Δημήτρης Παντερμαλής: Από τις κορυφές του Ολύμπου στην καρδιά του Μουσείου της Ακρόπολης

Ο Δημήτρης Παντερμαλής δεν ήταν μόνο ένας κορυφαίος αρχαιολόγος, ένας εμπνευσμένος Πανεπιστημιακός με όραμα με μεγάλη ακαδημαϊκή πορεία και με πρωτοποριακές σκέψεις πάνω στην επιστήμη του αλλά το κατεξοχήν πρόσωπο του Μουσείου της Ακρόπολης, με το οποίο ήταν άμεσα συνυφασμένος. Κυριολεκτικά η ψυχή του μουσείου “και όχι μόνο στα χαρτιά”, όπως γράφτηκε στην ανακοίνωση που εξέδωσε το ΔΣ του Μουσείου της Ακρόπολης, βρισκόταν εκεί κάθε φορά που τον αναζητούσες, έτοιμος να προσφέρει μια ακόμα ξενάγηση στους χώρους για τους οποίους ήταν τόσο περήφανος. Με δικές του πρωτοβουλίες, άλλωστε, και με ένα πνεύμα που σκεπτόταν πέρα από τα στεγανά κατάφερε το μουσείο να βρίσκεται στα δεκατρία χρόνια λειτουργίας του στην πρώτη γραμμή κατακτώντας τις κορυφαίες θέσεις στα πιο δημοφιλή σε ολόκληρο τον κόσμο και με εκατομμύρια επισκέπτες να έχουν περάσει τις πόρτες του.

Η αλήθεια πάντως ήταν ότι τα πράγματα δεν ήταν πάντοτε εύκολα αφού ο ίδιος χρειάστηκε να καταβάλει μεγάλη προσπάθεια ώστε να μπορέσει το Μουσείο να αυτονομηθεί και έτσι να μπορεί να ανταγωνίζεται τους πλέον σύγχρονους μουσειακούς οργανισμούς διεθνώς ενώ αναγκάστηκε να βρεθεί πάνω από εκατό φορές στα δικαστήρια για προσφυγές που είχαν κάνει οι κάτοικοι της περιοχής της Ακρόπολης και διάφοροι αρχαιολόγοι έως ότου ευοδωθεί η εύρυθμη λειτουργία του.

Ως διευθυντής του νέου Μουσείου της Ακρόπολης δήλωνε πάντα χαρούμενος που ξεπερνώντας τα εμπόδια κατάφερε όχι μόνο να κερδίσει τον θαυμασμό των ξένων αλλά να κατακτήσει την καρδιά του απλού κόσμου αυξάνοντας τους Έλληνες επισκέπτες (πολλοί από τους οποίους δήλωναν ότι δεν είχαν ξαναεπισκεφθεί μουσείο στο παρελθόν) διοργανώνοντας μοντέρνα φεστιβάλ, ειδικές βραδιές για τη νύχτα με πανσέληνο, μουσικές συναυλίες και διάφορα δρώμενα, κάτι που δεν βλέπουμε να οργανώνονται στους υπόλοιπους μουσειακούς χώρους.

Ποτέ επίσης δεν αρνήθηκε να ξεναγήσει ο ίδιους τους διάφορους διάσημους αστέρες και κορυφαίους πολιτικούς που επισκέφθηκαν τη χώρα μας. Όλοι θα θυμούνται να ξεναγεί προσωπικά τον Ντάνιελ Ντέι Λιούις ή την Αμάλ Αλαμουντίν η οποία είχε εμπλακεί προσωπικά στην υπόθεση της διεκδίκησης των Μαρμάρων του Παρθενώνα.

Το κορυφαίο του επίτευγμα οι ανασκαφές στο Δίον

Ένα από τα κορυφαία επιτεύγματα του επιστήμονα της Ελληνικής αρχαιολογίας Δημήτρη Παντερμαλή ήταν αναμφίβολα οι ανασκαφές του στο αρχαίο Δίον, θρησκευτικό κέντρο των αρχαίων Μακεδόνων, στην περιοχή του Μακεδονικού Ολύμπου. Είναι εκείνος που ανέσκαψε μεγάλα τμήματα του αρχαίου οικισμού και των ιερών έξω από τα τείχη της πόλης και ανέδειξε το Δίον ως έναν από τους σημαντικότερους αρχαιολογικούς χώρους της Ελλάδας με πλήθος κινητών ευρημάτων που εκτίθενται στο μουσείο της περιοχής.

