επιθυμούν να ασχοληθούν επαγγελματικά με την προβολή και τη μελέτη των επιστημών και της τεχνολογίας στον δημόσιο χώρο. Το Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα «Επικοινωνία της Επιστήμης» στοχεύει να δείξει ότι ο δημόσιος λόγος γύρω από τεχνοεπιστημονικά ζητήματα μπορεί να είναι ελκυστικός, ενημερωτικός και να εμπνεύσει το ευρύ κοινό καθώς και συγκεκριμένες επαγγελματικές κατηγορίες να ασχοληθούν ενεργά με αυτά τα ζητήματα.

Για να μάθουμε περισσότερα μιλήσαμε με τους  Γιώργο Ν. Βλαχάκη, Αναπληρωτή καθηγητή ΣΑΕ/ΕΑΠ και Διευθυντή Εργαστηρίου Επικοινωνίας της Επιστήμης, της Τεχνολογίας και της Ιατρικής και Μανώλη Πατηνιώτη, καθηγητή στο Τμήμα Κοινωνιολογίας του Πανεπιστημίου Αθηνών και μέλος της Ακαδημαϊκής Επιτροπής Εποπτείας του Μεταπτυχιακού Προγράμματος Σπουδών «Επικοινωνία της Επιστήμης» του ΕΑΠ, στην οποία συμμετεχείχε και η καθηγήτρια του ΕΑΠ Βασιλεία Χατζηνικήτα, της οποίας η συμβολή στη διαμόρφωση και την υλοποίησή του προγράμματος υπήρξε εξίσου σημαντική.

Τι ακριβώς πραγματεύεται το μεταπτυχιακό πρόγραμμα Επικοινωνία της Επιστήμης; Πώς προέκυψε η δημιουργία του και πόσο καιρό λειτουργεί;
Γ. Ν. Βλαχάκης: Το αντικείμενο του μεταπτυχιακού προγράμματος είναι η μελέτη των θεωρητικών και πρακτικών ζητημάτων που αφορούν τη σύνδεση της επιστημονικής και τεχνολογικής γνώσης με τη δημόσια σφαίρα. Tο ιδιαίτερο χαρακτηριστικό αυτού του μεταπτυχιακού είναι ότι δεν ασχολείται με αυτό που παραδοσιακά αποκαλείται «εκλαΐκευση της επιστήμης». Αυτό ήταν μια πρακτική του προηγούμενου και του προ-προηγούμενου αιώνα. Σήμερα, που οι επιστήμες και η τεχνολογία αποτελούν τα θεμέλια του πολιτισμού, η κατανόηση των μηχανισμών μέσω των οποίων αυτές διαμορφώνουν και διαμορφώνονται από το ευρύτερο κοινωνικό πλαίσιο αποτελεί βασική προτεραιότητα. Η Επικοινωνία της Επιστήμης είναι το πεδίο θεωρητικών γνώσεων και πρακτικών δεξιοτήτων που επικεντρώνεται σε αυτά ακριβώς τα ζητήματα: Στην αμφίδρομη επικοινωνία μεταξύ του «εργαστηρίου» και της κοινωνίας, αλλά και στην επικοινωνία μεταξύ επιστημόνων που προέρχονται από διαφορετικά πεδία ειδημοσύνης (expertise).
Μ. Πατηνιώτης: Το πρόγραμμα ήταν στα σκαριά από τον Φλεβάρη του 2018, αλλά για διάφορους γραφειοκρατικούς λόγους, η υλοποίησή του καθυστερούσε. Ξεμπλόκαρε πριν τρία χρόνια και έκτοτε, με την υποστήριξη της διοίκησης του ΕΑΠ, άρχισε μια τεράστια, και πολύ κεφάτη οφείλω να σημειώσω, προσπάθεια εξειδίκευσης του προγράμματος σπουδών, συγγραφής του διδακτικού υλικού, επιλογής των διδασκόντων κ.λπ. Εκτός από εμάς τους δύο, στην Ακαδημαϊκή Επιτροπή Εποπτείας συμμετείχε και η κ. Βασιλεία Χατζηνικήτα, χωρίς της εμπειρία της οποίας πολλά από αυτά που σκεφτόμασταν θα είχαν μείνει σχέδια επί χάρτου. Οι πρώτοι φοιτητές και φοιτήτριές μας ξεκίνησαν τις σπουδές τους το εαρινό εξάμηνο του 2021. Όπως καταλαβαίνετε, η αρχική δυσκολία και καθυστέρηση μας βγήκε σε καλό (με πολλά εισαγωγικά): Βρεθήκαμε στην καρδιά της πανδημίας, όπου αποδείχτηκε με τον πιο περίτρανο (και οδυνηρό, ασφαλώς) τρόπο ότι η Επικοινωνία της Επιστήμης αποτελεί κεντρικό κοινωνικό και πολιτικό διακύβευμα.