Ξακουστοί λοιπόν οι ναοί του Διός Υψίστου, της Ίσιδος και της Δήμητρας αλλά και τα ευρήματα που ανευρέθηκαν κατά τη διάρκεια των αρχαιολογικών όπως η περίφημη ύδραυλις, ένα αρχαίο μουσικό όργανο και σπανιότατο αρχαιολογικό εύρημα.

Πολλά μάλιστα από τα αντικείμενα, σπουδαία ευρήματα όπως ψηφιδωτά, γλυπτά, κοσμήματα, κεραμικά, νομίσματα, γυάλινα αντικείμενα και εργαλεία, τα οποία χρονολογούνται από το 10ο αι. π.Χ. έως τον 4ο αι. μ.Χ είχαν ταξιδέψει μέχρι τη Νέα Υόρκη, σε ειδική έκθεση που είχε διοργανώσει το Ίδρυμα Ωνάση το 2016 με τον τίτλο Θεοί και Θνητοί στον Όλυμπο: Αρχαίο Δίον, η πόλη του Δία (Gods and Mortals at Olympus: Ancient Dion, City of Zeus), που διερευνούσε τη σχέση μεταξύ της καθημερινής ζωής στην αρχαία πόλη, που ήταν χτισμένη στις υπώρειες του Ολύμπου, και της μυθολογικής κατοικίας των θεών στην κορυφή του ανατρέχοντας ουσιαστικά σε όλο το αρχαιολογικό έργο που είχε να παρουσιάσει η περιοχή με τη κατεξοχήν σφραγίδα του Δημήτρη Παντερμαλή.

Ανάμεσα στα σημαντικότερα εκθέματα που είχαν εκτεθεί τότε συμπεριλαμβάνονταν τα μαρμάρινα αγάλματα των ελληνιστικών και ρωμαϊκών χρόνων, που αναπαριστούσαν θεότητες όπως ο Δίας, η Δήμητρα και η Αφροδίτη, διακοσμητικά αντικείμενα και σκεύη που ανάγονταν στο 1000 π.Χ., καθώς και ένα εντυπωσιακό σύνολο ψηφιδωτών από την «Οικία του Διονύσου», οι εργασίες συντήρησης και αποκατάστασης των οποίων είχε επίσης πραγματοποιηθεί με τη στήριξη του Ιδρύματος Ωνάση.

Ο ίδιος ο καθηγητής Δημήτρης Παντερμαλής, συγκινημένος γι αυτή την έκθεση, η οποία αναφερόταν σε μια ανασκαφή που αποτελούσε προσωπικό του όραμα, εξηγούσε αναλυτικά στο κοινό της Αμερικής πως οι Αρχαιολόγοι κατάφεραν δουλεύοντας για μισό σχεδόν αιώνα στις ανασκαφές όχι μόνο να εντοπίσουν αρχαία κτίσματα και αντικείμενα αλλά και να χαρτογραφήσουν τις ζωές πολλών μεμονωμένων ανθρώπων στο πέρας των αιώνων. Γι αυτό όπως έλεγε η έκθεση αυτή, που έφερνε κοντά στους θνητούς τους Θεούς του Ολύμπου ήθελε ουσιαστικά να προσφέρει αυτή την αίσθηση “του Δίου, μέσω της παρουσίασης ορισμένων από τα σημαντικότερα ευρήματα, καθώς και να τους συστήσει στο θαύμα του φυσικού περιβάλλοντος που ενέπνευσε τους αρχαίους να διαμορφώσουν ένα ιερό κέντρο στους πρόποδες του Ολύμπου».