Τι μπορεί να κάνει ένας απόφοιτος του προγράμματος αυτού; Πού μπορεί να δουλέψει και τι προοπτικές έχει;
Γ. Ν. Βλαχάκης: Χαίρομαι που κάνετε αυτή την ερώτηση, γιατί μπορούμε να απαντήσουμε με αυτοπεποίθηση ότι το πρόγραμμά μας προσφέρει σαφή αλλά και ευρεία επαγγελματική προοπτική στους αποφοίτους του. Πρώτα απ’ όλα, το βλέπουμε ήδη, το κράτος και οι εταιρείες δημιουργούν τμήματα Επικοινωνίας της Επιστήμης. Από τα Υπουργεία μέχρι το Εθνικό Κέντρο Τεκμηρίωσης και από τους Δήμους μέχρι τα τμήματα δημοσιότητας των φαρμακευτικών εταιρειών. Παντού η Επικοινωνία της Επιστήμης έχει γίνει προτεραιότητα και η εύρεση κατάλληλα εκπαιδευμένων επαγγελματιών επιτακτική ανάγκη.
Μ. Πατηνιώτης: Επίσης, τέτοια τμήματα δημιουργούν με ραγδαίους ρυθμούς και τα επιστημονικά και τεχνολογικά ινστιτούτα, καθώς και κάποιοι προχωρημένοι εκδοτικοί οίκοι, τόσο στην Ελλάδα όσο και διεθνώς. Η ανάγκη της διεπιστημονικότητας που χαρακτηρίζει τους πιο κρίσιμους τομείς επιστημονικής και τεχνολογικής έρευνας καθιστά την Επικοινωνία της Επιστήμης αναπόσπαστο στοιχείο της συλλογικής επιστημονικής δραστηριότητας. Οι εκπαιδευμένοι επαγγελματίες που μπορούν να στελεχώσουν αυτά τα τμήματα είναι περιζήτητοι.

Υπάρχει ενδιαφέρον και από ποιες ειδικότητες; Τι έχουν σπουδάσει οι περισσότεροι συμμετέχοντες του προγράμματος και τι επαγγέλλονται;
Γ. Ν. Βλαχάκης: Οι φοιτήτριες και οι φοιτητές προέρχονται από ένα ευρύ φάσμα ειδικοτήτων. Από τη Φιλολογία μέχρι τη Χημεία και από την Πληροφορική μέχρι τον Ελληνικό Πολιτισμό. Αυτό είναι καλό, αλλά μας υποχρεώνει να είμαστε πολύ προσεκτικοί στη συγκρότηση του Προγράμματος Σπουδών. Ξεκινάμε με μαθήματα Ιστορίας και Φιλοσοφίας της Επιστήμης, περνάμε σε μαθήματα καθαυτό Επικοινωνίας της Επιστήμης και Επιστημονικής Δημοσιογραφίας και ολοκληρώνουμε με μια εμβάπτιση σε συγκεκριμένα επιστημονικά αντικείμενα, αλλά και στη μεθοδολογία της Κοινωνικής Έρευνας. Έτσι, όλοι οι απόφοιτοι και οι απόφοιτες καλύπτουν τα πιθανά κενά τους, εξισορροπούν τις διαφορές τους και αποφοιτούν με κοινή κατάρτιση.

Το πρόγραμμα πραγματοποιείται μόνο διαδικτυακά; Θεωρείτε πως είναι επαρκής η διαδικτυακή επαφή με τους φοιτητές και τι άλλους τρόπους επικοινωνίας επιλέγετε για να τους κατευθύνετε;
Μ. Πατηνιώτης: Το πρόγραμμα παρέχεται μόνο διαδικτυακά, όπως όλα τα προγράμματα του ΕΑΠ, πλέον. Το συγκεκριμένο format διδασκαλίας είναι μια πρόκληση. Έχει τα προβλήματά του, αλλά έχει και νέες πρωτόγνωρες δυνατότητες. Το να βρισκόμαστε, δηλαδή, τακτικά με τους φοιτητές και τις φοιτήτριές μας σε μια ψηφιακή αίθουσα για να πιούμε έναν καφέ και συζητήσουμε χαλαρά, είναι κάτι που δεν θα το κάναμε αν αυτό απαιτούσε μετακίνηση, δέσμευση ενός συγκεκριμένου χώρου, συμμόρφωση με συγκεκριμένους χρονικούς περιορισμούς κ.λπ. Βέβαια, και το διά ζώσης έχει τις δικές του αναντικατάστατες ποιότητες. Γι’ αυτό και έχουμε κατά νου να υλοποιήσουμε μια σειρά δράσεων με ερευνητικό προσανατολισμό (συνέδρια, θερινά σχολεία, ημερίδες) που θα μας δώσουν τη δυνατότητα να αλληλεπιδράσουμε διά ζώσης. Ήδη κάποιες από αυτές τις δράσεις είναι σε εξέλιξη.