Τυχεροί όσοι είχε τύχει να ακούσουν την ξενάγηση του και ξέρουν καλά ότι δεν επρόκειτο μόνο για έναν κορυφαίο Πανεπιστημιακό αλλά και για έναν χαρισματικό δάσκαλο που ήξερε να εξηγεί, να διαφωτίζει, να σε κάνει να αγαπάς κάθε σπιθαμή του αρχαίου κόσμου. Όσοι τον ακούγαμε κάθε φορά που επιστρέφαμε στο αγαπημένο μας μουσείο της Ακρόπολης να μας εξηγεί με ενάργεια, βρίσκοντας μια νέα πτυχή και μια άλλη ιστορία, νιώθαμε μαγεμένοι από τον τρόπο που περιέγραφε πως το πάντοτε αγαπημένο του αττικό φως κατάφερνε να εισχωρήσει στις γυάλινες διαφάνειες και να φωτίσει τα πιο απέριττα αγάλματα στον κόσμο καταδεικνύοντας ότι το αρχαιοελληνικό παρελθόν είναι κάτι που μας αφορά σήμερα, τόσο οικείο όσο ο σύγχρονος μας κόσμος.

Τον θυμόμαστε να μας παρασέρνει στο δάσος με τα αγάλματα του πρώτου ορόφου, για το οποίο τόσες αντιρρήσεις είχαν εκφράσει τότε οι αρχαιολόγοι αφού ο τρόπος που εκτίθεντο οι προστάτιδες της Αθήνας ήταν άκρως μοντέρνος. Παρά όμως τις αντιρρήσεις εκείνος κατάφερε να πείσει ώστε, για παράδειγμα, τα αγάλματα να μην είναι σε απόσταση από τον κόσμο και οι Καρυάτιδες να δείχνουν την πανέμορφη πίσω τους όψη. Υποστήριξε, επίσης, τη λογική τού να ακολουθεί το μουσείο την αφήγηση του ιερού Βράχου ξεκινώντας από τα κατώτερα επίπεδα και ακολουθώντας ανηφορική κλίση, όπως ακριβώς στο βράχο δίνοντας στον επισκέπτη την ευκαιρία να χαρεί τα αναθήματα που άφηναν οι ερωτευμένοι στην Αρχαία Ελλάδα, όλα τα αντικείμενα από την καθημερινότητα τους, τα αγγεία όπου έβαζαν το δικό τους κρασί, τον τρόπο που έπασχαν ή αγαπούσαν.

Σοφά λοιπόν ο Παντερμαλής που ενσάρκωσε το όραμα της λειτουργίας του Νέου Μουσείου της Ακρόπολης όχι μόνο έκανε τον κόσμο να αγαπήσει το μουσείο αλλά έβγαλε την Ελλάδα από τα σύνορα μεταμορφώνοντας την εικόνα της πόλης. Από τότε που έβγαζε τους πρώτους θησαυρούς σκάβοντας νυχθημερόν στο Δίον σε μια από τις πιο σημαντικές ανασκαφές στην Ελλάδα μέχρι τη μέρα που έφυγε από τη ζωή εξακολουθώντας να ηγείται της προσπάθειας να επιστρέψουν πίσω τα μάρμαρα-μάλιστα την Παρασκευή λαμβάνει χώρα ειδική μερίδα για την εκστρατεία της επιστροφής με τον τίτλο “Παρθενώνας και Δημοκρατία”-δεν σταμάτησε να διατηρεί τον ίδιο ακριβώς νεανικό ενθουσιασμό.

Δεν έπαψε, άλλωστε ποτέ να είναι από τους πρωτοπόρους από τότε που δίδασκε, τη δεκαετία του 60 με εντολή της Φιλοσοφικής Σχολής του Πανεπιστημίου του Φράινμπουργκ στους ξένους φοιτητές τον ελληνικό πολιτισμό, που οργάνωνε με δική του πρωτοβουλία αρχαιοελληνικές εκδρομές ως τότε διδακτορικός φοιτητής στην κλασική αρχαιολογία. Από το ίδιο πανεπιστήμιο έλαβε και το διδακτορικό του δίπλωμα ενώ το πρώτο του πτυχίο στην Αρχαιολογία με άριστα ήταν από το Αριστοτέλειο της Θεσσαλονίκης.