Τι σχέδια έχετε όσον αφορά την ανάπτυξη του προγράμματος και τι δράσεις κάνετε γύρω από αυτό;
Γ. Ν. Βλαχάκης: Φιλοδοξία μας είναι το πρόγραμμα να αποκτήσει στέρεο ακαδημαϊκό και ερευνητικό χαρακτήρα. Επίσης, επειδή μιλάμε για μεταπτυχιακό, θέλουμε οι φοιτητές και οι φοιτήτριές μας να εμπλέκονται ενεργά στις δράσεις του προγράμματος – όχι μόνο ως παθητικοί αποδέκτες έτοιμων γνώσεων. Όπως είπε ο Μανώλης, σχεδιάζουμε συνέδρια, θερινά σχολεία και σειρές διαλέξεων στο πλαίσιο των οποίων θα θέλαμε οι ρόλοι των διδασκόντων και των διδασκομένων να εναλλάσσονται. Πολύ περισσότερο τώρα, που η πρώτη φουρνιά των φοιτητών μας μπαίνει στη φάση εκπόνησης της μεταπτυχιακής τους διατριβής. Θα θέλαμε να δούμε από αυτή τη διαδικασία να προκύπτουν ενδιαφέρουσες επιστημονικές δημοσιεύσεις, ντοκιμαντέρ, μουσειολογικά και εκπαιδευτικά προγράμματα με εφαρμογή στον πραγματικό κόσμο. Θέλουμε να διατηρούμε ενεργή της σχέση του προγράμματος με τα πραγματικά προβλήματα της εποχής μας.

Τι ισχύει στο εξωτερικό γύρω από αυτό το αντικείμενο σε γενικές γραμμές; 
Μ. Πατηνιώτης: Το αντικείμενο είναι αρκετά δημοφιλές. Τα τελευταία χρόνια, όλο και περισσότερα προγράμματα Επικοινωνίας της Επιστήμης εμφανίζονται στα μεγάλα πανεπιστήμια. Το πρόβλημα είναι ότι τα περισσότερα από αυτά, θεμελιώνουν την Επικοινωνία της Επιστήμης στις Σπουδές Μέσων και Δημοσιογραφίας. Αυτό δημιουργεί ένα έλλειμα γνώσης όσον αφορά την ίδια την επιστήμη και την τεχνολογία, το οποίο συνήθως καλύπτεται με μαθητεία σε κάποια εταιρεία υψηλής τεχνολογίας. Εμείς προσπαθήσαμε να αποφύγουμε αυτή την εμπειριστική προσέγγιση, θεμελιώνοντας το πρόγραμμά μας σε δύο πυλώνες: στις Σπουδές Επιστήμης και Τεχνολογίας και στην καθαυτό Επικοινωνία της Επιστήμης. Αυτό το κάνει ενδεχομένως πιο απαιτητικό από τα αντίστοιχα προγράμματα στην Αγγλία και στην Ολλανδία, αλλά επίσης πιο συνεκτικό και ολοκληρωμένο. Εξάλλου, είναι ένα πρόγραμμα 120 διδακτικών μονάδων, σε αντιδιαστολή με τα περισσότερα από αυτά τα προγράμματα που είναι 60 ή 70 διδακτικών μονάδων. Αυτό που παραμένει κεντρικό σε όλες τις περιπτώσεις, ωστόσο, είναι η αναγνώριση ότι η Επικοινωνία της Επιστήμης αποτελεί κεντρικό διακύβευμα της εποχής μας και δεν θα πρέπει να αντιμετωπίζεται με προχειρότητα.

info
Περισσότερα για το μεταπτυχιακό πρόγραμμα στο link Επικοινωνία της Επιστήμης (ΕΕΠ)

Ειδήσεις σήμερα:

Τουρίστες γλίτωσαν από θαύμα από χιονοστιβάδα στα βουνά του Τιεν Σαν στο Κιργιστάν – Δείτε βίντεο

Μάρθα Στιούαρτ: «Έτσι γνωρίζω άντρες εγώ, είναι όλοι παντρεμένοι με τις φίλες μου οπότε περιμένω να πεθάνουν»

Ξετρελαμένοι με το φαγητό οι Αμερικανοί πεζοναύτες στην Αλεξανδρούπολη - Έφαγαν 7.000 αυγά, λάτρεψαν τα κρέατα