Τα κυρίως ερευνητικά του ενδιαφέροντα ήταν στον τομέα της αρχαίας γλυπτικής και αρχιτεκτονικής ενώ διετέλεσε πρόεδρος του Τμήματος Ιστορίας και Αρχαιολογίας, Κοσμήτορας της Φιλοσοφικής Σχολής αλλά και Πρόεδρος του Κρατικού Θεάτρου Βορείου Ελλάδος. Υπήρξε επίσης τακτικό έλος της Αρχαιοελληνικής Εταιρείας των Αθηνών και του Γερμανικού Ινστιτούτου του Βερολίνου. Η έντονη ενασχόλησή του με τα κοινά τον έφερε κοντά στον κόσμο της Πολιτικής και από τον Σεπτέμβριο του 1996 έως τον Μάρτη του 2000 διετέλεσε μέλος του Ελληνικού Κοινοβουλίου ως βουλευτής Επικρατείας με το ΠΑΣΟΚ.

Η ανοιχτοσύνη του πνεύματος του και ο πάντοτε διαλεκτικός του λόγος φαινόταν στον τρόπο που ήταν ανοιχτός σε οποιαδήποτε συζήτηση ενώ φρόντιζε πάντα να περιβάλλεται από φοιτητές, ερευνητές και νέους ανθρώπους στους οποίους προσέφερε την πολύτιμη συμβουλή του. Ποτέ δεν αρνήθηκε τις νέες ιδέες αναφορικά με το μουσείο-όλοι θυμόμαστε εκείνη την υπέροχη lego αναπαράσταση του Ιερού Βράχου, για την οποία ήταν τόσο χαρούμενος- ενώ δέχτηκε, ακολουθώντας τα πρότυπα των ξένων μουσείων να φιλοξενήσει και εκθέσεις σύγχρονης τέχνης. Δήλωνε μάλιστα ιδιαίτερο ενθουσιασμό όταν το μουσείο φιλοξενούσε, μετά τη βράβευσή του με το Prix Marchel Duchamp, το 2017 και μετά την έκθεση του στο Πομπιντού το πρότζεκτ “Uncorfomities/Ασυμφωνίες” του παγκοσμίως διακεκριμένου διδύμου από το Λίβανο, της Τζοάνας Χατζηθωμά και του Χαλίλ Ζορέζ με τη σφραγίδα της Στέγης του Ιδρύματος Ωνάση.

Επρόκειτο για μια mixed-media εικαστική εγκατάσταση από χώματα και πετρώματα, ιστορίες και μυστικά τριών ιστορικών πόλεων, με τα οποία τόσο εξοικειωμένος ήταν ο ίδιος αφού ποτέ δεν έμεινε έξω από την έρευνα στο πεδίο. Άνθρωπος της πρώτης γραμμής και της πράξης, δεν έπαψε ποτέ να συνδυάζει τη θεωρητική κατάρτιση με την επιστημονική αναζήτηση, το πρακτικό πνεύμα με την ποίηση. Μάλιστα όταν του έλεγαν πως περνάει τον ελεύθερο χρόνο δήλωνε χαρακτηριστικά πως “αντί να διαβάζω ποιήματα προτιμώ να ανατρέχω στις πηγές από όπου πίνουν νερό οι ποιητές. Ασχολούμαι με τον φυσικό φωτισμό των αγαλμάτων και ψάχνω το φως του νερού. Αυτό το φως που διαφοροποιείται, που χρωματίζεται, που εναλλάσσεται, που δίνει βελούδινες αποχρώσεις, που αφήνει μαι ασημένια αίσθηση”, λόγια που ταιριάζουν μόνο σε ποιητές της ύπαρξης, σε ανθρώπους για τους οποίους η επίγεια ζωή δεν είναι αρκετή και χρειάζονται έναν παράδεισο για να μπορούν να συνεχίσουν. Σε αυτή τη φωτεινή συνθήκη θα τον θυμόμαστε πάντα.